- S T E P -
Dla literatury step odkrywają romantycy - dla nich ma wymiar metafizyczny, emocjonalny
To nie tylko element pejzażu, ale refleks tajemniczej istoty świata, przestrzeń mieszczącą w sobie polskiego ducha i historię
Romantycy - manifestowanie regionalizmu
→ to przyczyniło się do wyodrębnienia (przez Tyszyńskiego i Grabowskiego) obok „szkoły litewskiej” także „szkoły ukraińskiej” - zaliczona do niej: J.B. Zaleskiego, A. Malczewskiego, S. Goszczyńskiego
Sam Mickiewicz w prelekcjach paryskich zwrócił uwagę na metafizyczny sposób pojmowania stepu - „szkoła ukraińska” podkreśla nieustanny wpływ świata niewidomego na widomy
Step dla romantyków:
→ metafizyczny obraz świata, odbicie ludzkiego losu
Takie odczytanie narzuciła Maria (1825) A. Malczewskiego.
→ tożsamość pejzażu, umysłu ludzkiego i poezji
- pejzaż bezkresnych przestrzeni, śmierci, pustki, samotności ukazany był jako obraz rozkładu świata, degrengolady człowieka
- czas i wiatr stepowy = czynniki destrukcji i zagłady, niszczą wszystko, co żyje lub żyło niegdyś, zacierają ślady przeszłości
(aż tak tragiczna wizja po Malczewskim w literaturze polskiej się już nie spotyka)
Tę wizję krajobrazową podejmują też inni poeci związani z Ukrainą:
→ m.in. T. Krzywicki, E. Bośniacka
→ wiersze A. Weryhy Darowskiego, A. Szabrańskiego (podobna tonacja połączona z refleksją nad własnym życiem)
*wspólna dominanta - utożsamianie stepu z dzikością i swobodą
Mochnacki: wszystko mówi do serca naszego, co nie jest ucywilizowane
Step = porosły burzami, przemawiający dziką muzyką (Maria)
Drugi step u romantyków - urzekający bujną roślinnością, step, który przemierzają sokoły i żurawie, zające i sumaki
→ taki krajobraz jest w: Stepach Akermańskich (1826) Mickiewicza, Żmii (1833) Słowackiego, Pieśni o ziemi naszej (1835) W.Pola, opowiadaniach M.Grabowskiego.
Nieodzownym składnikiem takiego pejzażu = pędzący przez pola Kozak, na wiernym i niedoścignionym koniu oraz hulający swobodnie wiatr.
U Malczewskiego wiatr - czynnik destrukcji, u Pola - szeroki oddech stepu, wzmagający intensywność doznań, pozwalający zatracić się w dzikim pędzie wierzchowca, pobudzjący uczucie wolności.
Oczami Pola, step - świat otworem leżący, wietrzny, ruchomy i nieustalony.
Step = miejsce, gdzie natura objawia swoją wielkość, zmienność form, dynamizm.
Kozak - zrośnięty ze stepem i przez step uformowany. (m.in. u Goszczyńskiego, Pola, Zaleskiego, T. Padurry)
W ideach historiozoficznych romantyków step - wieki mogilnik (Zaleski)
- tutaj - przetrwała pamięć Tatarów, rozgrywały się bitwy z nieprzyjaciółmi RP, poskramiano niesfornych Kozaków
- ze stepowych kurhanów - unosi się duch przeszłości; step pozwala przybliżyć to, co minęło
* stepowa przestrzeń zyskuje dodatkowy wymiar - przemawia poprzez wszystko, co ukryte jest pod ziemią
∟taka jest poetycka wizja stepu w twórczości Słowackiego (Beniowski, 1841; Sen srebrny Salomei, 1844; Wacław, 1839), Krasińskiego (Przedświt, 1843), Zaleskiego (Duch od stepu, 1841; Step, 1841)
Obrazy ukraińskich stepów w utworach Słowackiego - najbogatsze znaczeniowo, najdoskonalsze artstycznie
→ step ogromnie różnorodny:
- od pełnego życia stepu ze Żmii do stylizowanego wedle Marii stepu w Wacławie - utrzymanego w tonacji śmierci (słowa-klucze: mogiły, kurhany, trupy i groby) + pamięć o przeszłości, o rycerstwie, konfederatach.
Podobny step - w dziełach mistycznych Słowackiego - lecz przepełniony dynamicznie widzianą historią.
- w Śnie srebrnym Salomei - przelana niegdyś krew i krwawe barwy przeglądającego się w pejzażu zachodzącego słońca utrwalają go jako step czerwony, obraz i symbol grozy i tragizmu historii
- w Beniowskim - pejzaż tęsknoty i mistycznego przeżycia, doświadczenia bezpośredniego z Bogiem:
Boże! Kto Ciebie nie czuł w Ukrainy / Błękitnych polach
- w Genezis z Ducha (1844) - miejsce stepu zajmie przestrzeń oceanu.
Ukraińskie kresy nie są jedynymi stepowymi krajobrazami romantycznej literatury; są nimi także: ziemie kirgizkie i dalej jeszcze położone krainy zesłania;
- zamiast Kozaka pojawia się tutaj Kirgiz.