TYTUŁ: CHARAKTERYSTYKA ROZWOJOWA MŁODZIEŻY GIMNAZJALNEJ

1.Rozwój funkcji poznawczych

1. Charakterystyka ogólna

2. Rozwój spostrzeżeń

3. Rozwój pamięci

4. Rozwój myślenia

Wiek dorastania jest tym okresem w życiu człowieka, w którym dokonuje się przeobrażenie dziecka w osobę dorosłą. Na przestrzeni stosunkowo krótkiego czasu zachodzą radykalne zmiany fizyczne i psychiczne, które umożliwiają spełnienie zadań właściwych człowiekowi dorosłemu - zadań rodzinnych i zawodowo-społecznych. Toteż zmiany zachodzą na ogół szybko, są łatwo dostrzegane, a punktu widzenia wychowawczego wymagają modyfikacji metod postępowania i dużej elastyczności.

Współcześni psychologowie zgodni są co do tego, iż proces dorastania jest niezwykle skomplikowany. Obejmuje on wiele dziedzin osobowości, przy czym linie rozwoju w tych dziedzinach nie przebiegają równolegle. Poza dojrzewaniem fizjologicznym, którego końcowym etapem jest możliwość wydania na świat potomstwa, psychologowie wiele uwagi poświęcają dorastaniu umysłowemu, dojrzewaniu emocjonalnemu i społecznemu.

1. Rozwój funkcji poznawczych

1.1Charakterystyka ogólna

Ważnym aspektem procesu dorastania jest intensywny rozwój umysłowy, wyrażający się w doskonaleniu wszystkich funkcji poznawczych. Istnieją liczne spory psychologów na temat czynników, od których zależy rozwój funkcji poznawczych.

Wielu uważa, że rozwój funkcji poznawczych w dużej mierze zależy od nauki szkolnej. Nauczanie w szkole odbywa się za roku na rok na coraz to wyższym poziomie i odwołuje się ciągle do różnych procesów poznawczych, kształci je i rozwija. Powoduje w obrębie każdej funkcji stopniowe narastanie zmian ilościowych i jakościowych. Doskonalenie tych funkcji odbywa się w ich ścisłym wzajemnym powiązaniu.

Warto wspomnieć o zdolnościach do przystosowania się danej osoby. Mamy tu uwadze jej właściwe reakcje na różne sytuacje bodźcowe, jakich mnóstwo napotykamy w życiu codziennym. Reakcje te zależą od bardzo wielu czynników, również od intelektu jednostki, a szczególnie od:

„1.zrozumienia znaczenia sytuacji bodźcowej,

2. wykorzystania właściwych środków przy zetknięciu się z tą sytuacją,

3. obiektywnej oceny okoliczności towarzyszących tej sytuacji.”

Efektywność indywidualnej postawy wobec rzeczywistości i przystosowanie się do niej jest uzależniona od stopnia czujności umysłowej lub inteligencji oraz świadczy o rozwoju funkcji intelektualnej.

Stwierdzono również, iż istnieje różnica w tempie rozwoju między płciami. Okazało się, że dziewczęta przejawiają wyraźną tendencję do szybszego niż chłopcy tempa rozwoju. Potwierdzono również, iż u osób o szybszym rozwoju wyraźnie zaznacz się skok pokwitaniowy niż u osób o wolniejszym tempie rozwoju w tym zakresie.

Rozwój funkcji poznawczych warunkuje większość zmian psychicznych, które powstają w okresie dorastania. Wpływa to nie tylko na rozwój i kontrolę uczuć, moralność, ale również wyznacz światopogląd oraz wyznacza własną tożsamość. Niewątpliwie wpływa również na społeczną aktywność - jej kierunek i przebieg.

1.2 Rozwój spostrzeżeń

Spostrzeganie otoczenia odbywa się za pomocą zmysłów. To one zapoczątkowują poznanie, które kontynuowane jest przez myślenie, wyobraźnię i inne procesy umysłowe. Spostrzeganie nie może się odbyć bez uwagi, zapewnia ona bowiem pełny przebieg procesu spostrzeżeniowego, oraz bez pamięci , która utrwala nasze spostrzeżenia.

Wynika z tego, że nie jest to prosty proces biernego odzwierciedlenia świata zewnętrznego, ale, czynny proces poznawania, w którym uczestniczą również emocje, motywacja i wyobraźnia. Stwierdzono, że spostrzeżenia młodzieży są dokładniejsze, wielostronne i ukierunkowane niż u dzieci.

Zmysły dorastających jak i poszczególne analizatory , uzyskują w okresie dorastania najwyższy w ciągu życia stopień sprawności. Młodzieńczy wzrok, słuch i dotyk mają bardzo niskie progi wrażliwości.

Wrażliwość zmysłowa młodzieży wykazuje zdumiewającą rozpiętość: od bardzo niskiej do dużej tolerancji na silne bodźce. Jaskrawe, pulsacyjne światło, głośna , hałaśliwa muzyka, wrzask to znaczne obciążenia dla zmysłów, przy których liczna rzesza młodych czuje się znakomicie. A równocześnie nie trudno zauważyć, jak ta sama młodzież lubi wyciszone dźwięki, światłocienie, delikatny dotyk. Takie skrajności spotyka się bardzo często. W okresie dorastania dużą rolę zaczyna odgrywać nastawienie, które jest względnie trwałym, selektywnym spostrzeganiem. Na spostrzeganie ma tu duże znaczenie doświadczenie. Zmiana nastawień poznawczych wyraża się w jej uwrażliwieniu na pewne zjawiska, takie jak niesprawiedliwość, cierpienie, fałsz, gotowość do dostrzegania i analizowania stanów psychicznych własnych i innych.

Takie zmiany wymagają dokonywania selekcji bodźców. Służy do tego uwaga dowolna, która zastępuje tu coraz bardziej charakterystyczną dla dzieci uwagę mimowolną. Zwiększa się jej pojemność.

Spostrzeżenia u młodzieży gimnazjalnej, w porównaniu z poprzednim okresem rozwoju, wykazują coraz wyższy poziom. Są dokładniejsze, bogatsze w szczegóły, wielostronne w treści i świadomie ukierunkowane. Dzieje się tak, gdyż sprawność poszczególnych zmysłów osiąga swój szczytowy rozwój, a doskonalenie się uwagi dowolnej i procesów myślowych umożliwia dokładniejszą analizę i syntezę spostrzeganej rzeczywistości. W procesach spostrzegania coraz więcej miejsca zaczyna zajmować obserwacja. Poprzez uczestniczenie w procesach myślowych staje się ukierunkowana, planowa i systematyczna.

W okresie dorastania zmienia się również orientacja w przestrzeni i czasie. Zmiana ta dokonuje się w związku z rozwojem zarówno spostrzeżeń, jak i wyobrażeń oraz pojęć przestrzennych i czasowych.

1.3 Rozwój pamięci

Pamięć w okresie dorastania doskonali się w różnych parametrach. Spośród dwu rodzajów pamięci: bezpośredniej - jej trwanie mierzymy w sekundach i trwałej - obejmuje dni, lata czy całe życie., tę pierwszą cechuje w tym okresie najwyższa sprawność.

Pamięć trwała, której cechą jest organizacja i dynamika, wskutek czego niektóre zdarzenia są łatwiej przypominane, inne trudniej- staje się tu pojemniejsza. rozwija się także pamięć dowolna i logiczna (sensowna).Pamięć mechaniczna również się doskonali. Większą niż dotychczas rolę zaczyna w zapamiętywaniu odgrywać możliwość zrozumienia materiału- dzięki rozwijającym się zdolnością myślenia abstrakcyjnego. Na rozwój pamięci sensownej, jako specyficznej formy działalności umysłowej, psychologowie przeznaczyli wiele badań. Ukazali, że to właśnie w okresie dorastania występuje wyraźny rozwój pamięci sensownej., a przełomowy pod tym względem jest 13 rok życia (kl.VI/Gimnazjum). Ilustruje to rysunek1, na którym wyraźnie widać następujący od kl. VI spadek krzywej obrazującej zapamiętywanie dosłowne, a wzrost krzywej zapamiętywania dosłownego.

Skokowo wzrasta też liczba zapamiętywanych słów abstrakcyjnych, co wykazały badania M.N. Szardakowa. Wynika z nich, że zapamiętywanie materiału abstrakcyjnego począwszy od kl. V wzrasta, niż zapamiętywanie materiału konkretnego. Ilustruje to rys.2.

Istotnym zjawiskiem, cechującym rozwój pamięci jest przekształcanie się pamięci mimowolnej w pamięć dowolną, na co zwraca uwagę wielu badaczy. Jak wynika z badań zjawisko to obserwujemy już od 13 roku życia.

1. Rozwój myślenia

Centralne znaczenie w rozwoju funkcji poznawczych dorastającej młodzieży odgrywają procesy myślenia. Pogłębia się zdolność analizy i syntezy, rozwija się myślenie abstrakcyjne i logiczno - dedukcyjne.

Psychologowie, za najbardziej charakterystyczną cechę przeobrażeń dokonujących się w procesach myślenia uważają stopniowe, ale za to bardzo widoczne przechodzenie od myślenia konkretnego i obrazowego do myślenia abstrakcyjnego. Zwracają przy tym uwagę , iż proces ten przebiega w ścisłym związku z wymaganiami , jakie stawia szkoła. Przy zastosowaniu właściwych metod nauczania poszczególne operacje myślowe, jak: porównywanie, uogólnienia, wnioskowanie, dowodzenie, klasyfikacja i inne osiągają coraz wyższy poziom. Wnikliwe badania nad rozwojem myślenia przeprowadzał J. Piaget. Wynika z nich, że dokonują się duże zmiany w procesach myślenia u młodzieży w okresie od 12 do 18 roku życia. Począwszy od 12 lat zaczyna się okres, w którym rozumowanie przybiera postać operacji formalnych.

W stadium tym młodzież przekracza w swym rozumowaniu treść aktualnych obserwacji, zastanawia się nad tym, co mogłoby być. Mając do rozwiązania jakiś problem, nie tylko śledzi zachodzące zmiany, ale przewiduje przekształcenia, które jeszcze nie powstały. Operacje formalne stanowią krystalizację i integrację wszystkich stadiów rozwoju poznawczego. Myślenie staje się końcowo racjonalne i będzie nadal się rozwijało w wieku dorosłym. Myślenie to jest stosowane przez osobę w tych dziedzinach, które zna najlepiej. Wchodzenie w to stadium dokonuje się stopniowo i czasem w sposób trudny do przewidzenia. Nie jest to gwałtowny i olbrzymi skok do przodu. W związku z specyficznym postępem o okresie operacji formalnych jednostka staje się zdolna do myślenia o przyszłości , teraźniejszością i przeszłości. Może też sobie poradzić z problemami o charakterze hipotetycznym.

Najprawdopodobniej najwłaściwszym określeniem procesów myślowych w tej fazie rozwoju poznawczego jest elastyczność. Dojrzałość poznawcza zezwala na przystosowanie się umysłowe do każdego zadania, przed jakim staje dorastający, umożliwiając mu wykorzystanie pojęć i uczenie się na błędach, które popełniał jako dziecko. Myślenie jest elastyczne również ze względu na to, że dorastający może stosować różnorodne procesy logicznego myślenia do problemu, który chce rozwiązać. Dlatego może posłużyć się rozumowaniem indukcyjnym i dedukcyjnym. Aby przedstawić zmieniający się charakter dojrzałego myślenia, jak też jego ogólną giętkość, należy zapoznać się z kilkoma osiągnięciami stadium operacji formalnych. Składają się na to: myślenie abstrakcyjne, strategie rozwiązywania problemów i osiągnięcia dokładnego rozumienia literatury.

Myślenie abstrakcyjne. Dzięki umiejętnościom myślenia abstrakcyjnego dorastający mogą myśleć o swojej tożsamości i przyszłości, a zwłaszcza o swoich przyszłych rolach zawodowych i społecznych. Wykorzystując operacje formalne mogą formułować wartości i tworzyć nowe idee dotyczące własnej osoby i życia w społeczeństwie. Są też w stanie rozprawiać o różnorodnych zagadnieniach moralnych czy politycznych. Zagadnienia te mogą być rozpatrywane z różnych punktów widzenia.

Strategie przy rozwiązywaniu problemów. Istotną cechą dojrzewającego umysłu jest próbowanie wyobrażania sobie wszystkich możliwych relacji przed przystąpieniem do rozwiązywania problemów. Jednostka może już posłużyć się rozumowaniem dedukcyjnym oraz wyciąganiem wniosków na podstawie zestawu przesłanek. Piaget nazywa to rozumowaniem hipotetyczno - dedukcyjnym. Jednostka może też zastosować rozumowanie indukcyjne.

W czasie rozwiązywania problemu strategie są stosowane metodycznie i skutecznie. Dojrzały umysł potrafi starannie przebadać wszystkie cechy sytuacji rozwiązywania problemu. Hipotezy, które możemy stymulować, są bardziej złożone logicznie, bardziej giętkie i ruchome niż hipotezy stawiane przez umysł dziecka. Testując przewidywania płynące z każdej hipotezy, stosując systematyczne rozważania, jednostka może dojść do poprawnych rozwiązań problemu.

Osiągnięcia w zakresie rozumienia literatury. Zrozumienie literatury wynika z tego, że operacje formalne wyzwalają czytelników z konkretnej, pojedynczej interpretacji wydrukowanego lub wypowiedzianego słowa. Zdolność przeprowadzenia systematycznej analizy faktów i abstrakcyjnego rozumowania otwiera nowe horyzonty myślowe. Jest to również prawdziwe w odniesieniu do interpretowania przez młodzież karykatur i do rozumienia moralnego i społecznego znaczenia klasyki literackiej. Tego rodzaju osiągnięcia w umiejętnościach wglądu w literaturę , jak również i w innych sferach myślenia mają ogromne znaczenie i implikacje w toku życia.

Żebrowska M. (red.): Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. PWN,

Warszawa 1975

Próg wrażliwości- najmniejsza siła bodźca potrzebna do wprowadzenia analizatora w stan czynny

M. Żebrowska (red.): Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. PWN,

Warszawa 1975

Operacja formalna - logiczne informacje zaczynają być transportowane z płaszczyzny konkretnej manipulacji na płaszczyznę samych idei wyrażonych w dowolnym języku (słownym lub symboli matematycznych), pozbawionych oparcia w percepcji, doświadczeniu lub nawet przeświadczeniu.

Logika indukcyjna oznacz rozpoczęcie procesu rozumowania od specyficznych jednostkowych doświadczeń a następnie przechodzenie do zasad ogólnych.

Turner J.S., Helms D.B.: Rozwój człowieka. PWN, Warszawa 1999

---