2.Charakterystyka środowiskowej diagnozy decyzyjnej.
W dziedzinie pedagogiki podobnie jak w innych dziedzinach racjonalnego działania istnieją dwa rodzaje problemów: poznawcze i decyzyjne. Analogicznie do tego stanowiska możemy wyróżnić dwa rodzaje diagnoz: poznawcze i decyzyjne. Diagnoza decyzyjna, co jest oczywiste, jest ściśle związana z działalnością praktyczną.
Współcześnie twierdzi się, że we wszelkiej działalności praktycznej dobra diagnoza jest podstawą racjonalnego działania. W zorganizowanej działalności edukacyjnej (wychowawczej, opiekuńczej etc.) diagnoza może znaleźć zastosowanie w trzech zakresach:
bezpośrednio w procesie wychowania;
w poradnictwie pedagogicznym, w doradztwie i ekspertyzach;
w działalności organizatorskiej, np. w kierowaniu zespołami ludzkimi.
Rozumienie roli nauki jako ustalenie wyłącznie ogólnych prawidłowości zbiorów przedmiotów, ich cech, wzajemnych zależności i uwarunkowań, nie sprzyjało wprowadzaniu badań diagnostycznych jako czynności badawczych. Na przełomie XIX i XX w. zwrócono uwagę na fakt, że niektóre nauki nie tylko ustanawiają prawa ogólne, ale także zajmują się badaniem faktów jednostkowych. W większości nauk empirycznych - pisał Ziemski - występują składniki idiograficzne jako ważne elementy poznania rzeczywistości. Również pedagogiczne dyscypliny empiryczne stwarzają szczególne pole badaniom diagnostycznym. Pedagogikę - w powyższym rozumieniu - można nazwać teorią projektowania czynności wychowawczych, a głównymi jej cechami uzasadniającymi takie sformułowanie są czynności diagnostyczne i projektanckie.
Właściwości diagnozy decyzyjnej.
Już wcześniej mieliśmy okazję nawiązania do niektórych właściwości diagnozy decyzyjnej. Teraz spróbujmy spojrzeć na nie z większą uwagą. Na wstępie podkreślamy, że diagnoza decyzyjna ani nie jest tożsama z oceną, ani nie może być w pełni identyfikowana z diagnozą poznawczą. Innymi słowy ma ona swoje osobliwości.
Jedną z cech charakterystycznych diagnozy decyzyjnej jest fakt, iż jest ona przeprowadzana w ścisłym związku z projektowaniem (pedagogicznym, socjalno-wychowawczym, pracy kulturalno-oświatowej), i z myślą o uzyskaniu podstawy do decyzji w sferze praktyki. Oznacza to, że taka diagnoza jest składową cyklu działania zorganizowanego. Osobliwości diagnozy decyzyjnej wynikają z faktu sprzężeń zwrotnych czynności diagnostycznych, projektowaniu i związanych z realizacją projektu, łącznie z końcową oceną podsumowującą. Osobliwości te koncentrują się przy tym raczej wokół zastosowania diagnozy, czyli wokół tego, co nastąpi w wyniku projektowania i tego, co nastąpi samoistnie. Występuje tu także związek diagnozy z prognozą. W szczególności uwaga skupia się na wpływie wykonania decyzji wcześniejszych na dalsze postępowanie diagnostyczne. Sprzężenia diagnozy z innymi składnikami cyklu działania zorganizowanego mają szczególne znaczenie w diagnozach stosowanych w procesach pracy z ludźmi. Występuje tu m.in. specyficzny opór tworzywa, a same czynności diagnostyczne są silnie uwikłane w proces przekształcenia rzeczywistości. Silnie - to znaczy, że już przed realizacją decyzji powziętych na podstawie diagnozy dochodzi do zmian rzeczywistości przez sam fakt dokonywania diagnozy, notabene bywa tak również w diagnozach poznawczych.
Inna cecha specyficzna diagnozy decyzyjnej jest łatwo zauważalna, gdy problem diagnozy analizujemy na tle wykonalności dyrektywy praktycznej. Z tego ,,jak być może”, ,,ci jest możliwe”, wynikają wskazania ukierunkowujące metodykę diagnozy. Zagadnienie to nabiera znaczenia w razie występowania w działaniu kolejnych, następujących po sobie cyklów działania zorganizowanego.
Jeszcze inna osobliwość diagnozy decyzyjnej polega na tym, że diagnoza tego typu jest zespołem czynności rozpoznawania, które towarzyszą w zasadzie całemu przebiegowi działania zorganizowanego.
Na uwagę zasługuje także zagadnienie pracy twórczej w diagnostyce decyzyjnej. Wprawdzie dotyczy ono każdego rodzaju i typu diagnozy, jednak w diagnozie decyzyjnej spotyka się pewne cechy osobliwe. Występują w niej dane faktyczne wzbogacone, oraz stosunkowo większa szansa na stawianie nowych dodatkowych hipotez. Oba te elementy mogą wynikać z faktu bardziej systematycznej i długotrwałej styczności diagnosty z materiałem diagnostycznym we względnie naturalnym kontekście.
Niejednokrotnie powstaje konieczność włączenia badanego przedmiotu (jednostek, grup, społeczności lokalnej) w tok postępowania diagnostycznego jako współpodmiotów dokonywanego rozpoznania. Analogiczne zagadnienia występują, gdy przedmiotem diagnozy są rozmaitego charakteru sytuacje.
Diagnoza decyzyjna, szczególnie rozwinięta w istotny sposób związana jest z prognozą. Diagnoza praktyczna dotyczy, bowiem rozwiązywania problemów decyzyjnych, które zawsze związane są z przyszłością. W problematyce wychowawczej ponadto zwykle występują znaczne przedziały czasowe (z dość odległą przyszłością), co dodatkowo uzasadnia pożytki idei stosowania ,,doskonalących” cyklów działania zorganizowanego.
Do ważniejszych osobliwości diagnozy decyzyjnej należy bardzo silne sprzężenie czynnika sytuacyjnego (możność działania w sensie sytuacyjnym) z postępowaniem diagnostycznym. Sprzężenie to nie występuje zawsze, jednak często nacisk sytuacji społecznej wpływa nie tylko na wybór szczegółowych przedmiotów diagnozy i kierunków poszukiwań, ale także na sposób diagnozowania. Diagnosta, który doceniałby znaczenia czynnika sytuacyjnego, łatwo może ulegać złudzeniu, co do trafności i wiarygodności otrzymanego rozpoznania. Trzeba tu jeszcze zwrócić uwagę na sytuację diagnozowania - tym razem ze strony cechy dodatniej. W diagnostyce decyzyjnej podmiot diagnozujący ma ,,naturalny” - często długotrwały - kontakt bezpośredni ze stosunkowo szerokim strumieniem informacji - nie ograniczonym a priori techniką kwestionariusza badawczego - płynącym z rzeczywistości pozaznakowej. Jest to bodaj najważniejsza korzystna cecha warunków zewnętrznych diagnozowania, ale nie zawsze dostrzegana i wykorzystywana. Tymczasem dzięki osobliwości, istnieje szansa na możliwie pełną diagnozę i radykalniejsze sprawdzanie hipotez.
Zwykle długo trwający kontakt diagnosty praktyka z badanym obiektem może stanowić także ułatwienie w opracowaniu diagnozy komplementarnej.
Podkreślamy jeszcze, że diagnoza decyzyjna - stawiana w sytuacji systematycznego kontaktu z rozpoznawanymi obiektami - zwielokrotnia możliwości korekty ewentualnych błędów diagnozowania; im więcej powtórzeń cyklu działania zorganizowanego, tym większa szansa wykrycia błędów diagnostycznych.
Zwróćmy w końcu uwagę na osobliwość diagnozy decyzyjnej, która wysuwa się na pierwsze miejsce naszego rejestru. Diagnoza decyzyjna (tu rozumiana głównie w znaczeniu diagnozy identyfikacyjnej) - w odróżnieniu od poznawczej - wykazują cechę szczególną: chodzi w niej o wykrycie zgodności i niezgodności fakty w tym, co wiemy o rzeczywistości na podstawie wiedzy uogólnionej (podstaw teoretycznych). Wiedza ta nie jest pełna, a tym samym nie zawsze stanowi wystarczającą podstawę do rozpoznań decyzyjnych. To właśnie mieliśmy na myśli, mówiąc o najważniejszej cesze diagnozy decyzyjnej. Dodajmy dla przypomnienia, że w diagnozie poznawczej - w przeciwieństwie do diagnozy decyzyjnej - nie wystarczy stwierdzenie wspomnianej zgodności lub niezgodności, ale potrzebne jest także jeszcze sprawdzenie (weryfikacja lub falsyfikacja) danej teorii (aktualnie rozpatrywanej) z alternatywnymi teoriami.
Wypowiedź M. Mazura na seminarium optymalizacji w PAN w 1970 oraz: Mazur 1976, s. 99-116.
Ziemski 1972.
W. Windelband w r. 1911; H. Rickert w r. 1921.
Ziemski 1968
Krzeczkowski 1947, s. 29-65; Kotarbiński 1961, s. 442-451).
Ossowski 1962, s.218
Mazurkiewicz 1974, s. 325
Rodniański 1974, s. 74
Kamiński 1974, s. 74
Ziemski 1973, s. 114)
Feyerabend 1979, s. 26. 55; Amsterdamski 1983, s. 235)
2