Symbolizm Tantry Matki w Bon

Andrea Loseries-Leick (Graz)

Tibetan Studies vol. I-II

W buddyjskich anuttara tantrach większość bóstw medytacyjnych nosi takie atrybuty jak: skóra, czaszki czy ludzkie kości. Ich pochodzenie i symbolika są objaśnione w komentarzach, szczególnie w tantrach Czakrasamwary, Hewadżry, Jamantaki oraz Wadżrajogini.

Ogólnie rzecz biorąc w buddyjskich obrzędach tantrycznych użycie czaszek i kości jest szeroko rozprzestrzenione. Omawiałam ten temat dość obszernie w poprzednich publikacjach. Jednakże pytanie, do jakiego stopnia te praktyki używające czaszek i kości, niewątpliwie będące pod wpływem indyjskim, wyrastają z przedbuddyjskiej tradycji Tybetu, pozostawało ciągle otwarte. Można jedynie domniemywać istnienia wpływów z Azji Centralnej, czy związanych z szamanizmem lub rytuałami polowań. Co do tradycji bon mogę jedynie stwierdzić, że nie było dowodów odnośnie takich wpływów. Z drugiej strony w trakcie słynnej debaty w Samje (bSam-yas) około 792 r. bonpowie explicite dowodzili, że ich religia jest “czysta” ponieważ nie używają ludzkich ciał i kości w swoich obrzędach w przeciwieństwie do buddystów.

Wiosną 1990 r., kiedy rozpoczęłam studia nad dzogczen w bon,spotkałem się z pewnymi wizerunkami bóstw tantrycznymi tej tradycji. Idąc śladem moich zainteresowań czaszkami i kośćmi zapytałam Lopona Tenzina Namdaka o te kwestie. Wtedy wyjaśnił on, że zarówno w “Bon dojrzewania Owocu” (trapui bon; `bras bu`i bon) bóstwa medytacyjne noszą ozdoby z ludzkich kości oraz, że w “Ścieżce Białego A (A kar tegpa; A- dkar theg- pa)”i “Ścieżce Pierwotnego Szen” (Jeszen tegpa; Ye-gshen theg-pa) zawarte są obrzędy z wykorzystaniem czaszek. Badanie ikonografii bon w istocie wykazuje, że ozdoby noszone przez bóstwa, są podobne do ozdób bóstw buddyjskich. Jednakże sądzę, że aby przeprowadzić studia porównawcze na większą skalę, zasadnicze jest zbadanie znaczenia każdego rytuału, a nie tylko rekwizytów. Dlatego też opierając się na moich wcześniejszych badaniach dotyczących kości w kontekście buddyjskim, rozpoczęłamstudia nad funkcja i symboliką atrybutów Sangcziog Dzialpo (gSang mchog rgyal po), głównego bóstwa “Tantry Matki” w bon .

Latem 1991 r., w czasie podróży do klasztoru Norbutse w Svayambhu pod kierunkiem Lopona Tenzina Namdaka przełożyłam krótki tekst “36 Wielkich Narzędzi Sangcziog do przygotowania inicjacji” z trzech podstawowych tantr matki z komentarzami wyjaśnionymi w “Czterdziestu pięciu tigle”. Według bonpów ten zbiór nauk został przekazany przez Sangcziog Dzialpo, - formę sambogakhaji Szienraba Miło, królowi Tazig. Były one przekazywane wlinii nauczycieli a następnie ukryte w czasach prześladowania bon w VIII w. by później zostać odkrytym przez Guru Nontse. Oryginalne pisma były zapisane wdraig (Dra-yig), starożytnym piśmie państwa Szang Szung.

W trakcie dalszych badań, odwiedziłam klasztor bon w Dolanjji w sierpniu 1992 r., gdzie Khenpo Sandzie Tenzin pokazał mi odpowiednie tsagle, których używał w obrzędach inicjacji i poczynił komentarze na temat ich znaczenia rytualnego. Wynik tych badań, prezentowane tutaj, należy potraktować jako wprowadzenie do tematu o szerszych ramach, zadania które może być kontynuowane tylko w przypadku “obserwacji partycypującej” co oznacza faktyczne uczestnictwo w rytuale przekazu mocy linii (dang; dbang), odprawienia pełnej inicjacji “Tantry Matki Bon”.

Opis Heruki

Sangcziog Dzialpo jest koloru ciemno-niebieskiego, ma sześć głów z których każda przyozdobiona jest koroną z czaszek. Od lewej do prawej strony są kolejno: żółta , biała, ciemno-niebieska, zielona, biała, zaś na szczycie jest biała szósta głowa Buddy. W każdej z szesnastu rąk trzyma czarę wykonaną z czaszki. Ma parę potężnych skrzydeł i ubrany jest w trzy rodzaje skór i zielone szarfy. Jego biodra okryte są skórą z tygrysa. Ma na sobie ozdoby z kości, pas z węża, itd. Jego partnerka Cziema Otso (Gye ma `Od mtsho) jest koloru czerwonego,ma jedna głowę i dwoje ramion. Ma troje oczu i w lewej ręce trzyma kapalę. Oboje stoją na dwóch białych ciałach otoczeni płomieniami mądrości, na szczycie tronu wspartego o lwy, na lotosie oraz dyskach księżyca i słońca. Cały cykl Mandali składa się z 360 bóstw.

36 Atrybutów Heruki i ich symbolika.

Jak sugeruje tytuł, rozważanego tekstu wyróżnia się trzydzieści sześć rekwizytów Heruki Sangcziok Dzialpo, używanych tutaj jako narzędzi używanych podczas przy inicjacji. Rozdział te nosi nazwę Khai poprzedza rozdział zawierający opis dakiń etc, który jest drobną częścią w całym czteroczęściowym cyklu inicjacji. Te cztery części to: inicjacja zewnętrzna (czidang; phyi dbang), inicjacja wewnętrzna (nangdang; nang dbang), inicjacja tajemna (sangłigdang; gsang ba'i dbang), która jest wprowadzeniem w naturę umysłu oraz inicjację jeszcze bardziej sekretną (jang sang łi dang; yang gsang ba'i dbang), która jest faktycznym spoczywaniem w naturalnym stanie umysłu. Każdy przedmiot ma szczególną funkcję która technicznie jest wyjaśniona poprzez czterdzieści pięć (aspektów} tigle, odnoszących się bezpośrednio do Podstawy (szi; gzhi), z której powstaje wszystko zarówno wyzwolenie czy rozpoznanie (rol, grol) jak i złudzenie (trulła; khrul ba).

Dalej tekst wymienia następujące rekwizyty służące do pokonania “złudzenia”, złych duchów oraz heretyckich poglądów. Inicjacja odbywa się za pomocą trzech skór. Symbolem pokonania głębokiego złudzenia jest skóra cziapa (kyab pa).Symbolem pokonania eternalistycznego poglądu heretyków (waisznów) jest skóra lwa.Jako symbol przezwyciężenia nihilistycznego poglądu heretyków phurbu, daje się skórę słonia.

Aby pokonać złudzenie, odprawia się również inicjację tygrysa, węża i naszyjnika. Oznaką zwycięstwa nad ignorancją jest skóra tygrysa, jako znak zwycięstwa nad eternalizmem - naszyjnik z ludzkich czaszeki jako znak zwycięstwa nad nihilizmem, pasek z węża.

Abyz kolei podporządkować sobie złudzenie, daje się inicjację trzech przedmiotów: czaszki, serca i dłoni.Symbolem podporządkowania pięciu trucizn jestpięć wysuszonych czaszek mądrości w formie ozdoby na głowę, jako znak poskromienia eternalizmu, mala z ludzkich serc, jako znak poskromienia nihilizmu, naszyjnik z ludzkich palców.

W celu ostatecznego odcięcia złudzenia inicjuje się krwią, łojem i popiołem.

Jako znak odcięcia się od złych duchów zostaje użyta kropla ludzkiej krwi, jako znak odcięcia od eternalizmu - ludzki łój rysowany w półkolu, jako znak odcięcia nihilizmu, ludzki popiółprzedstawiany przez klejnot.

W celu usunięciu trzech trucizn zwykłych istot ludzkich, posiadających wiele splamień, udziela się inicjacji słońca, księżyca i gwiazdy. Aby usunąć splamienia gniewem, używa się księżyca, jako symbolu metody,dla splamienia pożądaniem, używa się słońca, symbolu mądrości, aby usunąć ignorancję, używa się gwiazdy wykonanej z miedzi..

Aby zatrzymać cięższe splamienia, (lgnięcie) do Bonu Przyczyny, udzielasię inicjacji skrzydłem, piórem oraz wiatrem. Aby zatrzymać pożądliwość do zdolności wróżbity związanego z “ Ścieżką Szen Przepowiedni”, używa się złotego pióra, aby zatrzymać lgnięcie do pośredniczenia między bogami i demonamido którego skłonni są adepci “Ścieżki Szen Świata Manifestacji”, używa się pióra zdrowego sępa, dlapowstrzymania przeszkód związanych z “Ścieżką Szen Egzystencji”, które polegają na chęci prowadzenia innych bez posiadania odpowiedniej wiedzy; używa się szarfy wiatru.

Dla adeptów hinajany, którzy splamieni są przywiązaniem do poglądu niższego na Podstawę, udziela się inicjacji z hakiem, pochodnią oraz kośćmi. Znakiem w treningu co do przyczyny“cnotliwych przywiązań” jest hak, względem zachowania ascetycznego - pochodnia,znakiem usuwającym splamienia logików ze względu na ich przywiązanie do słów są ozdoby z kości.

Aby trenować praktykujących niższe tantry wraz z ich splamieniem niszczenia Podstawy, używa się ozdób głowy dla inicjacji. Aby skutecznie uczyć próbujących poznać i stworzyć Podstawę przez co tak naprawdę niszczy się ją, używa się ozdoby głowy rignga (rigs lnga), jako znak dziennej inicjacji. Jako symbol uczenia tych, którzy splamieni są utrzymywaniem dwóch prawd na równi (relatywnej i absolutnej - przyp. red.) przez to skrywający Podstawę, używa się klejnotu do ozdoby korony. Znakiem uczenia tych, splamionych skłonnością tylko mówienia o Podstawie Wszystkiego przez co wałęsają się bez celu nie znając jej, używa się dekoracji ze swastyki na czole.

Jako nauka dla tych, którzy mylą się co do Podstawy, daje się inicjację sylab, które usuwają trzy pomyłki: pustki, błędu i ignorancji. Inicjacja SO (BSO) - sylaby nasiennej Sangcziok odcina błąd całkowitego wyczerpania w pustce. InicjacjaOM - sylaby nasiennej Cziema odcina zwodzące myśli. Inicjacją czystej sylaby A zatrzymuje błądzenie z powodu ignorancji.

Ichcel i zastosowanie rytualne.

WedługKhenpo Sandzie Tenzina , te atrybuty Herukidziałają jak broń przeciwko przeszkodom i pasjom. W zasadzie na ostatecznym poziomie rozpoznanie umysłu nie są one potrzebne. Ale dopóki ten poziom nie jest osiągnięty należy walczyć ze splamieniami oraz pasjami. Dzięki temu obrzędowi inicjacji w uczniu dojrzewają wglądy i mądrość na wiele różnych sposobów. Wszystkich przedmioty do inicjacji w zasadzie powinny być prawdziwe i faktycznie użyte. Jednakże w przeciwieństwie do tantryków indyjskich, tybetańczycy mają dziwne przekonanie, że nie mogą tego robić, choć z rzadka niektórzy praktykujący bon używają ludzkiej skóry jako maty do medytacji lub owijają swoją trąbkę wykonaną z kości udowej w skórę niemowlęcia. Dlatego też Tybetańczycy stopniowo rozwinęli system kart albo wizerunków- tsagle, używanych zamiast rzeczywistych przedmiotów. Sam obrzęd inicjacji choć dla wielu zewnętrzny i formalny jest bardzo osobistym procesem uzależnionym od mistrza i ucznia. Nawet w formalnym i dokładnym rytuale jest wiele sposobów by położyć na coś nacisk i poprowadzić ucznia. Z tego powodu kolejność i wizerunki na niektórych ztsagli, które można znaleźć w Dolanjii, różnią się od tekstu rytualnego. Wizerunki te są w szarych kolorach, jako że pochodzą z Tybetu i są całkiem stare. Pomimo tego, że ich poziom artystyczny nie jest mało wyrafinowany, są one autentyczne i używa się ich powszechnie.

Podczas inicjacji lama trzyma tsagletak, by uczeń mógł na nie patrzeć. Z tyłu każdego z nich znajduje się bume (dbu med.)- inskrypcja zawierająca nazwę ilustracji, opisująca Złudzenie izwiązaną z nią Mądrość Wyzwalającą, które lama recytuje na głos.

I tak, na odwrocie ilustracji mali serc jest napisane:

“Istota (Esencja) wiecznego umysłu jest całkowicie wyzwolona

Pożądany obiekt jest nie może być zdobyty

Obyś zatem uzyskał

Mądrość Inicjacji Najwyższej Metody (cziabczag; thabs chog) !”

Zaś przy naszyjniku z palców:

“ Istota nihilizmu jest całkowicie wyzwolona.

Chwytliwy umysł nigdy nie osiąga.

Obyś zatem uzyskał

Mądrość Inicjacji Wglądu (szerab; she rab)!”

Co do ozdób z kości, cały napis na odwrocie brzmi jak następuje:

“Ta tajemna, bardziej sekretna i najbardziej tajemna wielkość,

gra ozdobami ziemi grzebalnej,

Aby usunąć zaciemnienia Podstawy powodowanych logiką szkół

Te Sześć OzdóbPłonącego Wielkiego Czasu[1],

Przez moc łaskawych szen,

kiedy skłonność przywiązania

i błąd zależności od świata (zewnętrznego - przyp. red.),

zostanie oczyszczona, możesz osiągnąć

Mądrość Inicjacji Pustki Wyzwolenia”

Zamiast korony z czaszek, wzmiankowanej przez tekst jako dziesiątym rekwizycie, będącym antidotum przeciwko pięciu truciznom, tsaglepokazują i opisująkroplę krwi (traki tigle; khrag gi tig le). Jako pozycję dwudziestą piątą tsagle wymieniają Swastykę. Pozycjadwudziesta szósta przedstawia książkę i muszlę, co symbolizuje moc dźwięku otrzymywanej mądrości.

Uwagi kończące

Patrząc powierzchownie można dojść do wniosku, że rytuał inicjacji bon jest podobny do obrzędów buddyjskich. Ale różnica pojawia się już w zrozumieniu podstawy, którą w “Tantrze Matki” w bon jest Podstawa Wszystkiego (kunszi; kun gzhi). Kunszitutajnie jest tożsame z kunszi namsze (kun gzhi rnam shes- alajavidżniana), lecz jest terminem własnym dzogczen na określenie Pierwotnego Stanu, który jest podstawą zarówno sansary jak i nirwany. Stan ten jest charakteryzowany jako będący pierwotnie czystym (kadag)oraz pustym w swej istocie(ngoło tonpa; ngo bo stong pa). Wobectegonacisk wdoświadczeniu jest położony na aspekt przejrzystości/pustki (sal tong; gsal stong), uważany za aspekt żeński w odniesieniu do kanałów. W odróżnieniu od tego, w kontekście buddyjskim doświadczenie uwypukla aspekt błogości/pustki (de tong; bde stong) również uważany za żeński. W samej istocie nie ma różnicy, o ile de i tong (bde stong)orazsal i tong (gsal stong) będą doświadczane jako nierozdzielne[2], tak aby stanowić pełne urzeczywistnienie (niamtog; nyams rtogs).

Dla przykładu, w kontekście buddyjskim Sześć Ozdób z Kości, lub Mudry symbolizują Sześć Doskonałości (Paramit), z których szósta (którą zidentyfikowałem jako z talła (thal ba) co odpowiada Doskonałości Mądrości (Pradżniaparamita). Żeńskie bóstwa, jak na przykład Wadżrajogini są wcieleniami Pradżniaparamity i dlatego są przyozdobione tylko Pięcioma Mudrami. Według innego źródła,Sześć Ozdób z Kości symbolizuje Pięciu Tathagatów, gdzie szósta ozdoba oznacza Pierwotnego Buddę Wadżradharę. Jednakże w kontekście bon, tych samych Sześć Ozdób z Kości wyjaśnia się jako antidotum, służące oczyszczeniu Podstawy z błędu polegania na samym przekazie ustnym, na przywiązaniu do słów i błędu szkół polegających na logice.

W skrócie, te wstępne badania symboliki niektórych z przedmiotów używanych w inicjacji “Tantry Matki” w bon ukazują wyraźnie, że ich znaczenie zawsze odnosi się do pojęcia Podstawy Wszystkiego (kunszi; kun gzhi) w dzogczen bonpo.

To daje do zrozumienia, że tantryczna teoria “przekształcenia” stosuje się tu w inny sposób niż w buddyjskich wyższych tantrach, które opierają się na doświadczeniu pustki według pojęcia Środkowej Ścieżki (madhjamaka), pojęciu zbyt obszernym by podejmować się jego dyskusji w tym punkcie.

Wobec tego pomimo podobieństwa rytuałów i przedmiotów inicjacyjnych z tymi z tantr buddyjskich, nie powinny one być z nimi mylone i zasługują na oddzielne badania, ze względu na ich inne pochodzenie i ze względu naPodstawę Wszystkiego. Co nie zmienia faktu, że temat wymaga poszerzonych badań i pogłębionego doświadczenia całego zasobu rytualnych aktywności związanych z tym zagadnieniem.

tłum. Marcin Stalij

[1] można interpretować to określenia jako ogień konca kalpy. Jednak związek z Sześcioma Ozdobami Kości wskazuje na to, że to wyrażenie jest synonimem dla dumepa (dus me pa) - bezczasowości

[2] Dyskusja na temat różnicy między mahamudrą a dzogczen - patrz. Lopon Tenzin Namdak “Nauki dzogczen bonpo” Zwiazek Garuda 2005 r. - przyp. red.

---