Lekcje czytania. Eksplikacje literackie częśc 1.
Praca zbiorowa pod redakcją Władysława Dynaka i Aleksandra Labudy
Wydanie 1
Warszawa 1991.
Wyd. Szkolne i Pedagogiczne
Od redaktorów
Książka pomyślana z myślą o nauczycielach języka polskiego języka polskiego w liceum, a zwłaszcza w I klasie.
Eksplikacja to sposób pracy z tekstem niestosowany w naszych szkołach. Wzorzec ustalił się w szkołach francuskich. Eksplikacja ma wymiar podwójny, jest metodą w sensie dydaktycznym, ponieważ stanowi przedmiot i narzędzie szkolnej edukacji; jest także metodą w sensie literaturoznawczym, gdyż stanowi cykl uporządkowanych kroków interpretacyjnych. Składa się na nią: wybór tekstu, zgłębienie sensów, gromadzenie spostrzeżeń, konteksty, formułowanie tezy interpretacyjnej, redagowanie planu lub szkicu według dość ścisłych zasad kompozycyjnych, wygłoszenie komentarza wraz z głosową interpretacją tekstu. Jest jedną z odmian sztuki czytania. Zmierza do wydobycia z tekstu tego co w nim niepowtarzalne i indywidualne.
W książce omawiane są przykłady z kanonu lektur do 1984r. Został zachowany podział na epoki. Występują tu tzw. Gniazda i ciągi lekturowe. Podobne tematy są omawiane obok siebie. Np. Tren XI i Wiersz L. Staffa mówiące o filozofii stoickiej, Zimorowic, Morsztyn, Karpiński - różne konwencje miłości.
Eksplikacja dotyczy tekstów niewielkich, gdyż jest ćwiczeniem szkolnym. Można jej poświęcić tylko część godzin nauczania. Kształci umiejętność samodzielnego interpretowania tekstu.
Wprowadzenie
O metodzie eksplikacji tekstu. Rzecz i nazwa.
Eksplikacja (expliquer - wytłumaczyć) szkolne ćwiczenie w szkole francuskiej na które składają się 3 etapy:
wybór krótkiego tekstu - fragment, lub cały tekst, ale nie przekraczający 30 linijek, lub 30 wersów tekstu.
Staranne odczytanie tekstu słuchaczom
Objaśnienie tekstu - wskazanie myśli przewodniej, cechy kompozycji, styl, składnia, by uzyskać całościową interpretację.
Eksplikacja jest zawsze ustna, można się w niej wspomagać jedynie szkicem bądź planem wypowiedzi. Tekst utworu objaśnia się po kolei (tzw. Komentarz ciągły). Brakuje w polskim języku fachowego nazewnictwa. Dlatego posługujemy się kalkami z języka francuskiego.
3 cele Eksplikacji
wnikliwe zrozumienie tekstu (cel poznawczy);
piękno i budowa tekstu (cel pedagogiczny);
radowanie się sztuką słowa (cel estetyczny).
Krótka historia ćwiczenia
W XIX wieku studia nad literaturą nie odbywały się w ośrodkach akademickich, tym celom służyła szkoła średnia. Przygotowywała ona do pisania własnych tekstów literackich, przedstawiając fragmenty utworów jako wzorzec do naśladowania. Zmieniło się to w ostatnim ćwierćwieczu XIX wieku. Literaturoznawstwo weszło do szkolnictwa wyższego. Literatura straciła formę przykładu wzorca wysławiania, a stała się rzeczą do czytania i komentowania. Zasługi na tym polu mieli: Ferdynand Brunet, Gustave Lansom.
Eksplikacja powstała, by odsłonić tajniki warsztatu badawczego i ująć wnioski w uporządkowany sposób.
Metoda eksplikacji literackiej
Eksplikacja jest metodą zarówno:
literaturoznawczą - jako narzędzie poznawania i komentowania tekstów;
dydaktyczną - wpisuje się w różne koncepcje dydaktyczne.
Czytanie w eksplikacji jest punktem wyjścia i dojścia. Cała metoda jest zorientowana na kształtowanie sztuki czytania. U nas zwykle czytało się dla systematyzacji wiedzy historycznej i literaturoznawczej.
Przygotowanie eksplikacji
Przy przygotowaniu eksplikacji należy się zaopatrzyć nie tylko w sam tekst opracowywany, ale także w jego opracowania i biografię twórcy.
Przygotowanie eksplikacji składa się z 5 etapów:
wybór tekstu;
Utwór powinien pięknem przyciągnąć nauczyciela,
Utwór poznawczo bogaty i cenny wychowawczo;
Utwór który może sprawić trudność uczniowi przy samodzielnej lekturze;
Nie może zajmować więcej niż jedną lekcję (spada skuteczność metody);
Z większych tekstów należy wybierać zamknięte jednostki kompozycyjne: opis, portret, monolog, epizod itp.
sporządzenie objaśnień językowych i rzeczowych;
To co może być niezrozumiałe dla uczniów: archaizmy, neologizmy, dialektyzmy, formy rozumiane inaczej w kontekście, profesjonalizmy, zapożyczenia (np. świerzop - nazwa dla rzodkwi świrzepy, świerzopem nazywano również gorczycę polną, tzw. ognichę, o złocistożółtych kwiatach. Prawdopodobnie w tym ostatnim znaczeniu użył tej nazwy Mickiewicz w Panu Tadeuszu przyp. wklepywcza.)
wstępna lektura (intuicyjne odczytanie tekstu), by odnaleźć;
myśl przewodnią - o czym jest tekst (kto mówi, do kogo, w jakiej sytuacji), to ujęcie sensu, znaczenia wypowiedzi w zwięzłą i klarowną formułę; gdy sensy są zatarte samo zarysowanie konturów jest wartościowe.
kompozycyjne rozczłonowanie tekstu - podział tekstu na człony, poprzez który rozwija się myśl przewodnia. Określenie gdzie znajduje się opis, działanie, zdarzenie, emocje, sposób rozumowania. Nie chodzi o segmentacji tekstu na wersy, ale na wyznaczenie całostek tematycznych.
poszukiwania kontekstowe;
skąd pochodzi fragment, biograficzne i historyczne okoliczności powstania - jeżeli ma to wpływ;
umiejscowienie w kontekście dzieła - praktyce przedstawienie tego co przed i po fragmencie, ale także umiejscowienie np. w całym dorobku twórcy;
tradycja literacka - jaki pierwowzór, jakie toposy i motywy wędrowne, czy odsyła do innych tekstów (cytaty aluzje), jaki ma stosunek do gat. Literackich w swojej epoce, ale także opinie współczesnych czytelników, adaptacje.
szczegółowe studium tekstu (najobszerniejsza część):
faza metodycznego rozbioru tekstu
Poziomy analizy:
stylistyczno-kompozycjna - wersyfikacja, kompozycja, formy gatunkowe, schematy konstrukcyjne;
kompozycyjno-tematyczna -podmiot utworu, sytuacja, idea utworu.
Analiza składnikowa
Czytać należy wybiórczo, np. jeżeli tylko rzeczowniki to bez kontekstu. Sprzeciwia się to naturalnej, potocznej lekturze tekstu, ale ma zalety: uporządkowanie - zakłada hierarchię poziomów; systematyczność - przegląd wszystkich składników; wyczerpanie materiału - przesuwanie interpretacji po wszystkich poziomach (od wyrazu do wyższych form znaczeniowych)
Analiza relacyjna
Jak to jest zrobione? To podstawowe pytanie jakie należy sobie zadać. Granica między tymi dwoma typami analizy jest niejasna i często się zaciera. Badanie relacji między składnikami tego samego poziomu (pola wyrazowe: np. kolory), ale także relacji między poziomami (figury stylistyczne). Taki rozbiór jest wielostronny i strukturalny. Opisuje relacje składniki, ale i relacje między nimi.
Tak wygląda model, w praktyce może to wyglądać inaczej i nie zawsze się sprawdzać. Analiza drobiazgów może iść w stronę cech charakterystycznych i na nich się skupiać. Poza rozbiorem w tzw. „strukturę rozsypaną” (patrz. Analiza składnikowa), klaruje się także całościowy obraz dzieła i wyznaczniki jego niepowtarzalności (dominanta konstrukcyjna).
Dominanta konstukcyjna - wyszukanie w sfery jego wzmożonej nadorganizacji, albo wręcz przeciwnie; przeźroczystości stylistycznej. Scharakteryzowanie istoty owych „wzmożonych” zabiegów konstrukcyjnych.
hermeneutyczna synteza
Brak skodyfikowanej procedury. Powiadają: szczegół tłumacz całością, całość szczegółem.
Zderzenie wniosków dotyczących dominanty konstrukcyjnej (szczegół), z roboczą propozycją odczytania (całość).
Cel: Kontrola i uściślenie spostrzeżeń dotyczących funkcji składników, przez zderzenie z hipotezą całości (tworzonej na etapie odczytu roboczego tekstu), i odwrotnie weryfikacja całości i uściślenie przez poznane szczegóły (formułowanie tezy interpretacyjnej).
głosowa interpretacja tekstu
Odczytanie tekstu wzbogacone o jego głębokie zrozumienie. Wymaga także sprawności artykulacyjnych i często jest zaniedbywane.
Układ i wygłaszanie eksplikacji
przy stosowaniu eksplikacji trzeba się zdecydować na jedno odczytanie, nie można jednocześnie udowadniać kilku;
ostra jasna teza interpretacyjna.
Przykładowa konstrukcja eksplikacji
okoliczności powstania tekstu - biografia, epoka;
umiejscowienie tekstu - streszczenie tego co przed i po;
odczytanie tekstu - bez popisów wolkanych;
określenie myśli przewodniej - ale nigdy streszczenie;
uczłonowanie kompozycyjne;
dominanta artystyczna i nastrojowa
tradycja literacka
szczegółowe studium tekstu - część najobszerniejsza. Odczytywanie po fragmencie i objaśnianie wszystkich elementów;
posumowanie - powtórzenie tezy i argumentów ją popierających.
Eksplikacja może występować w różnych układach, ale klasycznie da się rozpoznać wstęp, rozwinięcie i zakończenie.
Cała wypowiedź eksplikacyjna sprowadza się do 3 działań:
postawienie tezy;
uzasadnienie;
wnioski, z sygnalizowaniem, że możliwe są też inne interpretacje.
Najlepiej umieścić eksplikację na końcu cyklu zajęć z danego materiału. Nie powinna być dla uczniów zaskoczeniem, niech mają szansę się do niej przygotować.
W trakcie prezentacji eksplikacji nie powinno się robić notatek w trakcie, ew. zanotować tezę interpretacyjną. Francuska szkoła faworyzuje eksplikacje całych tekstów, bardziej niż fragmentów.
Możliwości i ograniczenia metody.
Pomaga walczyć z barierami: kulturowymi, postaw i sprawności recepcyjnych, oraz językowymi (bariery wg. Urygi).
Eksplikacja ma kształcić nie małych badaczy, ale osoby wrażliwe na piękno literatury. Na małych tekstach pokazuje się i ćwiczy narzędziownie potrzebną do samodzielnego, świadomego odbioru innych lektur. Ćwiczeniu szkodzi jednak przerost ambicji, nie powinno się tej metody nadużywać.
Metoda eksplikacyjna pomaga w pisaniu tekstów wypracowań, ale grozi popadnięciem w schematy (daje gotowe cząstki). Trzeba zawsze przedstawiać inne możliwości budowania wypowiedzi.
Dziś gdy w metodyce polskiej zwyciężyły (na szczęście - cytat, nie mój wniosek) metody poszukujące, a wykład, (Eksplikacja to w sumie wykład i ekspresywne czytanie) i głosowa interpretacja tekstu to coś podejrzanego, warto się o nie upomnieć. Forma wykładu w szkole jest szczególnie niebezpieczna, bo grozi znużeniem (nie zapominajmy, że książka ta została stworzona, głownie z myślą o I klasie liceum). Na poziomie licealnym eksplikacja nie powinna zająć więcej niż 20 minut. Na poziomie uniwersyteckim więcej niż 40 minut (hehe).
Eksplikacja jako metoda integruje wszystkie działy szkolnej polonistyki, bo odwołuje się do wiadomości historycznych jak i teoretycznoliterackich.
Eksplikacja w klasie I szkoły średniej. Uwagi metodyczne.
Jeżeli nie wykorzystujemy tej książki jako wzoru dla eksplikacji - książkę tę można traktować jako jedną z propozycji odczytania tekstów. Albo potraktować jako wzorzec prowadzenia wykładu na lekcji - jako ciekawostkę. Efekty jednak nie będą najbardziej udane. Najlepiej uczynić eksplikację narzędziem pracy polonistycznej edukacji. Od kasy I do matury. Takie przedsięwzięcie należy podzielić na 3 etapy
prezentacja metody
ćwiczenie jej elementów;
zastosowanie metody.
Prezentacja wzorca czynności eksplikacyjnych.
Uczniowie powinni zyskać pełny obraz ciągu składającego się na eksplikację. Tę wstępną prezentację należałoby podporządkować następującym celom:
zorientowanie się co uczniowie już wiedzą
powtórzenie wiadomości z gimnazjum w zakresie nauki o języku i poetyki;
wstępne ćwiczenia z analizy i interpretacji utworów.
a. ćwiczenia wdrażające.
Nauczyciel wybiera dwa, trzy krótkie teksty, proponuje uczniom ich analizę. Nauczyciel występuje w roli reżysera poczynań interpteracyjnych ucznia. Powoli wprowadza normalne dla eksplikacji zagadnienia. O powodzeniu tej metody decydują: wrażliwość czytelnicza (zwana też smakiem, albo słuchem literackim), wiedza o świecie (w tym znajomość historii i teorii literatury), sprawność interpretacyjna (znajomość reguł odbioru: reguły języka, konwencje literackiej mowy).
Stawianie pytań w odpowiedniej kolejności, takie sterowanie ich pracą, by przebiegała zgodnie z tokiem eksplikacyjnej analizy. Z punku widzenia uczniów to powtórka, z punktu widzenia nauczyciela pytania mają walor testujący. Uczniowie nie muszą od razu wiedzieć, że przygotowują eksplikację tekstu. Ćwiczenia te należy traktować jako proces i powtarzać wielokrotnie.
b. wykład o zasadach metody
podsumowanie serii ćwiczeń przez wyjawienie nazewnictwa metody i jej założeń i celu. Główny akcent należy położyć na logikę kolejnych czynności, wspierając się ich doświadczeniem z zajęć wdrażających.
c. Wzorcowa eksplikacja
Wygłasza ją nauczyciel. Nie wygłaszać w sposób płynny, ale akcentować poszczególne cząstki. Tłumaczyć czemu służy takie uporządkowanie.
Ćwiczenie elementów metody.
kształci pewną regułę i sprawność analityczną;
pogłębienie samowiedzy ucznia
Ćwiczenia polegają na rozwiązywaniu zadań cząstkowych, przy znacznym udziale nauczyciela (wyjaśnienia teoretyczne, wskazówki praktyczne, uzupełnienia erudycyjne, pytania naprowadzające, kontrola wyników). Aż po ten stopień samodzielności, który pozwoli uczniowi świadomie korzystać z repertuaru pytań, które można postawić tekstowi. Ćwiczenia cząstkowe należy jednak umiejscawiać w całości.
Np. trzy strofy przedstawiające zgon hrabiego Rolanda. Opisują ideał rycerza średniowiecznego, ale ich omówienie jest trudne i wymaga sporej erudycji i znajomości całej pieśni, czego nie ma w programie. Trudność tę można rozwiązać właśnie metodą eksplikacyjną, przy pewnych założeniach. Wstępny ciąg eksplikacji wykonuje nauczyciel: omówienie okoliczności powstania, umiejscowienie tradycji, po przedstawienie tezy interpretacyjnej. Uczniowie ćwiczą zaś rozbiór tekstu, skupiając się na rozpoznawaniu znaczeń symbolicznych.
Hasłowe zestawienie metody eksplikacyjnej i programu nauczania w klasie I.
L - kształcenie literacki i kulturalne;
J - kształcenie językowe;
S - podstawy samokształcenia.
MP - ćwiczenia w mówieniu i pisaniu
Czynności przygotowawcze
wybór tekstu (fragmentu). L: Analiza kompozycyjna tekstu, wartościowanie i uzasadnienie oceny dzieła.
opracowanie językowe i rzeczowe. J: analiza słownictwa staropolskiego i jego zestawienie z językiem współczesnym. S: posługiwanie się słownikami i encyklopediami. Korzystanie z odsyłaczy i przypisów.
Wstępna lektura
Myśl przewodnia. L: swobodne wypowiadanie się o utworach. Określanie problematyki. Narrator, fabuła, postać, podmiot liryczny. J: pojęcia: akt mowy, nadawca, odbiorca. MP: hierarchizowanie elementów treści, spójność tekstu.
Kompozycyjne uczłonowanie tekstu: L: w klasie I brak pojęć. MP: Kompozycja tekstu, wyrażenia nawiązujące, wyliczenia.
Tonacja uczuciowa. L: swobodne wypowiadanie się jw. Brak odpowiednich pojęć. MP: dobór wyrazu najtrafniejszego.
Poszukiwanie kontekstowe
L: Ustalanie kontekstu dzieł literackich
Umiejscowienie w dziele. L: Analiza budowy świata przedstawionego, narrator, postać, akcja, wątek, motyw. MP: streszczanie tesktu.
Okoliczności powstania L: związek z biografią i epoką. S: posługiwanie się słownikami, nota biograficzna, zestawienia porównawcze.
Umiejscowienie w tradycji. L: związek utworu z kulturą epoki, uwarunkowania konstrukcji bohaterów. (brak hasła konwencja). Próby wartościowania. S: jak w punkcie 7.
Szczegółowe studium tekstu
MP: Stosowanie terminologii literackiej i językoznawczej do opisu i oceny utworu literackiego.
Metodyczny rozbiór. Wszystko co przewiduje program klasy I.
Hermeneutyczna synteza. (podsumowanie) Wszystko jak w punkcie 9.
Głosowa interpretacja tekstu. Ćwiczenia w starannej wymowie. Modulacja, tempo, natężenie głosu.
Zastosowanie metody w klasie I
Jeżeli uczniowie radzą sobie dobrze na etapie odtwórczym eksplikacji, można pójść dalej w próbę samodzielnego przygotowania eksplikacji na zasadzie klasówki w szkole. Praca taka powinna być jednak oceniana z odpowiednią taryfą ulgową i dokładnie omówione wyniki sprawdzianu, ze wskazaniem najczęstszych błędów.
Podsumowanie
3 etapy wprowadzanie eksplikacji w szkole średniej.
prezentacja metody (5-6 godzin) wraz z ćwiczeniami wdrażającymi;
ćwiczenie elementów metody (20-30 godzin), ze szczególnym położeniem nacisku na czynności redakcyjne;
zastosowanie metody - ponieważ trudno wymagać od uczniów budowania samodzielnych eksplikacji, metoda posłuży jako wzorzec porządkowania wiadomości o tekście.
Eksplikacje wybranych tekstów, spis.
Starożytność:
Tarcza Achillesa. Urywek Illiady Homera
Arystoteles o tragedii. Fragment poetyki.
Tadeusz Różewicz Prawa i obowiązki.
„Uwertura” z Niobe Konstantego I. Gałczyńskiego.
Średniowiecze
Śmierć Rolanda. Fragment Pieśni o Rolandzie.
Opis ziemi polskiej. Fragment kroniki Galla tzw. Anonima.
Śmierc św. Aleksego. Fragmenty Legendy o świętym Aleksym.
Groteskowy łowca. Epizod Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią.
O balladzie iają Willon napisał na prośbę swey matki, aby ubłagać łaski Najświętszej Panny.
Miron Białoszewski Stara pieśń na Binnarową.
Odrodzenie
O zasadach filozofii stoickiej. Leopold staff Marek Aureliusz mówi.
Tren XI Jana Kochanowskiego
Jana
Kochanowskiego pieśń poety. Pieśń XXIV.
Mikołaja Sępa Szarzyńskiego Sonet IV O wojnie naszej...
Ojczyzna jak okręt. Fragment kazań sejmowych Piotra Skargi
Barok
Przed walką z wiatrakami. Fragment Don Kichota.
„Teraz wiem co to jest miłość” - pieśń Hipolita z Roksolanek Szymona Zimorowica.
W barokowym wirydarzu. Ogród miłości Jana Andrzeja Morsztyna.
O wierszu Wisławy Szymborskiej Kobiety Rubensa.
Oświecenie
Portret Kubusia. Wolność jednostki w powieści D. Diderota Kubuś Fatalista i jego pan.
O rolnictwie, praktyce i teorii. Ignacy Krasicki Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki.
Ignacy Krasicki Do...[Rzadki jest dobry przykład]
Wilk i baranek Stanisława Trembeckiego.
Fircyk w zalotach Franciszka Zabłockiego (akt III, scena 10)
O wierszu Franciszka Karpińskiego Do Justyny. Tęskność na wiosnę.
Pieśń o Narodzeniu Pańskim Franciszka Karpińskiego.
Przykładowa analiza, wg tego samego modelu zbudowane są wszystkie analizy w całym tomie.
Groteskowy łowca.
Epizod „rozmowy mistrza polikarpa ze śmiercią”.
Tradycja literacka
Wobec anonimowości utworu ciężko mówić o okolicznościach powstania.
Przykład łączności tradycji rodzimej i łacińskiej. Tekst oryginalnie łaciński, tłumaczenie na polski przewyższające oryginał. Tradycyjny w sztuce średniowiecznej taniec śmierci.
Umiejscowienie fragmentu
Motyw tańca śmierci przewija się przez całość utworu. Śmierć jako rozkładający się trup. W łacińskim pierwowzorze rozmowa jest statyczna, tu dynamiczny 8 głoskowiec. W trakcie dialogu, śmierć nie zmienia wyglądu, a jedynie zachowanie. Kpi z ludzkich przywar, dowodzi swej wszechwiedzy, jest okrutna i bezwzględna, ale także sprawiedliwa. Jest groteskowa, bo straszna i groźna, ale też śmieszna i pokraczna.
Mistrz to uczony przy tym niezbyt mądry. Boi się śmierci, choć ta twierdzi, że nie przyszła po niego. Ostatecznie pyta, czy może wywinąć się jej panowaniu. Śmierć złości głupota ludzka.
Odczytanie tekstu
Fragment przedstawia końcową część dialogu gdy mistrz pyta śmierć o możliwość ucieczki od niej.
Myśl przewodnia i kompozycja
Składa się jakby z 3 części. Śmierć wpada w gniew, wywołany głupotą mistrza. Mówi, że mistrz może uciekać, może próbować. Druga część to przerażenie mistrza i jego popłoch. Błaganie o litość.W trzeciej części śmierć karci mistrza za jego krnąbrność. Potem wylicza swoje dokonania, że podlega jej wszystko co żywe.
Dominanty artystyczne
Zwracają uwagę 4 rzeczy
wyliczenia;
logika rozumowania śmierci, mimo pozorów bezładu;
dramaturgia charakterów i uczuć (kontrast);
komizm, strach mistrza i gadulstwo śmierci.
Komentarz szczegółowy
Analiza każdego wersu po kolei poprzedzona jego cytatem. Np.
Chcesz li tego skosztować,
Śmierć rusza do ataku. Jest rozgniewana pomysłem mistrza, ale jej pewność siebie sprawia, że zezwala mistrzowi na próby ukrycia się. Pierwsza pozycja słowa „chcesz” świadczyć może o pobłażliwym przyzwoleniu na działania mistrza - ten może sobie chcieć.
Wers po wersie następuje taka analiza.
Podsumowanie
Po szczegółowej analizie fragmentu widać, że spełnia on zadanie tzw. Przygotowania do śmierci. Każdy niemal wers daje przykład na potęgę śmierci. Ukazanie śmierci w sytuacjach komicznych pozwala się człowiekowi z nią oswoić. Z zachowania Polikarpa wynika, że bardzo chce żyć. Chce zachować swoją tożsamość, indywidualność nie chce być kolejną anonimową ofiarą.
Lekcje czytania część 2
Pod redakcją Władysława Dynaka i Aleksandra Wita Labudy
Wrocław 1999
Tom składa się z krótkiego wstępu opisującego czym jest eksplikacja tekstu. Jednakże sami autorzy mówią, że jest to wstęp bardzo szkicowy i odsyłają czytelnika do 1 tomu „Lekcji czytania”.
Na resztę opasłego tomu składa się wybór tekstów poddawanych eksplikacją tak jak miało to miejsce w tomie 1 i do ich opisu wykorzystana jest dokładnie ta sama metoda.
Analizie w tym tomie zostały poddane teksty wywodzące z się z literackich epok romantyzmu i pozytywizmu.
Zestawienie tekstów eksplikowanych:
Faust, Johan Wolgang Goethe (fragment);
Śluby panieńskie, Aleksander Fredro (akt I, sc. 7, w. 306-344);
Cygan i baba, Aleksander Fredro;
To lubię, Adam Mickiewicz;
Konrad Wallenrod, Adam Mickiewicz (framgment);
Prolog III część Dziadów, Adam Mickiewicz;
„Któż ten mąż”, fragment widzenia Księdza Piotra;
Duchy na grzybobraniu, Pan Tadeusz;
Pojedynek z niedźwiedziem, Pan Tadeusz;
Nad wodą wielką i czystą, Adam Mickiewicz;
Księżna de Langeais opowiada o ojcu Goriot;
Naród i literatura w oczach romantyka,. Maurycy Mochnacki, O literaturze polskiej w wieku XIX;
„Polska Winkelreidem narodów!” Kordian, Juliusz Słowacki;
Beniowski, Juliusz Słowacki;
Uspokojenie, Juliusz Słowacki;
Uroki rzymskiej wiosny i patos historii. Z korespondencji Zygmunta Krasińskiego;
O wierszu Zygmunta Krasińskiego Nim słońce wzejdzie, rosa wyżre oczy;
Bema pamięci żałobny - rapsod, Cypriana Kamila Norwida;
Larwa, Cyprian Kamil Norwid;
Przeszłość, Cyprian Kamil Norwid;
Przyjazd do Yonville, Frament z Pani Bovary, Gustaw Flaubert;
Złoty kubek, Teofil Lenartowicz;
Kiedyż?, Mieczysław Romanowski, czyli romantyczna utopia;
Karmelnowy wiersz, Adam Ansyk;
„Chleba!” Germinal Emil Zola (cz.V, rozdz. V);
Pozłacany krajobraz. Opis żniw w Nad Niemnem, Eliza Orzeszkowa;
Powstańcy i ich wódz. Fragment opowiadania Gloria victis, Eliza Orzeszkowa;
Potop, Henryk Sienkiewicz (fragment rozdziału I);
Metodologia poznania w Lalce, Bolesław Prus;
Bal. Fragment z Naszyjnika Guy de Maupassanta.
Made by Janik
pozdrawiam
6