Dysartria.

Zaburzenia mowy wynikające z uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowy. W wyniku uszkodzeń różnego stopnia i rozległości powstają zakłócenia w napięciu mięśni biorących udział w akcie mowy, co powoduje zaburzenia kontroli i koordynacji czynności mięśni biorących udział w mowie . Pod pojęciem „dysartria” należy rozumieć szereg objawów które w zależności od poziomu uszkodzenia sklasyfikowano w odrębne syndromy. ( I. Styczek,1980)

Zespół zaburzeń oddechowo - fonacyjno-artykulacyjnych, spowodowanych uszkodzeniem ośrodków i dróg unerwiających aparat mówienia . ( A.Mitrinowicz-Modrzejewska , 1971)

Choć terminem tym często określa się jedynie zaburzenia artykulacji należy pamiętać że dochodzi do nich również w wyniku zabudrzeń fonacji (generowania dźwięków w obrębie krtani) oraz rezonacji (czyli zmian brzmienia dźwięków zachodzących w nasadzie.tj. w jamie ustnej, nosowej i części jamy gardłowej)

U dorosłych uszkodzenia, wywołujące dysartrię powodują zaburzenia mowy już ukształtowanej. U dzieci natomiast wpływają hamująco na rozwój mowy zwłaszcza jeśli są wrodzone lub nabyte w pierwszych latach życia .

Generalnie można stwierdzić że przy dysartri ulega zaburzeniom dżwiękowa strona języka (aspekt fonetyczny) i ekspresja mowy , nie zostaje ona jednak naruszonaa pod względem leksykalnym gramatycznym i syntaktycznym. Jest to zatem zaburzenie przejawiające się zakłóceniami w produkowaniu substancji tekstu którego treść i forma są odpowiednio formułowane.

Najważniejszym objawem językowym dysartrii są zaburzenia artykulacji, co powoduje że jest ona podobna do dyslalii (podkreślają to niektórzy autorzy, jak np. L.Kaczmarek ujmując dysartrię w swojej klasyfikacji objawowej dyslalii), jednakże w zakresie przyczyn i innych współwystępujących z dysartrią objawów (takich jak : zaburzenia fonacji, oddechu, zaburzenia napięcia mięśniowego, współruchy, zaburzenia płynności mowy itd.) różnice te są na tyle znaczne , że nawet dla potrzeb kategoryzacji objawowych, nie należy łącznie traktować tych zaburzeń.

Zaburzenia artykulacji mogą mieć różny stopień nasilenia - od zupełnej niemożności tworzenia artykułowanych dźwięków (anartria) do częściowego upośledzenia tej czynnośći (dysartria)

Podział dysartria wg. kryterium przyczynowego:

Dysartria korowa -powstaje w wyniku uszkodzenia okolicy ruchowej kory mózgowej w obu półkulach; Przyczyny: uszkodzenie okolicy ruchowej kory mózgowej, odpowiedzialnej za pracę języka, żuchwy, gardła, krtani Objawy: porażenie języka, gardła, żuchwy, krtani lub obniżenie ich ruchliwości ,zaburzenie bardziej złożonych struktur wypowiedzi ,trudności z wypowiadaniem słów bardziej złożonych.

Dysartria piramidowa(rzekomoopuszkowa)- w wyniku uszkodzenia drogi piramidalnej, prowadzącej od okolicy ruchowej kory do jąder nerwów , znajdujące się w opuszce (unerwiających narządy mowy) Przyczyny: uszkodzenie układu piramidowego, który tworzy okolica ruchowa kory mózgowej wraz z odchodzącym od niej szlakiem piramidowym prowadzącym przez pień i rdzeń kręgowy do jąder ruchowych rdzenia kręgowego Objawy: hipertonia - wzmożenie napięcie mięśni aparatu artykulacyjnego o charakterze spastycznym (scyzorykowym),ruchy artykulacyjne przesadne i nieskoordynowane,niskie natężenie głosu, przerwy w emisji głosu, chrapliwość i napięto-zdławiony głos, zwolnione tempo mówienia, krótkie frazy, zniekształcona wymowa głosek ,wolniejsze ruchy warg, języka i podniebienia oraz niedowład dolnej części twarzy.

Dysartria pozapiramidową (podkorową)-będącą następstwem uszkodzenia układu pozapiramidowego (jąder podkorowych:ciała prążkowanego i gałki bladej) a także jąder czerwiennego i dróg nerwowych prowadzących od nich. Wystepuje tu zwiększone napięcie mięśniowe. M. Sov`ak wyróżnił dwa rodzaje dysartrii pozapiramidowej.

POZAPIRAMIDOWA HIPERTONICZNA- Przyczyny: uszkodzenie układu pozapiramidowego (na skutek choroby Parkinsona) Objawy:zredukowany ruch, co powoduje jednostajność melodyki, zmniejszone akcentowanie, jednakową głośność,nagłe przyspieszanie i zwalnianie tempa mowy, krótkie przyspieszone frazy,zatrzymywanie procesu mówienia spowodowane chwilami ciszy; czasami powtarzanie głosek i sylab,szybkie, lecz ograniczone ruchy języka i warg, w wyniku których głoski wymawiane są nieprecyzyjnie.

POZAPIRAMIDOWA HIPERKINETYCZNA-Przyczyny: uszkodzenie układu pozapiramidowego - następstwo zaburzeń ruchowych, jak np. pląsawica, atetoza, dystonia, kloniczne skurcze mięśni krtaniowo-gardłowo-podniebiennych, organiczne drżenie głosu; pojęcie hiperkinezji dot. ruchów mimowolnych, które przeszkadzają w ruchach celowych; kilka rodzajów dyzartrii hiperkinetycznejObjawy:ruchy narządów mowy są niezorganizowane, mało precyzyjne,ruchy oddechowe są nieregularne,niedokładna artykulacja, powolne tempo mówienia,zaburzona wysokość głosu, melodia i rytm wypowiedzi

Dysartia opuszkowa -powstałą w wyniku uszkodzenia jąder nerwów czaszkowych znajdujących się w opuszce lub nerwów z nich wychodzących i unerwiający aparat artykulacyjnyPrzyczyny: uszkodzenie neuronu ruchowego lub nerwów obwodowych biegnących do mięśni aparatu mowy Objawy: osłabienie, zwiotczenie mięśni np. żuchwy, warg, policzków, podniebienia miękkiego, gardła, języka;zniekształcenia przy realizacji głosek,odczuwanie duszności w czasie mówienia,nosowe zabarwienie głosu, osłabienie odruchów, zanik, drżenie lub nieprawidłowe ruchy,trudności w żuciu i przełykaniu

Dysartria móżdzkową- wywołaną uszkodzeniem móżdżku Objawy: zaburzenia koordynacji ruchów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych; hipotonia,brak zróżnicowania w akcentowaniu, nadmiernym akcentowaniem wyrazów lub sylab nieakcentowanych, nieregularne przerwy w artykulacji,przeciąganie fonemów i przerw międzywyrazowych,zwolnione i nierytmiczne tempo mowy,występowanie chaotycznych ruchów, brak kontroli kierunku ruchów i czasu ich trwania.

Podział dyzartrii według kryterium miejsca uszkodzenia, charakteru i rozległości

Klasyfikacja A. Pruszewicza (1992) uwzględnia miejsce uszkodzenia CUN, charakter uszkodzenia i jego rozległość wzdłuż osi nerwowej zawiadującejczynnościami artykulacji. Pruszewicz wyróżnia:

dysartrię korowa-występującą w wyniku uszkodzeń kory mózgu w obszarze pól wydawania głosu (korowej reprezentacji mięśni narządów mowy); często obok elementów mowy dyzartrycznej pojawiają się też zaburzenia typu afatycznego, co utrudnia identyfikację schorzenia; przy uszkodzeniu jednej półkuli mózgu, powodującym połowiczne porażenie ruchowe (np. po udarze naczyniowym), dyzartria utrzymuje Się zazwyczaj tylko kilka dni i szybko ustępuje, pomimo utrzymywania się centralnego niedowładu nerwu twarzowego (apraksji twarzy); natomiast przy uszkodzeniach obu półkul mózgu objawy są takie same jak przy dyzartrii nadjądrowej;

dysartrie nadjądrowa (rzekomoopuszkową)- powstającą w wyniku uszkodzeń korowych obu półkul lub uszkodzeń dróg korowo jądrowych; cechuje ją spastyczny niedowład mięśni artykulacyjnych ‐ co powoduje spowolnienie mowy, trudności w tworzeniu dźwięków, zaburzeniapołykania ‐ oraz labilność emocjonalna lub zanik reakcji emocjonalnych;

dysartrię jądrową (opuszkową, wiotką)- powstającą na skutek obwodowego niedowładu lub porażenia mięśni unerwianych przez jądra nerwów czaszkowych (V, VII, IX, X, XII); cechuje się wiotkim niedowładem mięśni artykulacyjnych, mową opuszkową, tzn. cichą, niewyraźną, zamazaną artykulacją, która ma zabarwienie nosowe;

dysartrię móżdzkową (ataktyczną)-powstającą na skutek uszkodzenia móżdżkowego ośrodka koordynacji mowy, co prowadzi do zaburzeń koordynacji funkcji mięśniowej; charakteryzuje się mową skandowaną, głośną, nieregularną, a czasem wybuchową;

dysartrie podkorowa- będącą następstwem uszkodzeń jąder podkorowych (prążkowia, gałki bladej, jądra niskowzgórzowego, jądraczerwiennego, istoty czarnej, jądra tworu siatkowatego), co powoduje zaburzenia ruchów i napięcia mięśni (dyskoordynację ruchu i napięciamięśniowego); występuje w dwóch odmianach: hipokinetyczno‐hipertonicznej (mowa cicha, monotonna, z wielokrotnym powtarzaniem częściwypowiedzi ‐ co określa się jako palilalię) oraz hiperkinetyczno‐hipotoniczną, która towarzyszy różnego rodzaju współruchom (atetozie, pląsawicy) ‐ zaburzenia dyzartryczne nasilają się na skutek mimowolnych ruchów mięśni twarzy i języka, zwykle przy wykonywaniu celowych czynności ruchowychi pod wpływem czynników emocjonalnych;

dysartrie obwodową-(zwaną też dysglosją), będącą wiotkim porażeniem powstałym na skutek obwodowego uszkodzenia nerwówunerwiających mięśnie narządów mowy (twarzy, podniebienia, języka i krtani); w zależności od tego, który nerw jest uszkodzony, występują różnezaburzenia artykulacji, tzn. utrudniona jest wymowa różnych głosek; dyzartria obwodowa występuje też w wyniku nieprawidłowego przewodnictwanerwowo‐mięśniowego, przy nadwrażliwości skurczowej mięśni (jak w miastenii), lub obserwuje się ją w miokloniach, w których stany spastycznemięśni uzależnione są w dużej mierze od czynników emocjonalnych.

Podział dyzartrii według kryterium objawowego. Innym podziałem jest klasyfikacja zaproponowana przez P. L. Darleya i jego współpracowników (1975, 1978). Autorzy ci, uwzględniając fakt,że pomimo tych samych cech neurologicznych i takiej samej diagnozy często występują różne objawy zaburzeń mowy, zaproponowali podział na 6 następujących rodzajów dyzartrii:

dysartria wiotka- Powstaje w wyniku uszkodzenia neuronu ruchc wego lub nerwów obwodowych biegnących od tego neuronu do mięśni aparat i mowy, co powodujeosłabienie, zwiotczenie mięśni np. żuchwy, warg, police ków, podniebienia miękkiego, gardła, języka; jej najbardziej widocznymi obja wami są:odczuwanie duszności w czasie mówienia, nosowe zabarwienie głosu hipotonia, osłabienie odruchów, zanik, drżenie lub nieprawidłowe ruchy;

dysartria spastyczna-Powstaje w wyniku uszkodzenia układ piramidowego, który tworzy okolica ruchowa kory mózgowej wraz z od chodzącym od niej szlakiem piramidowym prowadzącym przez pień i rdze kręgowy do jąder ruchowych rdzenia kręgowego; uszkodzenie tego układu powoduje hipertonię,czyli wzmożenie napięcia mięśniowego o charakterze spastycznym (kurczowym, scyzorykowym); jej najbardziej charakterystycznymi objawami są: niskie natężenie głosu, przerwy w emisji głosu, chrapliwość i napięto ‐zdławiony głos, zwolnione tempo mówienia i krótkie frazy, wolniejsze ruchy warg, języka i podniebienia oraz niedowład dolnej części twarzy;

dysartria ataktyczna-Wywołana jest uszkodzeniem móżdżku i/lub dróg móżdżkowych, co powoduje zaburzenia koordynacji ruchów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych; charakteryzuje się: hipotonią, brakiem zróżnicowania w akcentowaniu, nadmiernym akcentowaniem wyrazów lub sylabie akcentowanych, nieregularnymi przerwami w artykulacji, przeciąganiem fonemów i przeciąganiem przerw międzywyrazowych, zwolnionymi nierytmicznym tempem mowy, co objawia się zaburzeniem płynności mowy, występowaniem chaotyczności ruchów, brakiem kontroli kierunku ruchów i czasu ich trwania;

dysartria hipokinetyczna- Powstaje w wyniku uszkodzenia układu pozapiramidowego (na skutek choroby Parkinsona); jej główną cechą jest zredukowany ruch, co powoduje jednostajność melodyki, zmniejszone akcentowanie, jednakową głośność, ponadto krótkie przyspieszone frazy, nagłe przyspieszanie i zwalniani tempa mowy, zatrzymywanie procesu mówienia spowodowane chwilami ciszy, czasami powtarzanie głosek i sylab, szybkie, lecz ograniczone ruchy języka i warg, w wyniku których głoski wymawiane są nieprecyzyjnie; języka i warg, w wyniku których głoski wymawiane są nieprecyzyjnie;

dysartria hiperkinetyczna-Powstaje również w wyniku uszkodzenia układu pozapiramidowego, lecz jest następstwem takich zaburzeń ruchowych, jak np. pląsawica, atatoza, dystonia, kloniczne skurcze mięśni krtaniowo‐gardłowo‐podniebiennych, organiczne drżenie głosu itd.; pojęcie hiperkinezji stosuje się w odniesieniu do ruchów mimowolnych, wykonywanych niezależnie od woli, które z kolei przeszkadzająca ruchach celowych; w zależności od rodzaju zaburzeń ruchowych wyróżnia się kilka rodzajów dyzartrii hiperkinetycznej;

dyzartrie mieszane- Charakteryzują się występowaniem różnych cech, wymienionych powyżej rodzajów dyzartrii, co ma miejsce przy stwardnieniu bocznym zanikowym,stwardnieniu rozsianym, chorobie Wilsona; wspólne pojawienie się i nasilenie jednych cech może zamazać odbiór innych.

W praktyce rzadko spotyka się czyste postacie dyzartrii.

Przyczyna Dysartrii u dorosłych:

Dysartria jest zaburzeniem mowy wynikającym z uszkodzenia ośrodków ruchowych kory, dróg piramidowych (korowo jądrowych), układu pozapiramidowego, móżdżku, a także obwodowego neuronu ruchowego. Anatomicznie może być spowodowana uszkodzeniem w obrębie mózgu, pnia mózgu, móżdżku, nerwów obwodowych, złącza nerwowo-mięśniowego oraz samych mięśni. Wszelkie choroby dotyczące tych struktur mogą prowadzić do dysartrii. Należy tu wymienić: choroby naczyniowe, guzy mózgu i pnia mózgu, chorobę Parkinsona, choroby móżdżku, neuropatie ,choroby neuronów ruchowych, miopatie, zapalenia mięśni, miastenię i inne choroby układu ruchu (za: Rosenfield).

Uszkodzenia górnego neuronu ruchowego. Do uszkodzeń górnego (centralnego) neuronu ruchowego dochodzi w wyniku obustronnego uszkodzenia dróg korowo-rdzeniowych i piramidowych), np. wskutek choroby neuronu ruchowego lub obustronnego uszkodzenia pochodzenia naczyniowego. Uszkodzenia te prowadzą do dyzartrii rzekomoopuszkowej. W takich przypadkach mięśnie narządów artykulacyjnych wykazują osłabienie i spastyczność. Mowa jest bełkotliwa, a szczególne trudności sprawia wymowa spółgłosek, zwłaszcza wargowych i zębowych.

Przy uszkodzeniu ciała prążkowanego dochodzi do zaburzeń artykulacji, będących przynajmniej częściowo wynikiem sztywności mięśniowej obserwowanej w parkinsonizmie. Uszkodzenia te prowadzą do dyzartrii pozapiramidowej (podkorowej) i przejawiają się mową spowolniałą i bełkotliwą, jak również - z uwagi na zmniejszoną ruchliwość warg i języka - zmienionym brzmieniem głosu; w cięższych przypadkach mowa może być zupełnie niezrozumiała.

Przy uszkodzeniu móżdżku oraz połączeń móżdżku dochodzi do poważnych zaburzeń koordynacji pracy mięśni artykulacyjnych. Występująca wówczas dyzartria móżdżkowa przejawia się mową skandowaną (chory sylabizuje i nienaturalnie oddziela od siebie poszczególne sylaby, kładzie nadmierny i jednolity akcent na wszystkie sylaby w słowie, co daje efekt skandowania), trudnościami w szybkim powtarzaniu słów, wymową bełkotliwą, a w cięższych przypadkach wybuchową z towarzyszącymi jej grymasami twarzy. Ten rodzaj dyzartrii - określany również jako dysartria ataktyczna - najczęściej spotykany jest w stwardnieniu rozsianym, a zdarza się również w pląsawicy i atetozie.

Uszkodzenia dolnego(obwodowego) neuronu ruchowego: Postępujące porażenie opuszkowe, będące wynikiem stwardnienia zanikowego bocznego, jest najczęstszą przyczyną tego typu zaburzeń, określanych jako dyzartria opuszkowa. Mogą one też wystąpić w opuszkowej postaci zapalenia rogów przednich rdzenia. W początkowym okresie największą trudność sprawia pacjentom wymowa głosek wargowych. Później - w miarę postępującego osłabienia języka – występują trudności w wymowie głosek zębowych i gardłowych, którym w wyniku osłabienia podniebienia miękkiego towarzyszy nosowe zabarwienie głosu. Może też wystąpić upośledzenie fonacji, co sprawia, że w końcu pacjent w ogóle nie jest w stanie mówić.

Miopatie- (choroby mięśni), to kolejna przyczyna zaburzeń dysartrycznych, których objawy są podobne do dysartrii opuszkowej wynikającej z uszkodzenia dolnego motoneuronu. W takich przypadkach nadmierna męczliwość mięśni może powodować narastanie bełkotliwości podczas mówienia, aż do zupełnego bezgłosu.

Dysartyczne zaburzenia mowy u dzieci:

Towarzyszą zazwyczaj innym objawom chorobowym, jak dziecięcemu porażeniu mózgowemu, porażeniu opuszkowemu. Zdarza się że wady mowy są jedynym objawem uszkodzenia układu pozapiramidowego i w takich wypadkach należy zwrócić szczególną uwagę na dane zawarte w anamnezie, dotyczące rozwoju ogólnej motoryki dziecka.

Często spotyka się zaburzenia mowy będące kombinacją opisanych wyżej rodzajów dysartrii, np. w przebiegu stwardnienia rozsianego mięśnie artykulacyjne mogą być jednocześnie spastyczne i ataktyczne, a w stwardnieniu zanikowym bocznym może dojść do jednoczesnego uszkodzenia górnego i dolnego neuronu ruchowego

DIAGNOZA I TERAPIA DYSARTRII :

Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego może prowadzić do różnych zaburzeń rozwoju motorycznego. Istnieją trzy stopnie upośledzenia ruchowego:

a) lekki- dziecko chodzi, mówi i jedynie jego ruchy są niezgrabne

b) umiarkowany-dziecko chodzi niepewnie, ma trudności w kontrolowaniu ruchów rąk, a jego mowa jest niewyraźna ( zniekształcona pod względem artykulacyjnym)

c) ciężki- dziecko nie kontroluje ruchów kończyn górnych i dolnych , wyraźnie zaburzona jest praca mięsni artykulacyjnych .

Stopień zaburzeń czynności ruchowych warunkuje występowanie i głębokość zaburzeń mowy. Przy zaburzeniach ruchowych lekkiego stopnia w zasadzie nie obserwuje się zaburzeń mowy.

W przypadku dzieci wykazujących zaburzenia tej sfery rozwoju ograniczony jest zasób doświadczeń spostrzeżeniowo-ruchowych . Z uwagi na jedność rozwoju psychicznego i motorycznego, zaburzenia motoryki prowadzą u nich do opóźnienia rozwoju umysłowego i tym samym do opóźnienia rozwoju mowy.

DIAGNOZA DYSARTRII:

Dziecko z zaburzeniami dysartrycznymi trafia do logopedy z rozpoznaną chorobą ((mózgowe porażenie dziecięce czy inne zespoły porażenne), które towarzysza zaburzenią mowy. Diagnoza logopedyczna sprowadza się do :

- określenia rodzaju i stopnia dysartrii

-ustalenia stopnia zaburzeń funkcjonowania aparatu oddechowego, fonacyjnego, i artykulacyjnego

- dokonania oceny poziomu sprawności artykulacyjnej ( tzn. szczegółowego opisania trudności artykulacyjnych)

Schemat postępowania badawczego w przypadku dysartrii:

I. Określenie problemu

1. Badania specjalistyczne

2. Badania wstępne:

-wywiad

-obserwacja

-orientacyjne badanie mowy

II. Sformułowanie hipotez

3. Badania uzupełniające

4. Badania podstawowe:

- badanie rozumienia

-badanie mówienia

- badanie czytania i pisania

III. Weryfikacja hipotez

I ETAP- Określenie problemu

Celem tego etapu jest stwierdzenie na czym polega problem pacjenta, czy rzeczywiście zgłaszane trudności mają charakter zaburzeń dyzartrycznych.

1. Badania specjalistyczne:

Badania logopedyczne rozpoczyna się od wnikliwej analizy dokumentów dziecka, na podstawie których ustala się:

- rozpoznanie, przebieg choroby i aktualny stan zdrowia dziecka

-przyczyny zaburzeń mowy

- przebieg i efekty dotychczasowego postępowania leczniczo-rehabilitacyjnego

- przebieg i poziom ogólnego rozwoju dziecka ( w tym sprawności motorycznej i rozwoju umysłowego)

-ewentualne występowanie problemów ( trudności) dodatkowych, takich jak np.: zaburzenia słuchu, wzroku itp.

2. Badania wstępne

Wywiad przeprowadza się z matką lub innym opiekunem dziecka w celu uzupełnienia informacji uzyskanych z dokumentacji medycznej i psychologicznej. Ze względu na to , że u dzieci z dysartrią zaburzona jest większość funkcji fizjologicznych leżących u podstaw mowy, logopeda pyta opiekuna dziecka :

-o umiejętność ssania, żucia, gryzienia, picia, połykania itp.

- o to, czy dziecko ma skłonność do dławienia się i odruchu wymiotnego

-o sytuację rodzinną i stosunek najbliższego otoczenia do dziecka i jego problemów

W toku obserwacji dziecka ( np.: w trakcie zabawy) logopeda powinien zwrócić uwagę:

- czy występują zaburzenia sprawności ruchowej (tzn. czy dziecko samodzielnie chodzi, na ile sprawne ma ręce, czy potrafi zamknąć usta, czy ma ślinotok)

- czy występują zaburzenia koordynacji ruchowej

-jaki jest typ zaburzeń napięcia mięśniowego ( czy napięcie jest wzmożone, czy obniżone)

-na występowanie ruchów mimowolnych całego ciała i w obrębie narządów artykulacyjnych, skurczów mięśni twarzy, grymasów i maskowatości twarzy itp.

- na sposób oddychania dziecka ( czy jest prawidłowo, czy nie)

- jeżeli dziecko nie mówi- na sposób fonacji (czyli jakość emisji głosu- czy głos jest chrapliwy, niski, zdławiony, monotonny, czy ma zabarwienie nosowe)

Jeżeli dziecko mówi przeprowadza się orientacyjne badanie mowy

II etap- Formułowanie hipotezy

3. Do badań uzupełniających zalicza się :

a) Badanie funkcji oddechowej trakcie spoczynku i mówienia

b) Badanie emisji głosu

c) Badanie prozodii mowy

d) Badanie stanu i sprawności aparatu artykulacyjnego

e) Badanie praksji oralnej

f) Badanie funkcji słuchowych

4.Badanie podstawowe

Ta część badania ma na celu nazwanie problemu, czyli konkretne rozpoznanie rodzaju i stopnia zaburzeń dyzartrycznych.

Do najbardziej istotnych objawów zaburzeń dyzartrycznych należą zaburzenia artykulacji, dlatego też badanie nadawania należy przeprowadzić dokładnie:

a) badanie aspektu fonetycznego

b) badanie mowy w aspekcie leksykalnym i gramatycznym

III etap- Weryfikacja hipotez

Na tym etapie ustala się program terapii logopedycznej i rozpoczyna terapię, po czym bacznie obserwuje się osiągnięcia dziecka, będące potwierdzeniem postawionej diagnozy.

TERAPIA ZABURZEŃ DYSARTRYCZNYCH

Istotą terapii logopedycznej nie jest nauczenie pacjenta bezbłędnej wymowy, lecz doprowadzenie do sytuacji, by jego wypowiedzi były zrozumiałe dla otoczenia, a więc by spełniały funkcję komunikacyjną i tym samym umożliwiały mu porozumiewanie się z otoczeniem. Zaburzenie to dodatkowo ogranicza możliwości rozwojowe dziecka. Terapia powinna przebiegać w dwóch kierunkach:

- stymulowanie rozwoju mowy i ogólnego rozwoju umysłowego

- ze względu na zaburzenia ruchowe-usprawniania podstawowych funkcji aparatu mowy (oddechu, fonacji i artykulacji oraz ich koordynacji).

Terapia powinna obejmować: intensywną rehabilitację ruchową, usprawnianie społeczno- emocjonalne, rozwijanie procesów poznawczych i kształtowanie mowy w połączeniu z rozwijaniem różnych form komunikacji pozawerbalnej.

Proces terapii zaburzeń dysartrycznych przebiega w dwóch etapach, które maja na celu:

1. Ogólne usprawnienie czynności fizjologicznych leżących u podstaw mowy

2. Usprawnianie funkcji związanych z mową

-Etap pierwszy rozpoczyna się tuż po urodzeniu dziecka. Stymulacja tych funkcji przygotowuje do opanowania czynności mowy i ułatwia późniejsze usuwanie zaburzeń artykulacyjnych .

Etap drugi- praca logopedy z dzieckiem - obejmuje konkretne ćwiczenia logopedyczne, ukierunkowane na usprawnianie funkcji niezbędnych do ukształtowania prawidłowej mowy.

Etap usprawniania czynności fizjologicznych związanych z mową obejmują następujące fazy:

a) Matki niemowląt dyzartrycznych powinny w rytm zabiegów pielęgnacyjnych włączyć ćwiczenia mające na celu naukę prostych czynności fizjologicznych związanych z przyjmowaniem pokarmów: ssania, picia, połykania itp.

b) U dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym występuje nadwrażliwość okolic jamy ustnej i jej śluzówek, terapię rozpoczyna się od zmniejszenia wrażliwości tych stref . W tym celu stopniowo przyzwyczaja się dziecko do bodźców dotykowych.

c) Nauka ssania

d) Nauka pobierania przez dziecko pokarmu z łyżki

e) W przypadku dzieci mających problem z żuciem, gryzieniem i picem kolejnym krokiem jest rozpoczęcie nauki tych czynności

f) Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne rozpoczyna się od masażu języka, warg itp. w celu przygotowania tych narządów do właściwych ćwiczeń motoryki mowy.

Etap usprawniania funkcji mowy

Obejmuje trzy rodzaje ćwiczeń logopedycznych

- oddechowych

-fonacyjnych

-artykulacyjnych

Celem ćwiczeń oddechowych w przypadku dysartrii jest:

- wypracowanie prawidłowego toru oddechowego

-pogłębianie oddechu

-wydłużenie fazy wydechowej

-uświadomienie siły strumienia wydychanego powietrza

-wzmacnianie i wykorzystanie siły mięśni oddechowych

-nauczenie dziecka wstrzymania powietrza

- nauczenie go wydychania powietrza na żądanie

-wyregulowanie rytmu wydechowego

Ćwiczenia oddechowe:

• Gaszenie zapalonej świecy

• Chuchanie na zmarznięte ręce

• Kontrolowane dmuchanie na piłeczkę, kulki ze styropianu, na waciki itp.

• Nadmuchiwanie baloników

• Ciche mruczenie

• Przedłużone wymawianie sylab cha…, cho…, che…,chu..,

Celem ćwiczeń fonacyjnych jest zwiększenie bądź zmniejszenie napięcia mięśni krtani i gardła oraz doprowadzenie do :

- wykształcenia umiejętności regulowania natężenia głosu

- osiągania odpowiedniej wysokości głosu w trakcie mówienia

- wypracowania miękkiego nastawienia głosu

Ćwiczenia fonacyjne:

• Przedłużone wymawianie samogłosek (a…,o..,e..,i,..u,..y..)

• Spółgłosek półotwartych nosowych (m…, n…)

• Kilkakrotne powtarzanie tej samej samogłoski (a-a-a-a)

• Wielokrotne wymawianie samogłoski płynnie i rytmicznie, powoli i szybko , wydłużanie lub skracanie przerw miedzy wymówieniami, ciche i głośne wymawianie głosek

( a…a-a…a-a-a)

• łączenie wymowy samogłosek z głoskami nosowymi zwartymi (m,n)

• w nagłosie lub wygłosie ( ma-mo-me-mu albo am-em-om-um)

• zabawa tzw. paplanie )pa-pa-pa)

Celem ćwiczeń artykulacyjnych jest modyfikacja zaburzonej artykulacji. Zaburzenia artykulacji są główną przyczyną braku zrozumiałości mowy pacjentów z dysartrią i dlatego terapia logopedyczna ma doprowadzić do takiej wymowy, która pozwoli choremu na samodzielne porozumiewanie się.

Ćwiczenia artykulacyjne

1. ćwiczenia języka:

- wysuwanie i chowanie języka (zabawa w „zmęczonego psa”),

- unoszenie języka w kierunku nosa,

- wypychanie językiem policzków (np. zabawa w „ukryty cukierek”),

-spłaszczanie i zwężanie języka,

2. ćwiczenia usprawniające wargi:

- zakładanie wargi dolnej na górną i górnej na dolną,

- cmokanie (np. zabawa w „przesyłanie całusów”),

- parskanie wargami (np. zabawa w „młodego źrebaka”),

- nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza ustami (np. zabawa w „baloniki”),

3. ćwiczenia żuchwy:

- zamykanie i otwieranie zębów przy rozchylonych wargach (np.: zabawa w „otwieranie i zamykanie domku w którym mieszka język”),

- wysuwanie żuchwy i jej cofanie.

4. ćwiczenia podniebienia miękkiego:

- ziewanie lub chrapanie

- wymawianie sylab: ak, ok, ek, uk ,ka, ko, ke, aka, oko, uku itp.,

Diagnoza osób dorosłych z dysartrią: Proces diagnostyczno-terapeutyczny jest jednolity wówczas, gdy diagnoza jest zgłębiona w terapii i stale jej towarzyszy.

Podstawowe pytania diagnostyczne dotyczące dysartrii: -Czy obserwowane zaburzenie jest na pewno dysartrią, a nie dyslalią, afazją motoryczną czy jąkaniem? - Z jakim rodzajem dysartrii mamy do czynienia? - Jaki jest profil dysartrii, Jaki jest związek miedzy dysartrią a motoryką małą i dużą?, -Jaka jest sprawność językowa i komunikacyjna dysartryka?,- Co motywuje dysartryka do zgłoszenia się na logoterapię i do jej kontynuacji?

Diagnoza różnicowa : Diagnoza róznicowa ma na celu odróżnienie dysartrii od dyslali, afazji, jąkania. Afazja motoryczna,dysartria i dyslalia należą do motorycznych zaburzeń mowy.

Różnice miedzy zaburzeniami mowy( tabelki):

Terapia zaburzeń dysartrycznych u dorosłych :

Terapię dorosłych dysartryków prowadzi się w zasadzie tak samo jak terapię dzieci. Nie obejmuje ona tylko ćwiczeń służących stymulowaniu rozwoju mowy ( tj. rozwijających słownictwo, kształtujących umiejętność budowania zadań zgodnie z regułami gramatycznymi ) Specyfika z dorosłymi polega na tym ,że należy uwzględnić status, wiek, wykształcenie i oczekiwania pacjenta oraz rodzaj jego zaburzeń . dlatego ustalenie rodzaju dysartrii ma istotne znaczenie dla ukierunkowania terapii .

Efektywność terapii zaburzeń dysartrycznych :

O efektywności terapii dysartrii decyduje wiele czynników. Do najważniejszych z nich -wg A. Lewandowskiego i Z. Tarkowskiego (1989,141) - należą:- rodzaj i stopień ciężkości dysartrii, -rozległość zaburzeń jej towarzyszących, -motywacja pacjenta, - czas rozpoczęcia terapii, - współpraca z opiekunami pacjenta, - dyscyplina i inwencja logopedy

---