DYDAKTYKA- ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

Z. Uryga, Godziny polskiego…, Warszawa- Kraków 1996

FORMY HISTORYCZNOLITERACKIEJ INFORMACJI

T. Patrzałek sugeruje:

„Trudno byłoby obejść się w szkole bez przyswojenia pensum wiadomości z historii literatury, chociażby wyuczonych, gotowych, z podręcznika. I trzeba je podawać.”

Niestety, jak pokazuje dydaktyczna praktyka owo „pensum” jest pojęciem nie tylko pojemnym, ale i zmiennym. Horyzont wiedzy ucznia o życiu literackim, kulturze różnych epok i ich rozwoju jest w znacznym stopniu uzależniony od form przekazywania informacji, z jakimi styla się on w szkole.

Zespół wiadomości niezbędnych dla zarysowania tła lektury jest bardzo rozległy:

1. informacje faktograficzne (przypomnienie, wprowadzenie, uporządkowanie i zapamiętanie):

-panorama wydarzeń historycznych, kulturalnych i literackich wyznaczających granice epoki

-przegląd wybitnych dzieł i twórców z różnych dziedzin sztuki

-informacje bio- i bibliograficzne dotyczące autorów lektur

-twórcy/ dzieła (polscy i obcy) nie objęci lekturą

2. charakterystyka istotnych, znamiennych dla epoki zjawisk umysłowych, idei i programów:

-wyjaśnienie nazwy epoki, głównych jej dążeń, uwarunkowań genezy i rozwoju

-zdefiniowanie podstawowych pojęć służących charakterystyce epoki

-przedstawienie ważnych prądów umysłowych, społecznych i religijnych

-zarysowanie przekonań o roli i zadaniach literatury, podstawowych programach artystycznych

-informacja o stylach dominujących w sztuce

3. nakreślenie obrazu życia literackiego:

-ukazanie warunków uprawiania twórczości literackiej

-ukazanie typowych dla epoki dróg życia i twórczości artystów oraz stereotypowych wyobrażeń o roli artysty w społeczeństwie

-charakterystyka instytucji kultury literackiej (macenat, salon literacki, grupa literacka, teatr, czasopiśmiennictwo)

-obraz poziomu publiczności literackiej i stanu edukacji społeczeństwa

Lista tych wiadomości jest naprawdę rozległa, stąd tez konieczność:

-wyboru

-nastawienie na samodzielna pracę ucznia

-wybór przedstawianych na lekcji zagadnień uzależniony od preferencji zespołu uczniowskiego

-pewne wiadomości mogą być przyswojone dzięki bezpośrednim wyjaśnieniom i zabiegom ekspozycyjnym nauczyciela, inne przez analizę dokumentów życia i wypowiedzi programowych, jeszcze inne przez studiowanie odpowiednich partii podręcznika

FORMA WYKŁADOWA

-pomimo opinii krytycznych nauczyciele często sięgają po wykład, przyczyna tkwi w ekonomii czasu (podanie, dostarczenie uczniom określonych wiadomości w uporządkowanej, gotowej postaci jest jednocześnie formą przygotowania ich do dalszej pracy, a więc zarysowania tła lektury, nad którą uczniowie będą pracować)

-w klasach przedmaturalnych w grę wchodzi także przygotowanie uczniów do notowania wykładów uniwersyteckich

-pierwiastki niekorzystne: krasomówcze popisy nauczyciela, narzucanie uczniom gotowych, apriorycznych sądów o dziełach i pisarzach, jednostronny przekaz nie daje możliwości sprawdzenia efektów pracy nauczyciela, przeładowanie wykładu nadmiarem pojęć zbyt trudnych dla biernego słuchacza.

Bezpośredni odbiór treści wykładu i trwałość poznania zależą od następujących czynników:

1. struktura wykładu: powiązanie myślowe składników, stopień nasycenia pojęciami abstrakcyjnymi, specjalistyczną terminologią, obecność/ brak momentów pobudzających wyobraźnię (słownictwo, frazeologia, materiał ilustracyjny), udział konstrukcji składniowych bliskich wypowiedziom mówionym bądź językowi pisanemu

2. pierwiastek motywacyjny: znaczenie omawianej problematyki dla słuchacza, stopień powiązania informacji z jego doświadczeniem i wiedzą

3. sprawność recepcyjna słuchacza wyrobiona w toku kształcenia: umiejętność wyodrębnienia kolejnych członów wykładu, wiązania jego elementów, zapamiętywania, tempo procesów rozumienia

Przy planowaniu wykładu należy wziąć pod uwagę owe bariery odbioru. Wymagania wobec odbioru są więc następujące:

• celowość doboru i układu przekazywanych wiadomości (wykład nie może kopiować podręcznika). Przydatna może być panoramiczna informacja nauczyciela o różnych zjawiskach, połączona z instrukcją dotyczącą sposobu zorganizowania pracy nad ich poznawaniem. Celowe jest też wyprowadzenie z syntezy poprzedniej epoki pytania o kierunek zmian, jakie dokonały się w nowym okresie. Chodzi o pobudzenie wyobraźni, emocjonalne przygotowanie ucznia do czekających go zadań, zainteresowanie

• planowość i systematyczność przekazu informacji- przejrzysta, logiczna konstrukcja wywodu, wyeksponowanie pewnych treści w celu ułatwienia uczniom odbioru (podanie na wstępie planu wykładu, wskazanie kolejno omawianych punktów, uwydatnienie momentów zwrotnych, rozdzielenie członów rozważań momentami sprawdzającymi recepcję, dobitne podkreślenie (odpowiednio modulowany głos) głównych tez, wyliczanie przesłanek i argumentów

• poglądowy sposób przedstawiania treści wywodu- zapisywanie na tablicy ważnych informacji, sięganie po świadectwa dzieł sztuki (malarstwo, rzeźba (korespondencja), teksty programowe

• żywy, urozmaicony tok wykładu (zapobieganie rozproszeniu uwagi i monotonii)

• kultura wypowiedzi nauczyciela (sprawne posługiwanie się żywym słowem)

FORMA PRACY Z PDORĘCZNIKIEM

• podręcznik pozostaje dla uczniów głównym środkiem informacji o życiu literackim, kulturze i dążeniach artystycznych różnych epok (obszerne bloki informacyjne nasycone erudycyjnymi wykładami)

• uczeń często jest ofiarą prymitywnej pracy z podręcznikiem (długie partie pracy domowej), mechaniczne wyuczenie- sens pracy dydaktycznej polega na przeciwdziałaniu mechanicznego wyuczenia się treści podręcznikowego przekazu

• przeciwdziałanie opiera się na dwóch mechanizmach:

-rozbijanie i transformowanie gotowych ciągów wykładu podręcznikowego wówczas, gdy uczeń musi poszukiwać informacji i zbierać materiał do wysuniętych uprzednio na lekcji problemach, których sformułowanie nie pokrywa się z tytułami rozdziałów bądź akapitów (działania praktyczne)

-odkrywanie konstrukcji podręcznika jako narzędzia uczenia się (ćwiczenia w czytaniu i konspektowaniu tekstu naukowego)

• uczeń powinien na lekcjach języka polskiego poznać reguły wiązania lektury podręcznikowego przekazu z analizą tablicy synchronicznej, z sięganiem po teksty publicystyczne czy filozoficzne, z czytaniem informacji zawartych w tekście informacyjnym (sprawdzenie przydatności indeksu przedmiotowego i indeksu nazwisk, wykorzystanie pytań kontrolnych do treści wykładu i zestawów pojęć do zapamiętania)

• FUNKCJE PODRĘCZNIKA

-badawcza

-transformacyjna (zadania i ćwiczenia zmierzające do zamiany informacji na sprawności i umiejętności)

-samokształceniowa

FORMA LABORATORYJNA

• wprowadzanie uczniów w wiedzę o epoce literackiej (forma pracy z materiałami źródłowymi, która ma na celu ich analizę i obserwację jako pewnego rodzaju świadectw, wytworów poznawanej formacji kulturowej)

• ta forma pracy ( w odróżnieniu od pracy z podręcznikiem i wykładu, które zakładają przekaz informacji gotowych) ma podłoże heurystyczne

• jest to cicha praca indywidualna lub grupowa pod kierunkiem nauczyciela, który wybiera i dostarcza uczniom interesujący materiał do obserwacji, formułuje polecenia dotyczące analizy, pomaga w analizie, zbiera wyniki obserwacji, rejestruje powstałe hipotezy (organizacja)

• stopniowe odkrywanie wiedzy o epoce: od obserwacji do hipotez, które są weryfikowane w kontakcie z utworami bądź sprawdzane w lekturze podręcznika lub innych opracowań

• nie zapewnia zespołowi uczniowskiemu szerokiej wiedzy o zagadnieniach, programach i pojęciach danego okresu literackiego

• inicjuje pracę myśli przez przybliżenie świadectw epoki i skłaniając do ich interpretacji

FORMA REFERATÓW

• swego rodzaju dopowiedzenie do wykładu nauczyciela

• forma, która nacisk kładzie na indywidualność uczniów, odsłania ich uzdolnienia i pasje, pozwala zaprezentować wiedze na dany temat wykraczającą poza przeciętność, aktywizuje i motywuje samodzielne uczenie się/ studiowanie przedmiotu

• intensywne ćwiczenia techniki pracy umysłowej (autor referatu staje przed problemem rzetelnego zreferowania tez przedstawionej książki, zgromadzenia bibliografii do tematu, zarysowania kontrowersyjnych stanowisk, zrozumienia i wyjaśnienia istotnych dla poruszanej kwestii pojęć

• referat to ćwiczenie sprawności komunikacyjnej, komponowania i wygłaszania wypowiedzi z myślą o reakcjach odbiorców

FORMA WYCIECZKI

• trudności organizacyjne

• ukonkretnianie i utrwalenie informacji wynoszonych z lekcji (wprowadzenie w epokę)

• FUNKCJE:

-ukonkretnienie pojęć, ograniczenie werbalizmu, obserwacja zabytków architektury różnych epok, wypełnienie percepcyjnym doświadczeniem teoretycznych formuł wiadomości o stylach w architekturze i sztuce

-powiązanie kształcenia literackiego z ideą regionalizmu w nauczaniu

-wyznaczenie uczniom różnych ról w planowaniu i prowadzeniu wycieczek literackich (przygotowanie referatów, informacji, notowanie wrażen i obserwacji)

Biografia czy biografistyka??

-ograniczenie informacji biograficznych w nowych podręcznikach (stają się narzędziami kształcenia umiejętności czytania i interpretacji)

-dydaktyka literatury wiedzy biograficznej wyznacza dość istotne funkcje:

* informacje o życiu twórców jako czynnik ułatwiający zrozumienia dzieła

* zbliżenie uczniów do osobowości artysty i procesu twórczego (pobudki twórczości, trud pracy artystycznej, zmagania z życiem)

* biografie twórców- środek poznawania panoramy kulturowej różnych epok

* przekonanie o wychowawczym wpływie wzorów sylwetek twórców

1

---