Rozwój procesów poznawczych.
W młodszym wieku szkolnym spostrzeganie dzieci osiąga znaczny stopień rozwoju, rozwija się przede wszystkim w toku wychowania i nauczania w szkole. Szkoła zaczyna kierować spostrzeganiem dziecka, nastawiać je nie tylko na dokładne spostrzeganie, ale i na systematyczną i planową obserwację przedmiotów i zjawisk. Stefan Szuman uważa, że w okresie tym „(...) rozwija się nie tylko spostrzeganie dziecka, ale i jego spostrzegawczość. Ta ostatnia polega na dążeniu do zauważenia i wyodrębniania w materiale danym w spostrzeganiu momentów i szczegółów, które dotąd uchodziły uwagi, na zdolności znajdowania i odkrywania nowych momentów i faktów. Spostrzegawczość polega więc na odkrywczej czynności umysłu”. Dzieci prawidłowo spostrzegają rysunki konturowe przedmiotów, schematy - spostrzeganie w młodszym wieku szkolnym jest dokładniejsze. Spostrzeżenia ustają się bardziej analityczne, co znaczy, iż dzieci potrafią wyodrębnić poszczególne cechy i własności w spostrzeganych przedmiotach, rozpatrywać oddzielnie, dostrzegać je w innych podobnych obiektach. Proces spostrzegania staje się dowolny, skierowany na określony cel. Przekształca się więc w obserwację czyli aktywne, planowe wybiórcze spostrzeganie .
Obserwacja może być krótkotrwała lub dłuższa, w zależności od zadań. Złożone formy samodzielnej obserwacji kształtują się u dzieci w starszym wieku starszym wieku szkolnym, ale rozwój ich zaczyna się od pierwszych lat nauczania.
Świat poznawany jest nie tylko za pomocą wzroku. Słuch, dotyk, węch, smak spełniają również niebagatelną rolę w wyznaczaniu przez małego ucznia cech rzeczywistości. Aktywizowanie zmysłów, dostarczanie różnorodnego materiału do obserwacji sprzyja treningowi procesów spostrzegania.
Spostrzeganie, jak wszystkie procesy poznawcze, jest ściśle związane z uwagą. W początkowym okresie u dzieci rozpoczynających naukę szkolną dominuje uwaga mimowolna. Stopniowo jednak, pod wpływem nauki szkolnej rozwija się uwaga dowolna, czyli coraz bardziej świadome koncentrowanie uwagi na przedmiotach, zadaniach. Uwaga nie jest jeszcze w tym okresie zbyt trwała, w związku z czym zajęcia monotonne powodują jej szybkie rozproszenie. Zjawisku temu zapobiega wprowadzenie zmian w aktywności dziecka. Czynne jego uczestnictwo w działaniach zmierzających do rozwiązywania problemów, uwzględnianie i wykorzystywanie zainteresowań ucznia.
Aktywizowanie i utrzymywanie uwagi trwałej sprzyja rozwojowi uwagi dowolnej, powoduje też wzrost jej pojemności.
Wraz z rozwojem uwagi kształtuje się spostrzegawczość dzieci, doskonali się również pamięć.
Rola pamięci w życiu i działaniu człowieka jest olbrzymia. Dzięki niej dziecko zdobywa wiedzę i różne nawyki, uczy się słów i ich znaczeń, uczy się mówić i myśleć. Pamięć przede wszystkim umożliwia intelektualny rozwój człowieka.
Psychologowie uważają, że pamięć jest zdolnością, dzięki której może występować proces uczenia się. W młodszym wieku szkolnym, w związku z poddaniem dziecka systematycznemu nauczaniu następuje dynamiczny rozwój pamięci. Szybkość i trwałość przechowywania w pamięci wyuczonych treści wzrasta, zwiększa się tez jej pojemność. Stopniowo rozwija się umiejętność zapamiętywania dowolnego.
Dziecko łatwiej i trwalej zapamiętuje to, co przyciąga jego uwagę. Istotne jest więc ukształtowanie i odwoływanie się w procesie nauczania do zainteresowań, będących źródłem motywacji do poznawania świata. Dzieci chętnie uczą się na pamięć. Uczenie się dosłownie wpływa korzystnie na rozwój pamięci dowolnej. Dopiero pod koniec młodszego wieku szkolnego następuje rozwój pamięci logicznej, co łączy się z rozwojem myślenia logicznego.
Wiek przedszkolny rozpoczyna się od trzeciego roku życia i trwa do siedmiu lat, kiedy dziecko zaczyna naukę szkolną.
Maria Żebrowska dzieli ten okres na trzy fazy :
1. wczesna od trzech do czterech lat
2. średnia od czterech do pięć i pół lat
3. późna od pięć i pół do siedmiu lat
Dzieci w pierwszej fazie wymagają pomocy dorosłych nawet przy najprostszych czynnościach takich jak mycie lub ubieranie się.
Trzylatek posiada bardziej rozbudowaną wyobraźnię niż w poprzednich latach,co wyraża w rysunkach - nieskoordynowanych liniach, którym nadaje określone znaczenie. „Zabawy są nadal dość proste i krótkie, gdyż dziecko nie potrafi jeszcze koncentrować uwagi przez dłuższy czas i szybko zmienia przedmiot swoich zainteresowań. „ 1
Ważnym wydarzeniem w życiu dziecka są pierwsze dni w przedszkolu. Musi się ono dostosować do norm i wymagań nowego środowiska. Może to spowodować chwiejność uczuciową ze względu na dużą wrażliwość dziecka, zwłaszcza wtedy, gdy do tej pory wychowywało się wyłącznie w domu rodzinnym.
Dziecko zaczyna manifestować swoje „JA”, najczęściej przez nieposłuszeństwo lub krzyk. Jak mówi M. Debesse „ Kaprysy tego okresu kryją w sobie istotne znaczenie o charakterze osobowym. Dziecko w ten sposób ostrzejsze wyróżnienie się spośród członków swojego otoczenia.” 2
Wiek od czterech do pięciu lat to okres większej samodzielności i zaradności dziecka. Lepiej przystosowują się one do życia w grupie przedszkolnej i nawiązują lepsze kontakty z rówieśnikami. Nie brakuje jednak sporów między dziećmi, gdyż cztero - pięciolatki bywają
____________________________________________________________
Przypisy :
Maria Żebrowska, „ Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży „, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa 1976, str. 417
2. Maurice Debesse, „ Etapy wychowania „, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, W-wa 1983, str. 56
impulsywne, egocentryczne i agresywne. Mimo to, lubią wspólne zabawy, łączą się w grupy, choć nie potrafią jeszcze zaplanować i zorganizować sobie czasu.
Innym zachowaniem obserwowanym u dzieci jest naśladowanie dorosłych, które przybiera na sile między piątym a siódmym rokiem życia. Sprzyja to pierwszym procesom uczenia się, wzbogaca osobowość dziecka dzięki różnorodnym rolom, jakie na siebie bierze. Naśladownictwo występuje w tym samym czasie, co spontaniczne formy aktywności, gdzie manifestuje się postawa twórcza. Wychowawca powinien tą postawę pobudzać i rozwijać, aby w ten sposób równoważyć tendencje naśladowcze. Zdaniem M. Debesse „postawa twórcza i uczenie się nie tylko nie wykluczają się wzajemnie, ale mogą wspomagać się w sposób korzystny. Ich powiązania warunkują postępy harmonijnego wychowania.”1
Dziecko w wieku pięciu lat wkracza w „wiek pytań.” Rozkwit wyobraźni i fantazji oraz szybkie postępy w dziedzinie mowy i myślenia pozwalają mu na wysuwanie wciąż nowych problemów, na które nie potrafi jeszcze samo znaleźć odpowiedzi. Chęć poznania świata i odkrywania wciąż nowych rzeczy jest bardzo silna, dlatego nie można zostawić dziecka bez udzielenia mu odpowiedzi. Mówiąc dziecku „nie mam czasu „ czy odesłanie go do pokoju aby nie przeszkadzało, może wpłynąć negatywnie na jego rozwój a nawet zahamować go.
Na podstawie zdobytej wiedzy dziecko kształtuje i tworzy swoje wyobrażenie o świecie.
Jak pisze Maria Żebrowska „ aktywność intelektualna dziecka współistnieje z praktycznym, realnym działaniem na przedmiotach, z różnymi zabawami ruchowymi, konstrukcyjnymi i tematycznymi. Dzieci poznają też zjawiska świata przyrody i techniki w procesie spostrzegania, przez obserwację, a w przedszkolu ponadto - w toku zaplanowanych wycieczek, zajęć i pogadanek przewidzianych programem. „ 2
W średnim dzieciństwie kontynuowane są trendy rozwoju percepcyjnego zapoczątkowane we wczesnym dzieciństwie. Postępujące dojrzewanie mózgu sprzyja lepszej inteligencji sensomotorycznej. W efekcie starsze dzieci przedszkolne ( w 5 - 6 r. ż. ) są w stanie np.
śledzić wzrokiem poruszającą się piłkę i chwytać ją. Potrafią rozpoznawać kilka kształtów geometrycznych i kilka liter alfabetu. Lepiej rozpoznają figury realistyczne niż geometryczne
___________________________________________________________________________
Przypisy :
M. Debesse, „ Etapy wychowania „, str. 57
M. Żebrowska, „Psychologia dzieci i młodzieży „ str.418
chociaż w obu przypadkach obserwuje się tendencję wzrostową w okresie między piątym a siódmym rokiem życia. Dzieci w wieku przedszkolnym zaczynają również rozpoznawać litery.
Wszystkie te osiągnięcia w dziedzinie rozwoju poznawczego, językowego oraz obrazu własnej osoby stanowią podstawę dla rozwoju emocjonalnego.
Ogromne znaczenie ma tu obecność dorosłych, którzy zachęcają do wyrażania pozytywnych emocji, a hamowanie negatywnych. Wskazówki wychowawców służą
kulturowej kontroli emocji, co zapewnia dziecku kształtowanie pozytywnych relacji interpersonalnych.
Ostatnia faza wieku przedszkolnego zaczyna się około szóstego roku życia i kończy z chwilą podjęcia nauki szkolnej. Dziecko nadal przejawia żywe zainteresowanie światem przyrody oraz niektórymi zjawiskami życia społecznego. Zmienia się jednak sposób zdobywania wiedzy i doświadczenia. Przedszkolak w tym wieku jest już lepiej przystosowany do pracy w zespole, zdolny do dłuższego skupienia uwagi, bez trudu uczestniczy w takich formach podawania wiadomości jak pogadanka lub zajęcia kształtujące podstawowe pojęcia matematyczne i przyrodnicze.
Nadal ważnym elementem spędzania czasu jest zabawa o charakterze wychowawczym. Osoba dorosła powinna dyskretnie włączyć się do zabawy dziecka, uczyć je nowych gier. Zabawy powinny być urozmaicone, organizowane w zespole kilkorga dzieci, często z podziałem ról i funkcji. Rozwijają się gry i zabawy dydaktyczne : umysłowe i ruchowe - z regułami, których dzieci coraz pilniej przestrzegają.
Samodzielność dziecka i wyższy stopień jego uspołecznienia sprzyja też powierzaniu mu przez dorosłych odpowiedzialnych zadań np. opieka nad młodszym rodzeństwem, pomoc przy zakupach, przygotowaniu posiłku itp. Praca taka powinna jednak sprawiać dziecku radość, być dla niego ciekawa, ponieważ tylko wtedy przyniesie pożądane efekty wychowawcze.
Do prawidłowego rozwoju w wieku przedszkolnym dziecko potrzebuje
przestrzeni, kontaktu z rówieśnikami a nade wszystko ciepłej, życzliwej dla niego atmosfery rodzinnej. Jeśli te warunki zostają spełnione, pobyt dziecka w przedszkolu nie jest dla niego niekorzystną sytuacją, zwłaszcza gdy jest ono jedynakiem.
Młodszy wiek szkolny, nazywany także późnym dzieciństwem to okres trwający od siódmego do dwunastego roku życia.
Jest to przejście do rozpatrywania przedmiotów do rozpatrywania związków między podmiotami. Zaczyna się także rozumienie negowania oraz rozwija się umiejętność przedstawiania nieistniejących rzeczy, czyli abstrahowanie.
Ważnym momentem w życiu dziecka jest rozpoczęcie nauki szkolnej.
Szkoła staje się dla młodego człowieka środowiskiem, w którym nabywa on wiele nowych umiejętności. Aby sprostać oczekiwaniom szkolnym, dziecko musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości szkolnej. Od tego zależy jakość jego startu szkolnego, a więc czy rozpoczęcie nauki będzie dla niego tylko przejściową sytuacją trudną czy tez stanie się zdarzeniem kryzysowym, wywierającym głębszy wpływ na jego rozwój. Jak pisze D. Gaul „przekroczenie progu szkolnego oznacza dla dziecka wejście w nowa skomplikowaną sytuację. Stopniowe zwiększenie wymagań (...) stawia je przed modyfikacją zachowania.
Zmiany te mogą służyć jego dalszemu rozwojowi poznawczemu oraz społecznemu.
Wymagania stawiane dziecku nie mogą jednak przekraczać jego możliwości, muszą uwzględnić specyfikę jego rozwoju psycho - ruchowego. „ 1
W pierwszej klasie mogą się spotkać dzieci normalnie rozwinięte z dziećmi o przyspieszonym lub opóźnionym rozwoju. Tej ostatniej grupie można pomóc przez początkowe obniżenie wymagań, przy jednoczesnym stymulowaniu opóźnionych funkcji dokonywanym podczas zajęć o charakterze zabawy.
W późniejszym okresie różnice rozwojowe między dziećmi są znacznie mniejsze.
Wzmacnia się u dziecka indywidualizacja, na której opierać się może działalność wychowawcza. W całej ewolucji umysłowej etap ten ukazuje się jako okres względnej stabilizacji i łatwej adaptacji.
M. Debesse określa ten etap jako „ wiek wiedzy, wiek rozumu, wiek społeczny i wreszcie wiek aktywności.”
Szybko rosną możliwości pamięci, zwłaszcza od dziewiątego roku życia.
Jest to etap szczególnie sprzyjający opanowaniu języka obcego.
Pojawiają się również pierwsze uzdolnienia, które należy w dziecku rozwijać, pamiętając jednak, aby nie ograniczać tym samym życia społecznego, które jest bardzo intensywne w tym okresie.
____________________________________________________________
Przypisy :
Maurice Debesse „ Etapy wychowania „, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, W-wa 1982, str. 83
Wychowanie jest podstawowym czynnikiem rozwoju dziecka.
To jakie będziemy podejmować decyzje w życiu dorosłym, jakimi będziemy się kierować wartościami moralnymi w dużej mierze zależy od środowiska w którym dorastamy.
Ważnym czynnikiem w wychowaniu są ideologie i światopoglądy kulturowe, polityczne społeczne, będącymi kontekstem narzucającym w wychowaniu pewne idee jak i cele. Obecnie kładzie się nacisk na spowodowanie indywidualnego rozwoju człowieka, tak aby potrafił żyć w społeczeństwie i jednocześnie odnaleźć w nim swoje miejsce. Zmiany należy stymulować za pomocą odpowiednich bodźców, zarówno emocjonalnych jak i estetycznych. Stworzenie optymalnych warunków rozwoju dziecka nie jest jednak łatwym zadaniem, gdyż każdy człowiek potrzebuje innych motywacji w zależności od jego psychiki, środowiska wychowawczego oraz sprawności umysłowych. Zadaniem wychowawcy jest poszukiwanie i pomoc w rozwijaniu zdolności indywidualnych dziecka, wskazanie odpowiedniej drogi życia i wspieranie w dążeniu do celów jakie postawi przed
sobą młody człowiek.
S. Szuman : Psychologia wychowawcza wieku szkolnego. Kraków. Wiedza - Zawód - Kultura. 1947,s. 99
L. Wojciechowska : Właściwości rozwojowe dziecka w młodszym wieku szkolnym. „Życie Szkoły” nr 12, 1985, s. 622 - 626
Por. M. Livergoed : Fazy rozwoju dziecka. Toruń. Wyd. „Akademia”.1993
Por. M. Przetacznik - Gierowska, G. Makkiełło - Jarża : Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku
dziecięcego. Warszawa W S i P. 1992
Por. L. Wołoszynowa : Młodszy wiek szkolny [W:] Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Red. M.
Żebrowska. Warszawa. P W N. 1986