Dyzartria charakteryzuje się zaburzeniami czynności aparatu wykonawczego: mięśni języka, podniebienia, gardła i krtani. Powstaje na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne (artykulacyjne, fonacyjne i oddechowe). Jej istotę stanowi przede wszystkim naruszenie prawidłowej artykulacji. U osób dorosłych uszkodzenia wywołujące dyzartrię powodują zaburzenia mowy już ukształtowanej, natomiast u dzieci wpływają hamująco na rozwój mowy (zwłaszcza jeśli uszkodzenia są wrodzone lub nabyte w pierwszych latach życia).
Mowa osób z dyzartrią jest niewyraźna, zamazana, nierytmiczna, powolna bądź przyspieszona. Głos bywa zwykle cichy, słaby, bezdźwięczny z odcieniem nosowym lub przesadnie głośny z odcieniem gardłowym. Wypowiadanie głosek, sylab i wyrazów jest utrudnione, ponieważ zaburzeniom ulega dźwiękowa strona języka i ekspresja mowy. Chociaż chorzy mają trudności z artykułowaniem myśli, to ich mowa nie zostaje naruszona pod względem leksykalnym i gramatycznym. Rozumieją mowę i nie brakuje im słów, tylko samo mówienie stanowi dla nich problem.
Rodzaje dyzartri
i
Zaburzenie to można sklasyfikować na wiele sposobów w zależności od umiejscowienia oraz istoty zmian, jakie zaszły u chorego. Najpowszechniejszą klasyfikacją stosowaną w diagnozie i terapii jest podział na pięć rodzajów dyzartrii.
1. Dyzartria spastyczna - jej najczęstszą przyczyną jest miażdżyca naczyń mózgowych. Mowa chorego jest powolna, nosowa, w niskiej tonacji i chrapliwa.
2. Dyzartria hipotoniczna - przyczynę choroby stanowi miażdżyca naczyń mózgowych, zatrucie jadem kiełbasianym, a także miastenia. Zaburzenia mowy są takie same jak
w poprzednim przypadku.
3. Dyzartria ataktyczna - pojawia się u chorych przy stwardnieniu rozsianym, guzach móżdżku, a także przy zaniku móżdżku. Mowa w tym przypadku jest wybuchowa,
skandowana, występują przerwy między słowami.
4. Dyzartria hipokinetyczna - występuje przy chorobie Parkinsona, zespole parkinsonowskim. Mowa jest wówczas niewyraźna, zdarza się kilkakrotne powtarzanie tego samego słowa.
5. Dyzartria dyskinetyczna - jej przyczynę stanowi pląsawica, a zaburzenia mowy są takie same jak w przypadku dyzartrii hipokinetycznej.
Do przyczyn dyzartrii zaliczamy również wszelkie ciężkie choroby, takie jak guzy mózgu i pnia mózgu, choroby móżdżku, neuropatie i zapalenie mięśni oraz miotopatie, czyli choroby mięśni. W takich przypadkach występuje nadmierna męczliwość mięśni, co powoduje bełkotliwość podczas mówienia i prowadzi w konsekwencji do zupełnego bezgłosu.
Jaka terapia?
Dyzartria jest jednym z cięższych zaburzeń mowy. Istotę terapii logopedycznej stanowi nauczenie pacjenta nie bezbłędnej wymowy, lecz doprowadzenie do sytuacji, by jego wypowiedzi były zrozumiałe dla otoczenia i pozwalały mu komunikować się z ludźmi. Cel można osiągnąć dzięki kompleksowej terapii uwzględniającej równoległe postępowanie medyczne, rehabilitacyjne i logopedyczne.
Terapię rozpoczynają ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne. Wykonuje się masaż języka i warg.
Następnym krokiem są ćwiczenia związane z czynnością jedzenia, czyli: lizanie, oblizywanie warg i dziąseł, mlaskanie i cmokanie wargami. Do tego etapu włączyć należy również ćwiczenia relaksujące oraz logopedyczne, takie jak przedłużanie samogłosek, śpiewanie, mówienie szeptem.
Kolejnym etapem rehabilitacji jest usprawnianie funkcji mowy, który obejmuje trzy rodzaje ćwiczeń:
1. Ćwiczenia oddechowe, dzięki którym logopeda pracuje z pacjentem nad pogłębieniem oddechu, nad wydłużeniem fazy wydechowej (która powinna trwać co najmniej 10 sekund, co stanowi minimum fizjologiczne).
2. Ćwiczenia fonacyjne, które zwiększają lub zmniejszają napięcie mięśni krtani i gardła oraz doprowadzają do umiejętności regulowania głosu w trakcie mówienia, wypracowania miękkiego nastawienia głosu. Do tego rodzaju ćwiczeń zalicza się przedłużanie samogłosek, kilkakrotne powtarzanie tej samej samogłoski, ale w różnym tempie.
3. Ćwiczenia artykulacyjne - mają na celu modyfikację zaburzonej artykulacji.
Efekty terapii zależą w dużej mierze od rozległości zaburzeń, rodzaju i stopnia ciężkości dyzartrii. Duże znaczenie ma także motywacja chorego, czas rozpoczęcia terapii od momentu zachorowania oraz współpraca z opiekunami chorego i terapeutą.
Ćwiczenia oddechowe dla pacjentów z dyzatrią:
gaszenie zapalonej świecy;
nadmuchiwanie baloników;
dmuchanie na zmarzniete ręce;
ciche mruczenie i przedłużone wymawianie sylab cha..., cho..., che...