Marcelina Rabczewska

Technik administracji

Semestr II

Więź społeczna w procesach integracji grupy

Na początku mojej pracy postaram się opisać samo pojęcie więzi społecznej. Według socjologii to określający ogół stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej wiążących jednostki w grupy i kręgi społeczne i zapewniających ich trwanie.

Więź społeczna to także relacje i zależności wiążące jednostkę z grupą, zbiorowością. Więź łącząca jednostki w grupy opiera się przede wszystkim na świadomości przynależności do grupy, co jest efektem podzielenia podstawowych konformizmów grupowych. Tak wiec samo pojęcie więzi społecznej pojmowane jest bardzo szeroko.

Wyróżnia się więź społeczną: rodzinną, sąsiedzką, narodową, produkcyjną. Trwałość więzi zapewniają różne formy kontroli społecznej, w tym instytucji społecznych. Więź społeczna może być głównym składnikiem grupy. Możemy przez to rozumieć, iż występują poglądy sprowadzające więź do stosunków społecznych wiążących członków grupy, do świadomości grupowej jak i poglądy uznające dwuaspektywny charakter więzi społecznej. Więź bywa określana mianem świadomości grupowej, zbiorowej i traktowana jest jako poczucie łączności lub solidarności. Inny termin określający więź to identyfikacja - utożsamianie jednostki z grupą.

Więź społeczna łączy ludzi w określonej zbiorowości i może objawić się na dwóch płaszczyznach:

· rzeczowe wspólności i związki między ludźmi - wspólności i związki krwi, pochodzenia, terytorium, języka, kultury

· stany i akty świadomości - poczucie łączności z innymi, wzajemna zależność, manifestacje tego uczucia w postawach, zachowaniach

Pojęcie więzi społecznej można definiować na wiele sposobów, dlatego też tłumaczeniem tego zagadnienia zajęło się paru wybitnych socjologów.

W polskiej literaturze pojęcie więzi społecznej przedstawił najwyraźniej Jan Szczepański w dziele „Elementarne pojęcia socjologii”. Stwierdza on, że więź społeczną można określić jako zorganizowany system stosunków społecznych, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całą zdolną do trwania i rozwoju. Więź i organizacja grupy są tożsame a jedynie różnią się inaczej, odmiennie werbalnie określonymi funkcjami. Więź społeczna jako zorganizowany system elementów składowych ma zapewnić trwanie i rozwój grupy, zaś organizacja jako układ elementów składowych grupy zapewnia współżycie członków grupy. Szczepański stwierdza, że każda zbiorowość, która ma trwać, istnieć i rozwijać się, musi posiadać więź powodującą jej wewnętrzną spójność, zapewniającą zaspokojenie potrzeb indywidualnych i zbiorowych, lojalność członków wobec całości i przeciwstawienie się innym zbiorowością lub współpracę z nimi. Wynika to z tego, że więź obejmuje wewnętrzną organizację grupy, jej uporządkowanie, spójność.

Więź społeczna według Szczepańskiego pełni również inne ważne funkcje w grupie: zapewnia zaspokojenie podstawowych indywidualnych i zbiorowych potrzeb jej członków, jest gwarantem lojalności i uczciwości w grupie, uporządkowuje grupę od wewnątrz, organizuje ją, zapewnia jej spójność, pozwala podjąć współpracę z innymi zbiorowościami lub też przeciwstawić się im. Szczepański podejmuje się również opisu więzi społecznej, ujmując ją w sposób strukturalny, od strony stosunków, które panują między członkami grupy.

Stosunek społeczny to układ czynności, świadczeń, obramowanych pewnymi normami, który jest wykonywany przez partnerów tego stosunku. Opiera się on na wzajemnych uprawnieniach i obowiązkach i na podstawie zależności członków.

Zatem główne elementy, które wchodzą w skład stosunku społecznego to: podstawa zależności, układ obowiązków wzajemnych i uprawnień, czynności wykonywane przez partnerów. Podstawa zależności może być różna w każdym stosunku społecznym. Gdy mamy do czynienia z stosunkami pokrewieństwa, podstawą zależności będzie biologiczne czy też społeczne pochodzenie od siebie partnerów stosunku. W stosunkach sąsiedzkich podstawą zależności będzie bliskość zamieszkiwania. Zaś podstawą zależności w stosunkach służbowych jest zajmowane stanowisko w hierarchicznej strukturze zakładu pracy. Ogólnie można podzielić zależności na dwa rodzaje. Pierwszy z nich dotyczy zależności, które wynikają z pewnej struktury danej społeczności i jej funkcjonowania. Takie zależności określa się mianem zależności obiektywne, lub też sformalizowane, instytucjonalne i przedmiotowe.

Drugi rodzaj zależności wynika z indywidualnych intencji, zamierzeń jednostki, stąd zwane są zależnościami intencjonalnymi. Występują one w stosunkach osobowych, nieformalnych, subiektywnych czyli podmiotowych. Więzi społeczne w grupie obejmują wielorakie stosunki społeczne, które jednej są podporządkowane jakiemuś jednemu, dominującemu i właściwemu tej grupie stosunkowi.

Robert Nisbet, więź społeczną rozumie jako powiązanie podstawowych rodzajów zjawisk społecznych, z jakich składa się życie grupowe ludzi. Dla integracyjnej koncepcji więzi społecznej charakterystyczne jest ujmowanie więzi społecznej nie tylko jako więzi grupowej, ale jako zjawiska istniejącego autonomicznie, poza grupą i w skali makro, nadającego spójność życiu społecznemu czy społeczeństwu w ogóle. Tymczasem więź społeczna oznacza zawsze więź grupową i nie istnieje poza grupą, ponieważ zawsze zespala, jednoczy jednostki w jedną całość społeczną.

Władysław Jacher w swojej książce pt. „Więź społeczna w teorii i praktyce” mówi, iż więź społeczna dotyczy istnienia grupy, natomiast integracja obejmuje funkcjonowanie i organizację grupy. Grupa społeczna by istnieć, musi wytworzyć więź społeczną, ale istniejąc może być zintegrowana normatywnie i funkcjonalnie, ale może też być zdezorganizowana i zdezintegrowana. Jakość więzi ma wpływ na integrację lub dezintegrację grupy.

Cechy konstytuujące grupę społeczną:

· Składa się z minimum trzech osób. W niektórych przypadkach zakłada się, że do utworzenia grupy społecznej wystarcza dwie osoby, jednakże dopiero przy trzech osobach występować może struktura społeczna i niektóre typy stosunków społecznych.

· Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu. Socjologami, którzy podkreślali te cechę jako konstytuującą grupę społeczną byli przede wszystkim George Homans i Robert K. Merton.

· Grupa społeczna charakteryzuje się trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne. Miejsce w strukturze jest powiązane z przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych

· Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych, a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków.

· Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia. Aspekt świadomościowy podkreslany był przede wszystkim w socjologii humanistycznej, m. in. przez Floriana Znanieckiego.

Socjologia konwencjonalna ujmuje więź społeczną jako grupową świadomość, poczucie łączności, jedności, solidarności członków grupy. Jest to ujęcie psychospołeczne, które opiera się na angielskiej koncepcji identyfikacji jednostek z grupą. Już August Comte pisał o więzi społecznej jako o naturalnym dążeniu do współdziałania. Także Emil Durkheim poruszał kwestie więzi społecznej przyrównując ją do zbiorowej świadomości. Uważał że jest to zespół wierzeń, uczuć i idei, które charakteryzują daną zbiorowość, trwają w niej pomimo upływu czasu czy też wymiany pokoleń. Więź społeczna jest więc w takim ujęciu traktowana jako utożsamienie się jednostek z grupą społeczną. Przedstawicielem tego nurtu socjologii konwencjonalnej jest Theodore Newcomb, który przez pojęcie więzi społecznej rozumie podobieństwo idei, wartości, uczuć, nastawień jakichś jednostek w stosunku do danej rzeczywistości, do jakiegoś faktu. Chodzi tu więc o podobieństwo postaw.

W polskiej literaturze socjologicznej ujecie psychospołeczne więzi rozwinął Stanisław Ossowski. Pisał on, iż na więź składa się świadomość przynależności do grupy, tendencja do zachowania najważniejszych konformizmów grupowych, kult wspólnych wartości, świadomość wspólnych interesów i gotowość do przekładania interesów grupy ponad interesy osobiste. Ossowski przeprowadził analizę różnych określeń więzi społecznej, a w tym identyfikacji. Zwrócił uwagę, że identyfikacja może być realna, wyrażająca się w rzeczywistym członkostwie w grupie. Ossowski przywołał stwierdzenie Znanieckiego, iż więź, która stanowi o istnieniu grupy, może być określana jako intencjonalne współdziałanie. Ossowski zwrócił uwagę, że więź społeczna w grupie może dotyczyć podziału, jeśli łączność czy solidarność jest następstwem łączności jednostki z członkami grupy, albo może być kolektywna, gdy jednostka identyfikuje się z celami i postawami postulowanymi dla członka grupy.

Według Pawła Rybickiego więź społeczna objawia się w dwóch płaszczyznach. Jedną stanowią dające się rzeczowo określić wspólności i związki między ludźmi: wspólności i związki krwi, pochodzenia i terytorium, język, kultury w różnych jej dziedzinach, i także organizacji zbiorowego życia. Drugą płaszczyznę stanowią stany i akty świadomości: poczucie szczególnej łączności z drugimi ludźmi czy wzajemnej z nimi zależności, i manifestacje tego uczucia w postawach, zachowaniach, działaniach czy to indywidualnych, czy zbiorowych. Przez więź społeczną rozumie się ogół stosunków społecznych wiążących członków w danym zbiorze ludzi oraz postaw członków tego zbioru do grupy jako całości. Członkowie mogą być ze sobą związani, uzależnieni i podejmować interakcje (np. świadczenia w rodzinie), ale odnosić się do rodziny lub do jej członków negatywnie czy nawet wrogo (zbuntowany członek grupy). Rybicki wprowadza typologię więzi społecznej i wyróżnia więź naturalną, zrzeszoną i stanowioną. W rzeczywistości występują w grupach elementy, cechy poszczególnych typów. Są jednak grupy społeczne, które zbliżają się do określonego modelu.

Wyróżniamy trzy główne typy więzi społecznym:

· Więzi naturalne - występuje w grupach społecznych, w których pochodzenie i pokrewieństwo tworzą podstawy społecznego powiązania ludzi i ich wzajemnej przynależności. Odgrywają one również rolę w kształtowaniu więzi grupowej w społeczeństwach plemiennych i w grupach etnicznych.

· Więzi zrzeszeniowe - powstaje na zasadzie dobrowolnych związków tworzonych przez ludzi, którzy przystępując do danego zrzeszenia uzależniają się wzajemnie od siebie i zobowiązują do odpowiednich działań. Chodzi to o wszelkiego rodzaju związki i tzw. organizacje społeczne, spółdzielnie, związki zawodowe itd.

· Więzi stanowione - jest przeciwieństwem więzi zrzeszeniowej i występuje w takich zbiorowościach, w których podział członków i systemy styczności i stosunków zostają narzucone z zewnątrz lub ustalone siła czy też prawem stanowionym przez szersze grupy społeczne (np. państwo). Są to wszelkiego rodzaju internaty, domy poprawcze, więzienia, grupy wojskowe. W grupach tych dominuje więź strukturalna: styczności, działania.

Najczęściej więź społeczna w grupach ma charakter mieszany i bardziej złożony, czego przykładem mogą być społeczności lokalne czy też wielkie społeczności narodowe, polityczne, wielkie zakłady. Badania więzi społecznych należą do często prowadzonych i zlecanych socjologom rodzajów badań empirycznych. Pierwszą, podstawową i najmniejszą społecznością jest para. Pary tworzą różni ludzie, połączeni różnymi więzami. Pary tworzą się wewnątrz rodziny, np. ojciec - syn, siostra - brat itd. Pary tworzą przyjaciele, współpracownicy, a także osoby połączone przez stosunek pomocy, usługodawcy i klienci itp., wreszcie ludzie, których łączy uczucie. Często zdarza się, że to, co łączy parę staje się podstawą dla istnienia większych społeczności.

Poprzez stałe działanie więzi społecznych, i w ich wyniku, powstają kręgi społeczne. Krąg społeczny może zostać stworzony, na przykład przez ludzi spotykających się codziennie przy porannej kawie w jednej kawiarni. Ludzie, tworzący tego typu krąg społeczny, ograniczają te znajomości do rozmów o pogodzie, aktualnych wydarzeniach w kraju, wydarzeniach kulturalnych w mieście. Uczniowie, uczący się w jednej szkole mogą tworzyć kręgi koleżeńskie, oparte na wspólnych zainteresowaniach muzycznych, sportowych, czy naukowych. Struktura kręgu koleżeńskiego jest bardziej zintegrowana, niż struktura kręgu, którego istnienie opiera się na działaniu więzi społecznych, na stycznościach. Idąc dalej, krąg przyjacielski będzie kręgiem społecznym o jeszcze bardziej zintegrowanej strukturze. Krąg przyjacielski tworzą pary, a między nimi obserwujemy istnienie konkretnych stosunków społecznych. Kręgi społeczne to istotny element, wpływający na kształtowanie opinii publicznej. Wewnątrz kręgów społecznych, bowiem, dochodzi do wymiany poglądów i informacji. Z kolei kręgi społeczne płynie przekształcają się w większe zbiorowości, w grupy społeczne.

Aby opisać jakąś zbiorowość, nie wystarcza określić jej części składowych, cechy jej członków, charakter jej struktury. Trzeba przede wszystkim opisać rodzaj jej więzi. Inna jest więź w grupie studenckiej, inna w mieście, inna w państwie, jeszcze inna w stowarzyszeniu religijnym. Z chwilą narodzenia człowiek staje się członkiem grupy społecznej zwanej rodziną. W miarę upływu czasu może należeć do grup koleżeńskich, zawodowych, partii politycznych, zakłada własną rodzinę, z którą wiążą go więzi. Ta więź powoduje, że zaczynamy przyzwyczajać się do ludzi, otoczenia. Człowiek bez tych więzi nie wyobraża sobie dalszego funkcjonowania w społeczeństwie, ponieważ one nadają sens ludzkiemu istnieniu. Rodzina jest grupą, która odgrywa szczególnie doniosłą rolę w życiu społecznym, ponieważ spełnia funkcje prokreacyjne i socjalizacyjne. Zapewnia ciągłość biologiczną społeczeństwa. Bez więzi, która powoduje spójność, rodzina nie mogłaby istnieć, to właśnie ona powoduje to, że człowiek zakłada rodzinę.

Bibliografia:

J. Turowski - „Socjologia. Małe grupy społeczne”, Lublin 1993.

J. Szczepański - „Elementarne pojęcia socjologii”, PWN, Warszawa 1970

Internet: www.wikipedia.pl, www.pl.shvoong.com.

---