Ogłoza, Polański, Szymik

DRAMA NA LEKCJACH JĘZYKA POLSKIEGO W KLASACH IV-VIII

Książka zawiera ogólne uwagi o dramie jako metodzie nauczania na lekcjach literackich i językowych oraz scenariusze lekcji.

Koncepcja dydaktyczna dramy (gr. drao - działam) powstała na początku XX wieku na gruncie dydaktyki angielskiej i amerykańskiej (Henriet Finlay - Johnson, Caldwell Cook i inni). Do Polski dotarła w połowie lat 80-tych. W kwietniu 1985 aktorzy z Greenwich przeprowadziło w Teatrze Ochota warsztaty dramowe dla nauczycieli, pokazali dramę społeczną, której celem było przygotowanie młodzieży do pełnienia ról społecznych. Drama tego typu operuje 2 technikami: budowaniem obrazów i wchodzeniem w role, które poprzedzone są rozmaitymi ćwiczeniami rozluźniającymi.

Psychologia wykorzystuje psychodramę jako metodę terapeutyczną, socjologia - socjodramę (metodę rozwiązywania problemów pojawiających się w grupie), w pedagogice wykorzystuje się dramę do rozwiązywania problemów wychowawczych.

Szkoła angielska korzysta z dramy jako sposobu nauczania, ale także proponuje ja jako oddzielny przedmiot o charakterze artystycznym.

G. Bolton wskazał 4 typy dramy:

Objaśnienia schematu:

1. Ćwiczenia

1. Proste doświadczenia (np. pójście do ciemnego pomieszczenia - wsłuchiwanie się w dźwięki, ćwiczenia rozluźniające i koncentrujące).

2. Wprawki dramowe:

- uwrażliwienie zmysłowe, przypominanie dźwięków, zapachów, smaków;

- ćwiczenia językowe - intonacyjne, językowe, stylistyczne (np. powiedz tak, jak sprawozdawca sportowy, człowiek smutny, zakochany itp.);

- ćwiczenia ruchowe (np. naśladuj chód, gesty drugiego człowieka);

III. Ćwiczenia dramowe - gry w małych zespołach, związane z wejściem w rolę (np. porozmawiaj z kimś na dany temat, odegraj krótką scenkę z jakiegoś opowiadania, dokończ historię).

1. Gry - ćwiczenia pobudzające aktywność, uczące skupienia, współpracy z grupą, bycia w roli, rozładowujące stres (np. wyobrażona wyprawa w góry przy zmieniających się warunkach i narastającym zmęczeniu);

2. Inne formy artystyczne - ćwiczenia w takich wypowiedziach artystycznych, jak rysunek, własne teksty, piosenki itp.

2. Gry dramowe - oparte na fikcji i improwizacji; uczniowie wchodzą w rolę, dla których określona jest sytuacja wyjściowa (oparta na konflikcie), czas i miejsce akcji. Gry takie pozwalają na lepsze zrozumienie innych ludzi, przypominają swobodne zabawy dziecięce.

3. Teatr - odmiana dramy, polegająca na przygotowaniu spektaklu, wyjątkowo przeznaczonego do pokazania publiczności; zwraca się tu uwagę na konstrukcję i wykorzystanie teatralnych środków ekspresji.

4. Drama właściwa - „formowana scenicznie improwizacja”; w jej skład wchodzą wyżej wymienione typy zadań. Celem jest zmiana w jakimś zakresie postaw uczestników, zmiana pod wpływem ćwiczeń i wymiany poglądów (np. rozmowa na temat kręgu; określone są tutaj sytuacja wyjściowa, miejsce zdarzenia, rola dla uczniów i nauczyciela).

Cele dramy formułowane są na dwu płaszczyznach:

1. płaszczyźnie wynikającej z kontekstu - bezpośrednio związanej z materiałem omawianym na lekcji (fikcyjna sytuacja, wymyślona przez nauczyciela lub wyjęta z kontekstu utworu literackiego, np. Skawiński na latarni morskiej)

2. płaszczyźnie osobistej - związanej z doświadczeniem życiowym uczniów ( ja samotny - np. w innym kraju).

3. płaszczyźnie uniwersalnej - związanej z uogólnieniem problemów (los Skawińskiego uogólnieniem losu polskich emigrantów po 1830 r., samotność i tęsknota).

Poziomy świadomości i zrozumienia uczniów (od niskiej i wysokiej):

1. Co robisz teraz?

Czynność

2. Dlaczego to robisz?

Przyczyna (zewnętrzna)

3. W jakim celu? (Mam nadzieję, że…) Motywacja (wewnętrzna)

4. Skąd wiesz, że takie postępowanie

jest odpowiednie w tej sytuacji? Modele, wzory postępowania

(Kazano mi… Naśladuję…)

4. Jaka jest twoja filozofia życiowa? filozofia

(Wierzę, że…)

Drama w nauczaniu języka polskiego ma dwa znaczenia:

1. jest ogólną nazwą pewnej grupy technik dydaktycznych;

2. jest metoda prowadzenia zajęć szkolnych;

Ad. 1.

Dramowe techniki dydaktyczne wymagają od uczniów działania polegającego na:

- wykorzystaniu zmysłów i wyobraźni;

- wykorzystaniu ekspresji ciała (środków aktorskich, elokwencji ciała);

- wykorzystanie rysunku i obrazu;

- wykorzystanie słowa w związku z rolą w fikcyjnej sytuacji;

Wejście w rolę może być realizowane w różny sposób. Bycie w roli oznacza przywołanie różnych zdarzeń z biografii bohatera literackiego lub skoncentrowanie się na wybranym epizodzie; o zdarzeniach można mówić (rozmowa, wywiad), lub je pokazywać (pomnik, rzeźba, film). W roli można wykorzystać rekwizyty (mapa, makieta, jakiś przedmiot). A także teksty pisane (kartka z dziennika lub pamiętnika).

Techniki dramowe:

• typowe role (rozmowy w rolach, wywiady i improwizacje),

• konwencje rzeźby, obrazu i filmu,

• techniki plastyczno-manualne (rysunki, plany, makiety, przedmioty, modele, kostiumy, muzea),

• ćwiczenia głosowe i pisemne,

Ad. 2.

W drugim znaczeniu słowa, drama jest metodą prowadzenia zajęć szkolnych odmiennych od tradycyjnej lekcji, odbywających się w inaczej rozbudowanej przestrzeni, trwających na ogół 90 minut, skomponowanych z wymienionych w pierwszym punkcie działań.

Typy wykonania tekstu:

• pozawerbalnego (tu drama korzysta z technik przekładu intersemiotycznego i tzw. analizy pozawerbalnej);

• werbalnego (rozwija umiejętności wypowiadania się ustnego i pisemnego).

Obserwując dramę dostrzegamy swoista polifoniczność; komunikaty powstają pod wpływem różnych technik w wielu kodach: gestycznym, korporalnym, pikturalnym, akustycznym i werbalnym.

Drama rozgrywa się w specyficznym klimacie, budzi i wyzwala silne emocje, motywuje uczniów: odwołuje się do nauczania przez przeżycia. UCZENIE SIĘ PRZED ODKRYWANIE. Drama odbywa się na wzajemnej umowie dramowej: uczniowie deklarują chęć uczestniczenia w zajęciach dramowych, mają jednak prawo odmowy. Wśród technik dramowych mieszczą się działania charakterystyczne dla języka teatru, jednak drama nie jest teatrem!!! Nie ma tu podziału na aktorów i widzów, uczestnicy improwizują, a nie realizują ustalonego wcześniej scenariusza, świadomie nie wykorzystują także znanych technik aktorskich, lecz spontanicznie przybierają określone pozy i gesty. W dramie istotny jest rozwój jej uczestników, a nie oddziaływanie na emocje widzów. Drama przybliża rozumienie literatury, ułatwia bycie w grupie, przygotowując równocześnie do odbioru współczesnego teatru.

Drama na lekcjach kształcenia literackiego

Lekcje dramy, oparte na tekście literackim, ułatwiają jego wnikliwe zrozumienie. Uczestnictwo w dramie skłania do uważnej lektury, pogłębia odbiór dzieła literackiego, inspiruje i ułatwia wejście w świat przedstawiony: zrozumienie motywów działania bohaterów, uchwycenie nastroju, dostrzeżenie związków emocjonalnych między bohaterami, ich roli w rozwoju akcji itp. Udział w dramie uaktywnia proces odbioru, pomaga wypełnić tzw. miejsca niedookreślenia, pobudza wyobraźnię, wyzwala emocje, zachęca do przemyślenia problemów, wyzwala u uczniów chęć mówienia o utworze. Aby drama była w pełni efektywna trzeba przewidywać wykorzystanie technik dramowych do lektury i słuchania tekstu (np. siedzimy w kole, słuchamy tekstu z zamkniętymi oczami; pantomima na tle recytacji; uzupełnianie efektami akustycznymi tekstu itp.).

Drama na lekcjach kształcenia językowego

Techniki dramowe przydają się do przybliżenia niektórych zagadnień, pozwalają na przedstawienie tekstów lub wyrazów określonym zjawiskiem językowym.

Propozycje ćwiczeń dramowych:

1. przedstawienie w formie pomników indywidualnych lub grupowych (żywe obrazy) wyrazów z trudnością ortograficzną, wyrazów pochodnych, zdań różnego typu. Uczniowie odgadują hasła lub zdania. W rozmowach można wyjaśnić zjawiska gramatyczne.

Np. uczniowie budują pomniki grupowe, ilustrując treść zdań w trzech trybach: Janek czyta interesującą książkę. Pragnęlibyśmy odbywać dalekie podróże. Odpowiedz na moje pytanie. Następnie rozmawiamy o trudnościach, na jakie można napotkać, wyrażając za pomocą tworzyw pozajęzykowych informacje zawarte w czasownikach, których formy charakterystyczne są dla trzech trybów.

2.Sygnalizowanie, czym się staja uczniowie za pomocą kartek z zapisanymi nazwami pojęć, np. częściami mowy czy wyrazami nazywającymi konkretne przedmioty, czynności, cechy. Uczniowie dobierają się np. w pary wyrazów pozostających w związku (rzeczownik i przymiotnik, rzeczownik i zastępujący go zaimek). Uczniowie, którzy nie mają kartek ustawiają kolegów w określonym porządku, klasyfikując w ten sposób prezentowane wyrazy.

3. Wchodzenie w role wyrazów; mówienie w 1. os. o części mowy i formie, w której występuje; granie jakiejś formy językowej; jestem czasownikiem…

4. Zagospodarowanie przestrzeni w klasie, aby pokazać przestrzenne usytuowanie jakichś elementów określonych za pomocą przyimków lub pokazać w przestrzeni związki wyrazów występujących w zdaniu. Uczniowie będąc w roli wyrazów, z których utworzone jest zdanie, trzymają się za ręce (związki), stoją bliżej lub dalej od siebie, ustawiają się na kilku liniach ( nadrzędność i podrzędność). Następnie przestrzenny obraz można przenieś na płaszczyznę rysując wykres zdania.

5. Wykorzystanie elementów techniki pantomimy w nauce ortografii - kreślenie w powietrzu poprawnego zapisu wyrazów. Można także narysować mapę jakiejś okolicy i wypełnić ja nazwami własnymi.

W ćwiczeniach dramowych następuje uruchomienie procesu zapamiętywania w sytuacji zabawowej, co silnie motywuje, przyspiesza i utrwala proces myślenia o zjawiskach i zależnościach gramatycznych.

Przykład konspektów lekcji dramowej.

Temat: Czy Syzyf zasługuje na naśladowanie? (V klasa)

Płaszczyzna wynikająca z kontekstu: poznanie nowego bohatera mitycznego; zwrócenie uwagi na losy Syzyfa.

Płaszczyzna uniwersalna: próba oceny postępowania Syzyfa

Płaszczyzna osobista: Czy spryt i chytrość pomagają mi w moim życiu? Na ile są to cechy pozytywne?

Tok lekcji:

1. Ogniwo wstępne

1. Ćwiczenia odprężające: zabawa w Stary niedźwiedź mocno śpi oraz budowanie pomnika (indywidualnie) na hasła: walka, praca, zwycięzca, pokonany. Uczniowie przyjmują pozy i wyraz twarzy kojarzące się z danymi pojęciami.

2. Ogniwo centralne

1. Zabawa w pomniki

Podział klasy na grupy: ilustrowanie tematu zadanego przez nauczyciela w formie nieruchomych pomników, związanych z różnymi etapami z życia bohatera

- panowanie Syzyfa na Koryncie i jego przyjaźń z bogami,

- śmierć Syzyfa jako kara za zdradę boskiej tajemnicy,

- wieczne męki Syzyfa w Tartarze.

Scenki umożliwiają uczniom próbę określenia cech bohatera

2. Wywiad z bohaterem - przeprowadzany przez uczniów po wyrażeniu przez nich zgody na umowę dramową. Jeden z uczniów wciela się w Syzyfa.

3. Uczniowie podają przykłady sytuacji życiowych, w których spryt i chytrość ułatwiają osiągnięcie celów. Zwrócenie uwagi na ambiwalentne oceny takich zachowań.

3. Ogniwo końcowe

Propozycja zadania domowego: Napisz, na czym polega tragizm postaci Syzyfa.

Temat: Winny czy niewinny? - o potrzebie argumentowania.

Płaszczyzna wynikająca z kontekstu: ocena postaci Zenka Wójcika, bohatera powieści Ten obcy,

Płaszczyzna uniwersalna: niewłaściwe zachowanie młodego człowieka - motywy i oceny,

Płaszczyzna osobista: Czy łatwo ulegam wpływom, czy potrafię przeciwstawić się grupie?

I. Ogniwo wstępne

1. Na początku lekcji proponujemy ćwiczenia odprężające i rozwijające zdolność empatii

„Nasłuchiwanie” - weźcie się za ręce, zamknijcie oczy, posłuchajcie tego, co dzieje się za wami w tym korytarzu. Posłuchajcie dźwięków dochodzących z boiska i z sąsiednich sal.

Nauczyciel: co sobie wyobrażaliście w związku z dźwiękiem? PO każdym zestawie ćwiczeń prowadzący przeprowadza dyskusję na temat posłyszanych dźwięków. Ponadto każda osoba w klasie rozmawia z sąsiadem o tych dźwiękach.

„Wpatrywanie się”

Na hasło „hej” klaśnij w dłonie i popatrz na stojących blisko ciebie. Popatrz na linie papilarne swojej własnej dłoni.

Po ćwiczeniu dyskusja, jak poprzednio.

2.Budowanie pomników: radość, złość, zniechęcenie, bunt.

II. Ogniwo centralne

Nauczyciel: na ostatniej lekcji zapoznaliście się z nową formą wypowiedzi - rozprawką. Nasze rozważania dotyczyły treści oraz kompozycji rozprawki. Na dzisiejszym spotkaniu chcemy pogłębić wiedzę o zagadnieniu objętym tematem rozprawki oraz kształcić umiejętność logicznego myślenia, dobierania argumentów, formułowaniu tezy. Proponuje wam spotkanie z dzisiejszym gościem - sędzią. Jeden z uczniów wciela się w postać sędziego i zapoznaje uczestników dramy z pewnym zdarzeniem - z losami Zenka.

W trakcie przesłuchania oskarżonego i świadków uczniowie w swych wystąpieniach zwracają uwagę na argumentowanie, np.:

- zrobił to, bo nie miał co jeść,

- nie chciał wyrządzić nikomu krzywdy,

- nigdy wcześniej nie był karany,

- cieszy się dobra opinią,

Wypowiedź może być przerwana innymi argumentami, np. oskarżycieli:

- sprawca zrobił to świadomie,

- ukradł, bo chciał zrobić na złość,

- jego czyn świadczy o zdemoralizowaniu,

Powyższe wypowiedzi mają zwrócić uwagę uczniów na schemat rozpraw: oskarżenie (teza), dowody (argumenty), wyrok (podsumowanie).

III. Ogniwo końcowe

Nauczyciel żegna sędziego i wyprowadza z roli innych uczestników. Uczniowie próbują wskazać analogiczne do przedstawionych sytuacje wzięte z zżycia codziennego. Uczący może zaproponować uczniom pracę na temat: Odpowiedzcie pisemnie na pytanie postawione w temacie lekcji.

1

GRY DRAMOWE

ĆWICZENIA

TEATR

Proste Wprawki Ćwiczenia Gry Inne formy

doświadczenie dramatyczne dramowe artystyczne

DRAMA WŁAŚC.

---