USTALNIE I UTRWALENIE
Między tymi pojęciami istnieje podobieństwo, jednakże zdecydowanie należy je odróżnić od siebie. O ustaleniu możemy mówić wtedy, gdy chociaż jeden odbiorca poza twórcą utworu ma lub miał możliwość zapoznania się z nim. Nie oznacza to jednak, że warunkiem ustalenia utworu jest zapoznanie się z nim przez kogokolwiek za wyjątkiem autora, bowiem o ustaleniu możemy mówić nawet wtedy, gdy autor-twórca napisał wiesz na kartce papieru, którego nikt nie widział, albo umieścił swoje nagrania muzyczne na stronie www, na którą nikt nie wchodził.
Niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności (art. 1 ust. 4) można mówić o ustaleniu utworu. Przykładem może być zapisanie utworu w pamięci komputera, bądź wygłoszenie przemówienia, wykładu, zaśpiewanie piosenki przed publicznością. W orzeczeniu SN z 25.04.1973 r. (I CR 91/73) Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, iż „utwór artystyczny staje się przedmiotem prawa autorskiego już wtedy, kiedy następuje jego ustalenie, tj. gdy przybierze jakąkolwiek postać, choćby nietrwałą, jednak na tyle stałą, żeby treść i cechy utworu wywierały efekt artystyczny. Kompozycje z kwiatów odpowiadają temu wymaganiu. Dlatego niedozwolone jest ich odtwarzanie bez zgody autora, m.in. sposobem fotograficznym, do innego użytku niż własny użytek osobisty, a w szczególności do użytku związanego z osiągnięciem korzyści materialnej”. Równie istotne z punktu widzenia problematyki ustalenia jest inne orzeczenie Sądu Najwyższego z 29.10.1979 r. (IV CR 353/79), w którym ustalenie może nastąpić nie tylko przez utrwalenie go w jakiś sposób np. pismem czy rysunkiem, ale także w inny na tyle indywidualizujący sposób, aby można było powiedzieć, że oddziałuje artystycznie na inne osoby.
Ochrona ustalenia powstaje z mocy samego prawa i nie jest uzależniona od innych okoliczności, poza wyżej wymienionymi.
Utrwalenie utworu polega natomiast na tym, że utwór otrzymuje postać materialną (tzn. jest zapisany, utrwalony na jakimkolwiek nośniku). Dzięki temu, że istnieje jego utrwalenie, praktycznie każda osoba jest zdolna do zapoznania się z nim w dowolnym czasie. Podobieństwo tego pojęcia do pojęcia ustalenia jest takie, że jeśli ustalenie utworu jest dokonane w postaci zapisania go na nośniku np. dyskietce, to utwór będzie utrwalony. Nie jest to jednak reguła, bo jak pamiętamy ustalenie utworu może nastąpić również np. poprzez wygłoszenie wykładu, bądź zaśpiewania piosenki, które mogą nie być nigdzie utrwalone.
Roszczenia przysługujące w razie naruszenia uprawnień autorskich
Ujawnienie naruszenia praw autorskich to dopiero początek sprawy. Kolejnym etapem jest dochodzenie roszczeń, które będą choć w części satysfakcjonować autora. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych w art. 78-80 zawiera regulacje odnoszące się do ochrony autorskich praw osobistych i majątkowych. Ponadto w grę wchodzą przepisy karne dotyczące wielu przestępstw związanych z naruszaniem praw twórców.
Do rozpatrywania roszczeń z zakresu praw autorskich właściwy jest sąd okręgowy. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania (art. 78 ust. 1 ustawy o prawie autorskim Praktyka dowodzi, że w wielu sytuacjach wystarczające do zaniechania naruszeń uprawnień autorskich jest przesłanie pocztą elektroniczną żądania np. usunięcia publikacji będącej plagiatem.
Ponadto autor może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, po jego śmierci z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych zmarłego może wystąpić małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa. Ponadto wymienione osoby są uprawnione do wykonywania autorskich praw osobistych (o ile zmarły nie wyraził innej woli).