14. Rozwój poznawczy

ROZWÓJ POZNAWCZY

Sprawność umysłowa młodych dorosłych określana w oparciu o tradycyjne testy psychometryczne utrzymuje się na stałym, wysokim poziomie, a pod koniec tego okresu wykazuje tendencję do obniżania się, szczególnie w zakresie formalnego, abstrakcyjnego rozumowania.

Wyróżnić możemy 5 poziomów rozwoju poznawczego: Pierwszy najniższy poziom myślenia społecznego, to branie pod uwagę tylko swojego interesu. Para małżeńska na tym poziomie ? arena jakowych konfliktów, frustracji. Drugi wyższy poziom postrzegania sytuacji społecznych. Gdy-jednostka rozumie i bierze pod uwagę nie tylko swoje racje, lecz także punkt widzenia i potrzeby drugiej osoby oraz szuka kompromisów. Trzeci poziom to uwzględnienie sytuacji i potrzeb grup społecznych, a osoba uczy się w sytuacji konfliktu. Czwarty poziom, który wyraża się w dostrzeganiu, że ponad konkretnymi grupami istnieje jeszcze rozległa całość i wszystkie te elementy tworzą system. Piąty najwyższy szczebel rozwoju, gdy jednostka posiada gotowość do projektowania konstruktywnych przeobrażeń systemu jako całości w imię realizacji związanych z nim oczekiwań

Psychologia poznawcza - zwolennicy traktują człowieka jako aktywny organizm, gromadzący i selekcjonujący informacje w celu wykorzystania ich

Osobowościowe cele kształcenia ogólnego:

1. ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych [pamięć, myślenie, wyobraźnia]

2. kształtowanie potrzeb, motywacji i zainteresowań uczniów

1. związek między potrzebami a motywacją [Reykowski].

• Gdy mamy małe ambicje przy niepowodzeniu obniża się sprawność działania i motywacja

• Gdy mamy średnie ambicje przy niepowodzeniu podwyższa się sprawność działania

• Gdy mamy duże ambicje przy niepowodzeniu wzrasta motywacja lecz słabnie sprawność!!

wdrożenie do samokształcenia. Muszą być spełnione 2 warunki:

1. opanowanie techniki samokształcenia - czytanie ze zrozumieniem, posługiwanie się książką, umiejętność poruszania się po bibliotece

2. przyzwyczajenie do pracy samokształceniowej.

III ) Psychologia poznawcza

- człowiek jest samoświadomy i może na siebie wpływać, wychodzić poza ID i SUPEREGO

- sam steruje swoim zachowaniem, panuje nad uczuciem i emocjami przez rozum

- koncentracja oparta na sferze poznawczej, racjonalnej

- człowiek ma więcej autonomii w funkcjonowaniu

KONCEPCJE POZNAWCZE

Zachowaniem człowieka sterują informacje docierające z:

• otoczenia

• otoczenia, ale przetworzone przez nas, są pewnym opisem świata dokonanym przez nas.

W strukturach poznawczych zapisana jest wiedza.

1. wiedza deklaratywna - która zawiera wszystkie informacje o świecie. Wiedza „co”. Każdy jednak tworzy indywidualny zapis, wiedza jest więc charakterystyczna dla pojedynczej jednostki. W tej wiedzy jest również struktura „ja” - wiedza dotycząca mnie samego.

Struktura „ja” zawiera :

• wiedzę opisową - OPIS - dotyczące mnie samego jako osoby

• samoocenę - OCENA - jak oceniam siebie w różnych sferach

• wiedza „jaki chciałbym być”, do czego dążę, jakie mam standardy.

2. wiedza proceduralna - wiedza o tym jak wykonać różna działania. Sposoby działania które sami tworzymy jak i te które nabywamy. Wiedza „jak”.

Informację stanowią istotę funkcjonowania człowieka. Musi być optymalna ilość, poziom informacji. Gdy posiadamy zbyt mało informacji tracimy poczucie rzeczywistości, tożsamość.

Deprywacja sensoryczna - ograniczenie możliwości odbierania bodźców.

Gdy posiadamy nadmiar informacji - nie jesteśmy w stanie ich wszystkich odebrać możemy tylko zmagazynować. Posiadamy `wąskie gardło', przez które przechodzą informacje, zwracają naszą uwagę. Uwaga jest bowiem pewnym filtrem informacji. Przepuszcza te informacje :

1. które są nam w danym momencie najbardziej potrzebne, które podtrzymają obecną działalność;

2. które podlegają naszym zainteresowaniom;

3. wszystkie sygnały zagrożenia;

4. wyróżniające się w wyjątkowy sposób np. dźwięk , barwa.

Jednak większość informacji do nas nie dociera. Sprzeczność pomiędzy informacjami posiadającymi, a docierającymi - wówczas radzę sobie metodą dysonansu poznawczego : ( Festiger )

1. nie dostrzegam, nie widzę informacji, które mi nie odpowiadają ;

2. podważam źródło informacji;

3. uznaję zachowanie sprzeczne za sytuację wyjątkową;

4. przerabiam informację tak aby była zgodna z moimi wcześniejszymi informacjami.

CECHY FORMALNE STRUKTUR POZNAWCZYCH

1. złożoność poznawcza - liczba aspektów, które człowiek bierze pod uwagę przy ocenie rzeczywistości - duża złożoność poznawcza;

2. stopień abstrakcyjności - abstrakcyjność ( ogólne pojęcia, zasady ) - konkretność ( zapisane określone zdarzenia ). Większość osób ma struktury konkretne, ponieważ są one wcześniej poznawane;

3. otwartość struktur poznawczych - w miarę pojawiania się nowych informacji uzupełnia swoje struktury, to struktury dynamiczne;

4. zamkniętość struktur poznawczych - nie odbierają nowych informacji, nie rozbudowują się

5. aktywność struktur poznawczych - struktury, które potrafią przechodzić z wiedzy deklaratywnej na wiedzę procedurową;

6. bierność struktur poznawczych - brak przejścia między wiedzą deklaratywną a wiedzą procedurową. Potrafię tylko odtworzyć, nie potrafię zastosować.

PODSUMOWANIE KONCEPCJI POZNAWCZYCH:

ZALETY :
- tworzy otwartość struktur poznawczych, wykorzystywanie w innych naukach;

• spełniają większość warunków poprawnego budowania teorii, poprawne metodologicznie, opierają się na wiedzy empirycznej;

• człowiek postrzegany jako istota myśląca, podejmująca decyzje. Człowiek potrafi sam naprawiać swoje błędy gdyż analizuje swoje działanie.

WADY :

• brak sfery emocjonalnej;

• tworzy hermetyczny język, trudno ją przekazać.

2b)Psychika jako narzędzie poznania siebie i otaczającego świata oraz podstawowych mechanizm regulacji stosunków czł. z otoczeniem.

Procesy poznawcze: całokształt mechanizmów dzięki którym człow. ma stały dopływ inf. (spostrzeganie zmysłowe, pamięciowe, wyobrażeniowe).

Koncepcje poznawcze odrzucają obraz człowieka sterowanego całkowicie przez środowisko i człowieka niedoskonałego, kierowanego przez sprzeczne siły popędowe. Jednostka w tym ujęciu jest samodzielnym podmiotem badawczym, który planuje, obserwuje świat eksperymentuje, wnioskuje itd. Zgodnie ze swą wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go. Jest badaczem decydującym o swoim losie. Procesy psychiczne i zewnętrzne zachowanie zależą od informacji.
Sterowanie poznawcze - człowiek sterowany i kontrolowany przez informacje płynące ze środowiska, oraz zakodowane w pamięci. Informacje są materiałem przetwarzanym w procesie myślenia i planowania działań. Wychowanie podstawową metodą modyfikacji ludzi. Umożliwia człowiekowi lepsze poznanie środowiska i swej osobowości.

Sterowanie wewnętrzne. Struktury poznawcze

Żaden człowiek nie jest układem całkowicie autonomicznym, niezależnym od wpływów zewnętrznych oraz od własnych biografii. Procesy intelektualne, emocje czy ludzkie czyny są regulowane, czyli ste­rowane przez różnorodne czynniki. Zgodnie z oma­wianą koncepcją, czynności człowieka są sterowa­ne przez informacje. To struktura informa­cji decyduje o tym, do czego ludzie dążą i czego unikają:

Informacje pochodzą z dwóch źródeł.

• aktualnie działające na człowieka środowisko fizyczne i społeczne, a więc rodzina; system szkolny; zakład produkcyjny czy środki masowego przekazu

• ludzkie doświadczenie, system wiedzy, którą jednostka zdo­była w przeszłości, dzięki uczeniu się, myśleniu i działaniu. W zależności od tego, skąd pochodzą in­formacje, wyróżniam dwa rodzaje sterowania ­sterowanie zewnętrzne i wewnętrzne. Rozpocznę od omówienia tego drugiego.

Podstawą regulacji wewnętrznej są struktury poznawcze, czyli system informacji o świe­cie zewnętrznym i o własnej osobie, które są za­kodowane w pamięci człowieka i które regulują je­go zachowanie. Innymi słowy, są one odpowiednia organizacją przeszłego doświadczenia jednostki. Wyniki uczenia się i myślenia są utrwalane tworząc sieć struktur poznawczych. Dzięki informacjom zakodowanym w organizmie, jednostka ma poczucie własnej tożsa­mości oraz orientuje się w świecie zewnętrznym. Człowiek bez osobowości, którego pozbawiono by przeszłego doświadczenia, nie wiedziałby, kim jest, nie rozumiałby swego miejsca w świecie, nie umiał­by aktywnie działać w systemie instytucjonalnym. Byłby całkowicie nieprzystosowany do życia.

Informacje zawarte odgrywają ważną rolę w pro­cesie formułowania oczekiwań - dzięki nim czło­wiek zdolny jest przewidzieć, co może się zdarzyć po podjęciu działania. Poza tym struktury poznawcze ułatwiają ocenę wartości zdarzeń. Dzięki swojej biografii jednostka orientuje się, co jest dla niej war­tościowe, a co nieużyteczne. Wreszcie w strukturach tych zakodowana jest informacja o programach działania, czyli o systemie reguł algorytmicz­nych i heurystycznych, za których pomocą można osiągać określone wartości, zwane celami. Struktury poznawcze są istotnym czynnikiem regulującym zachowanie.

System struktur poznawczych, któ­re stanowią względnie trwałe cechy człowieka, jest głównym składnikiem osobowo­ści. Zatem w koncepcji poznawczej osobowość to przede wszystkim pewna organizacja informacji za­kodowanych w pamięci człowieka, to całokształt do­świadczenia jednostki.

Struktury poznawcze, które są podstawą regulacji wewnętrznej, można scharakteryzować z punktu wi­dzenia:

• treści

• cech formalnych.

Struktury poznawcze są źródłem informacji o oto­czeniu, o własnym „ja” oraz o programach działania, które umożliwiają osiągnięcie planowanych celów. System struktur poznawczych, jako główny składnik osobowości człowieka, można charakteryzować nie tylko z punktu widzenia treści, lecz również z punktu widzenia jego cech formalnych, czyli relacji istniejących między jednostkami infor­macyjnymi. Wbrew pozorom procesy intelektualne i zachowanie człowieka w dużej mierze zależą .od formalnej organizacji struktur. Po pierwsze, struktury poznawcze charakteryzują się pewną złożonością i można je umieścić w określonym miejscu skali „proste-złożone”. Wiele jest kryteriów złożoności.

1. STEROWANIE ZEWNĘTRZNE

Drugim czynnikiem, który steruje ludzkim zachowa­niem są informacje znajdujące się w środowisku. Przepisy prawne, komunikaty prasowe, filmy, mo­nografie naukowe czy obserwacje stosunków inter­personalnych dostarczają danych, które regulują pro­cesy myślenia i działania człowieka.

Deprywacja sensoryczna - Wyłączenie sterowania zewnętrznego, a więc całkowi­ta izolacja od informacji znajdujących się w otocze­niu lub zbyt niski poziom stymulacji, mogą zaburzać również sterowanie wewnętrzne, czyli funkcjonowa­nie informacji zawartych w strukturach poznaw­czych. Pod wpływem dłuższej izolacji człowiek może stracić poczucie tożsamości i mieć trudności z oceną wartości zjawisk oraz z uruchamianiem programów działania.

W rzeczywistych sytuacjach społecznych, w rodzi­nie w szkole, w. urzędzie czy w instytucie naukowym nigdy nie występuje całkowita deprywacja informacyjna. Przeciwnie, wielu badaczy wskazuje, że wiel­kim problemem współczesnego człowieka jest nadmiar informacji.

Nadmiar informacji stwarza rzeczywiste problemy psychologiczne i społeczne. Ponieważ ludzkie możli­wości asymilacji nowych danych z otoczenia są ogra­niczone, powstaje zjawisko przeciążenia in­formacyjnego (information overload). Nie­którzy przewidują, że około 2000 roku wielu ludzi o przeciętnym ilorazie inteligencji nie będzie już mogło opanować wiedzy niezbędnej do sprawnego działania w następnym stuleciu.

W warunkach nadmiaru informacji szczególne znaczenie posiada zjawisko selekcji, czyli asymilacji tych danych, które są użyteczne z punktu widzenia realizowanych celów i odrzucania infor­macji zbędnych. Mechanizm tej selekcji nie jest do­kładnie zbadany. Niektórzy uczeni uważają, że w aparacie psychicznym człowieka znajduje się okre­ślony filtr informacyjny, który decyduje o tym, jakie dane są przyjmowane, a jakie bloko­wane.

1. Koncepcja poznawcza

W toku życia człowiek przyjmuje, przechowuje, interpretuje, tworzy i przekazuje za pomocą języka informacje (wiedza, dane) i nadaje im pewna wartość (znaczenie, sens). Zwolennicy tej koncepcji uważają, iż człowiek nie jest ani marionetką sterowaną całkowicie przez środowisko zewnętrzne ani niewydarzonym aktorem zależnym od nieświadomych sił popędowych jest raczej samodzielnym podmiotem, która w dużej mierze decyduje o własnym losie, który na ogół świadomie i celowo działa w coraz bardziej złożonym labiryncie współczesności.

Portret poznawczy nie tylko określa jak funkcjonuje człowiek ale również wskazuje jak zmieniać jego myślenie i działanie. Zwolennicy tej koncepcji odrzucają zasady inżynierii behawiorystycznej i psychoterapii dynamicznej. Ich zdaniem podstawową metodą modyfikacji ludzi jest celowe wychowanie i autokreacja czyli formowanie siebie według własnego projektu.

Centralne miejsce w tej koncepcji zajmuje korpus twierdzeń dotyczących architektury umysłu ludzkiego i jego podstawowych czynności. Umysł ten, zwany układem poznawczym lub inaczej systemem reproduktywno-generatywnym, ma względnie stałe właściwości, które można nazwać niezmiennikami antropicznymi i które niewiele zmieniły się w czasie cywilizacyjnym a więc od starożytności. Tradycyjnie zaliczamy do nich inteligencję, zdolności specjalne, systemy pamięci trwałej i świeżej, możliwości myślenia abstrakcyjnego i twórczego, kompetencje językowe, szybkość przetwarzania informacji i inne. Właściwości te są w zasadzie wrodzone, chociaż na ich rozwój wpływa środowisko społeczne i kulturowe.

Struktury poznawcze

Uzyskiwane informacje pochodzą z dwu różnych źródeł. Pierwszą z nich jest indywidualne doświadczenie, czyli system wiedzy, którą osoba zdobyła w przeszłości lub wytworzyła samodzielnie, dzięki twórczemu myśleniu. System informacji wewnętrznych, utrwalonych w pamięci nazywa się często strukturami poznawczymi lub schematami poznawczymi. Struktury poznawcze są centralnym składnikiem osobowości jednostki. Drugim źródłem informacji jest środowisko zewnętrzne a więc rodzina, szkoła, zakład pracy, instytucje kulturalne czy środki masowego przekazu. Operacaja polegająca na odbiorze i przemianie danych zewnętrznych nazwać można metabolizmem informacyjnym.

Struktury poznawcze czyli informacje zakodowane w organizmie człowieka pozwalają jednostce na poczucie własnej tożsamości oraz orientacje w świecie zewnętrznym.

Treść informacji zakodowanych w strukturach poznawczych bywa różnorodna. W strukturach tych znajdują się

• sądy o środowisku naturalnym a więc o rzeczach, organizmach i relacjach zachodzących między nimi

• posiadanie pewnej wiedzy o kulturze która jest produktem wielu pokoleń; wiadomości te wyrastają zarówno z pnia naukowego jak i mitycznego

• dane o świecie społecznym a więc o zachowaniu osób i społeczeństw, o stosunkach międzyludzkich,

• określona wiedza o sobie zwana samowiedzą lub strukturą „ja”

Jednostka posiada dwa rodzaje wiedzy :

• deklaratywna (narracyjna) - czyli „wiem, że...” to dane o faktach (ziemia jest okrągła, frustracja wywołuje agresję

• proceduralna (operacyjna) - czyli „wiem jak...”stanowi siec danych o metodach, strategiach, programach działania

System struktur poznawczych, jako główny składnik osobowości człowieka, można charakteryzować nie tylko z punktu widzenia treści lecz również z punktu widzenia jego cech formalnych. Procesy intelektualne i zachowanie jednostki w dużej mierze zależą od formalnej organizacji tych struktur.

1. Po pierwsze struktury poznawcze charakteryzują się pewną złożonością i można je umieścić w określonym miejscu skali „proste-skomplikowane”.

2. Po drugie struktury poznawcze można scharakteryzować z punktu widzenia ich abstrakcyjności-konkretności. Człowiek, którego struktury poznawcze cechuje wysoki stopień konkretności ujmuje świat jako ciąg spostrzeganych przedmiotów, nie umie tworzyć pojęć o najwyższym stopniu ogólności. Przeciwnie człowiek, którego struktury poznawcze są w wysokim stopniu abstrakcyjne zdolny jest stworzyć sobie system o wzrastającym stopniu ogólności, czyli system hierarchiczny.

3. Po trzecie system struktur poznawczych można scharakteryzować z punktu widzenia jego otwartości co znaczy tyle, iż są zamknięte gdy człowiek nie zmienia swoich poglądów i przekonań pod wpływem nowych informacji i przeciwnie system ten jest otwartym gdy struktury ulegają zmianom pod wpływem nowych informacji, gdy człowiek modyfikuje przekonania i wyobrażenie o świecie oraz o sobie w miarę poznawania rzeczywistości.

4. Po czwarte system struktur można oceniać pod kątem ich aktywności-bierności. Przykładem jest wiedza zdobywana przez ucznia w szkole, który zdobywa wiedze z różnych dziedzin. Z reguły jednak wiedza ta - jest zakodowana w jego pamięci - jest bierna. Uczeń nie jest zdolny wykorzystać jej w określonym miejscu i czasie, zdolny jest ją mechanicznie reprodukować ale jednocześnie nie umie jej zastosować.

Deprywacja zmysłowa - odcięcie jednostki od bodźców świata zewnętrznego i dopływu wszelkiej informacji oraz jej odwrotność to przeciążenie informacyjne, w warunkach którego znaczenie posiada zjawisko selekcji , czyli asymilacji tych danych, które są użyteczne z punktu widzenia realizowanych celów i odrzucania zbędnych informacji.

Myślenie twórcze typu P i typu H

M. Boden wyróżnia dwa rodzaje twórczości

• psychologiczną - z którą mamy do czynienia wtedy, gdy w umyśle osoby powstają pomysły, idee i hipotezy, które są nowe z punktu widzenia jej indywidualnego życia

• historyczną - która prowadzi do odkryć i wynalazków technicznych, naukowych lub organizacyjnych, które dotychczas nie były znane ludzkości

Co jest zasadniczym źródłem działalności uczonego, wynalazcy czy majsterkowicza? Odpowiedzi można sprowadzić do dwóch konkurencyjnych modeli:

• model konfliktowy - źródłem wszelkiej twórczości są konflikty motywów, frustracje i wewnętrzne sprzeczności. Odkrywanie i konstruowanie nowych form jest zastępczą metodą rozwiązywania takich konfliktów. W wypadku niezaspokojenia podstawowych potrzeb czy pragnień człowiek kompensuje deficyty wartości rozwiązując problemy naukowe czy artystyczne. Jednostka stara się sublimować energię popędową chcąc uniknąć frustracji. Twórczość nie jest naturalną działalnością osoby a raczej formą obrony przed skutkami konfliktu i frustracji.

• model spełnienia - twórczość stanowi metodę aktualizacji naturalnych potencji jednostki. Jest rodzajem samospełnienia.

System wartości indywidualnych

Ludzie różnie oceniają wartości rzeczy, dzieł sztuki, osób, zjawisk społecznych i przeżyć psychicznych tworząc w ten sposób hierarchie wartości. Do najpopularniejszego podziału hierarchii należą:

• wartości dionizyjskie - najwyżej oceniane są takie dobra jak: konsumpcja, komfort czy wygodne życie; dąży się do życia pełnego radości i satysfakcji

• wartości heraklesowe - dążenie do dominacji nad innymi ludźmi, do zdobycia władzy i sławy; nieważne są komfort i wygody, ważna jest jedynie kontrola nad otoczeniem, grupami i strukturami społecznymi

• wartości prometejskie - człowiek widzi siebie jako cząstkę wspólnoty; często podejmuje działania altruistyczne oraz prospołeczne. Walka z cierpieniem, złem, okrucieństwem czy represjami posiada dla niego najwyższą wartość

• wartości apollińskie - człowiek przypisuje najwyższe znaczenie twórczości, poznawania świata, rozwojowi nauki i sztuki

• wartości sokratyczne - najwyższym dobrem człowieka staje się poznawanie i rozumienie samego siebie oraz doskonalenie własnej osobowości

INTELIGENCJA RACJONALNA / POZNAWCZA/ możliwości rozwoju z jakimi przychodzimy na świat. Sprowadza się do procesów rozumowania i wnioskowania. Behowioriści byli pierwszymi psychologami teorii inteligencji. Stopień niedorozwoju umysłowego poniżej 69

Inteligencja racjonalna to

• zdolności językowe

• umiejętność rozwiązywania problemów

• zdolność orientacji przestrzennej

• inteligencja interpersonalna

INTELIGENCJA EMOCJONALNA trzeba się jej nauczyć.

Z = f * (G * S ) zachowanie równa się funkcja genotypu i środowiska.

DANIEL GOL inteligencję emocjonalną podzielił na 5 składników.

• Samoświadomość to co odczuwa w danej chwili

• Samoregulacja ułatwia wykonanie zadania / rzetelność, umiejętność odroczenia nagrody/

• Motywacja wyznaczanie i dążenie do celów, umiejętność pokonywania przeszkód

• Empatia rozpoznawanie emocji u innych

• Element ie nawiązywanie i utrzymywanie związków z innymi

II. Co to znaczy, że dziecko jest dojrzałe do rozpoczęcia nauki ?

Zastanawiając się, czy dziecko jest dojrzałe do nauki szkolnej, należy wziąć pod uwagę trzy aspekty wchodzące w skład rozwoju psychofizycznego dziecka. Są to:

• rozwój umysłowy

• rozwój fizyczny

• rozwój społeczny

Jeśli cały rozwój psychiczny i fizyczny dziecka jest prawidłowy, to w wieku 6-7 lat jest ono zdolne do podjęcia obowiązków szkolnych. Na dojrzałość szkolną składają się więc wpływy czynników biologicznych, środowiskowych i wychowawczych.

Przez prawidłowy rozwój psychiczny rozumiemy odpowiedni do wieku dziecka:

• zasób pojęć i wiadomości

• stan mowy z uwzględnieniem zasobu słów oraz prawidłowej artykulacji

• swobodą wypowiadania się

• zdolność zapamiętywania

• zdolność myślenia przyczynowo-skutkowego i wnioskowanie

W przypadku dziecka wstępującego do szkoły konieczne jest, aby miało już wyrobioną zdolność koncentracji uwagi, umiejętność uczenia się „na żądanie”, a nie według potrzeby oraz umiejętność odtwarzania prostych kształtów, co wymaga odpowiednio sprawnej ręki.

11. CZLOWIEK JAKO PODMIOT POZNAJACY RZECZYWISTOSC.

Koncepcja poznawcza - czlowiek samodzielny. Samodzielnosc wynika z tego, ze jest on samodzielnym podmiotem, który celowo i swiadomie dziala jest aktywny. W toku zycia za pomoca jezyka tworzy informacje. Przekazuje je, interpretuje, analizuje.

Czlowiek nadaje tym informacjom wartosc znaczenie, sens po prostu porzadkuje je. Dzieki koncepcji umyslu czlowiek spostrzega rzeczywistosc, analizuje, zapamietuje, komunikuje sie z innymi ludzmi. Czlowiek jest sprawca czyli podejmuje dzialania celowe i sprawuje nad nimi kontrole. Czlowiek potrafi generowac informacje, potrafi tworzyc wiedze wymyslac nowe rozwiazania i dzieki temu tworzyc kulture a z kolei kultura rozwija czlowieka. Czlowiek potrafi byc innowacyjny potrafi przystosowac sie do zmiany. Najlepszym sposobem zmiany czlowieka jest tzw. autokreacja czyli ksztaltowanie samego siebie wedle jakiegos przyjetego wzoru.

12. NA CZYM POLEGA STEROWANIE WEWNF~TRZNE I ZEWNETRZNE?

Jest to pewien uklad poznawczy, inteligencja, zdolnosci specjalne, systemy pamieci trwalej i swiezej, zdolnosc myslenia abstrakcyjnego, kompetencje jezykowe, szybkosc przetwarzania informacji. Te wlasciwosci ludzkiego umyslu sa wrodzone, chociaz ich rozwój zalezy od srodowiska spolecznego i kulturalnego. Centralnym skladnikiem osobowosci kazdego z nas sa struktury poznawcze. Stanowia one pewien system informacji wewnetrznych utrwalonych w pamieci. Kazdy czlowiek korzysta ze zródel informacji

- informacje wewnetrzne, indywidualne, doswiadczenia - informacje zewnetrzne, które plyna ze srodowiska Czlowiek potrafi przeksztalcic jedna informacje w druga tzn. metabolizm informacji

13. JAKIE INFORMACJE ZAWIERAJA STRUKTURY POZNAWCZE?

Struktury poznawcze sa pewnym zródlem informacji p otoczeniu, o wlasnym ja, o programach dzialania, które umozliwiaja osiagniecie celu. W strukturach poznawczych zawarte sa sady o srodowisku naturalnym np. ze slonce wschodzi i zachodzi, utrwalona jest pewna wiedza o kulturze w której zyjemy, a takze wiedza o swiecie spolecznym o regulach zachowania sie w swiecie spolecznym i pewna wiedza o sobie.

W strukturze poznawczej zawarte sa dwa rodzaje wiedzy:

1. wiedza (o faktach ) deklarowana (wiem, ze..)

2. wiedza operacyjna (proceduralna) (wiem jak...)

wiedza o strategiach dzialania

Wiedze deklarowana mozna przekazywac za pomoca slów operacyjnych na konkretnych przykladach.

Wiedza zakodowana w strukturze poznawczej moze miec postac - prosta dla ludzi o ubogim doswiadczeniu)

- zlozona bogate doswiadczenia osobiste)

Struktury poznawcze o wiedzy abstrakcyjnej umozliwiajaca czlowiekowi lepsza orientacje w swiecie zewnetrznym

- wiedza konkretna - slaba orientacja w swiecie zewnetrznym

- wiedza otwarta - struktury poznawcze otwarte czyli takie , które ulegaja zmianom pod wplywem nowych informacji.

14. NA CZYM POLEGA DYSONANS POZNAWCZY?

Jest to wrazenie przykrego uczucia spowodowane informacja, która jest sprzeczna z naszym wyobrazeniem siebie jako osoby rozsadnej i konsekwentnej zaangazowania sie w dzialanie, które jest sprzeczne z koncepcja siebie jako osoby rozsadnej i pozytywnej.

Elementy poznawcze : - mysli, uczucia lub wiedza o czyms. Najwiekszy dysonans pojawia sie wówczas gdy zrobimy cos lub dowiemy sie czegos co zagraza naszemu wyobrazeniu o sobie, dzialania lub mysli, które zagrazaja naszej samo ocenie.

Sposoby redukowania dysonansu

1. przez zmiane naszego zachowania, aby stalo sie zgodne z dysonansowym elementem poznawczym.

2. przez uzasadnienie naszego zachowania - zmiana jednego z elementów poznawczych.

3. przez uzasadnienie naszego zachowania dodajemy nowe elementy poznawcze, które sa zgodne z zachowaniem i je wspieraja

15. FUNKCJE STRUKTURY JA.

1). funkcja poznawcza - obraz wlasny i samo ocena

2). funkcja wartosciujaco akceptujaca

3). funkcje kontrolno-przystosowawcze

4). funkcje tozsamosciowe

5). funkcje kreatywno - ekspresyjne

trzy pierwsze funkcje - Ja przedmiotowe" autoprezentacja, autoregulacja. Jestesmy dla siebie przedmiotem poznania i regulacji.

Funkcje tozsamosciowe - samookreslenie, wyodrebnienie cech swoistych dla mnie.

Funkcje kreatywno - ekspresyjne - ksztaltowanie siebie , wychodzenie poza dotychczasowe doswiadczenia, zmienianie sie.

4 i 5 funkcja ja podmiotowe scala doswiadczenia wewnetrzne, integruje doswiadczenia przyszlosciowe.

III ) Psychologia poznawcza

- człowiek jest samoświadomy i może na siebie wpływać, wychodzić poza ID i SUPEREGO

- sam steruje swoim zachowaniem, panuje nad uczuciem i emocjami przez rozum

- koncentracja oparta na sferze poznawczej, racjonalnej

- człowiek ma więcej autonomii w funkcjonowaniu

SYLWETKA DZIECKA W MŁODSZYM

WIEKU SZKOLNYM - PÓŹNE DZIECIŃSTWO

Temat pracy :

SYLWETKA DZIECKA W MŁODSZYM

WIEKU SZKOLNYM - PÓŹNE DZIECIŃSTWO

Plan pracy :

1. Ogólna charakterystyka rozwoju dziecka

2. Rozwój fizyczny

3. Rozwój emocjonalny

4. Rozwój społeczno - moralny

5. Rozwój umysłowy

6. Podsumowanie

l.Ogólna charakterystyka rozwoju dziecka

Młodszy wiek szkolny, nazywany także późne dzieciństwo trwa od 7 do 10-12 r. ż. W okresie tym dziecko rozpoczyna naukę w szkole i uczęszcza do klas I-III szkoły podstawowej. Pierwsza klasa szkoły podstawowej bywa traktowana jako etap przejściowy między wiekiem przedszkolnym a szkolnym. Dzieci wstępujące do szkoły różnią się między sobą nieraz bardzo znacznie, poziom ogólnego rozwoju dzieci oraz stopień ich dojrzałości do podjęcia nauki w szkole są bardzo nierówne i zjawisko to obserwuje się w skali światowej.

O powodzeniu szkolnym dzieci decyduje wiele czynników m.in. dojrzałość szkolna, ale nie tylko ona. Losy szkolne dziecka zależą również od form i metod pracy dydaktycznej. Znaczną rolę odgrywają również warunki życia i sposób wychowania, zdrowie oraz wzajemne stosunki z nauczycielem i rówieśnikami.

W okresie późnego dzieciństwa szkoła staje się dla dziecka środowiskiem, w którym nabywa ono wiele nowych umiejętności. Aby sprostać oczekiwaniom szkolnym, dziecko musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości szkolnej. Dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego. Społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych kl. I. Określenie „dojrzałość" dotyczy poziomu rozwoju dziecka, natomiast sformułowanie „szkolna" pozwala zrozumieć, iż idzie tu o taki poziom rozwoju, który uczyniłby dziecko gotowym do przekroczenia progu szkoły i sprostania stawianym przed nim w szkole zadaniom i obowiązkom. Dojrzałość szkolna jest wynikiem prawidłowego kierowania rozwojem dziecka w wieku przedszkolnym.

Rozpatrując gotowość do nauki, powinniśmy wziąć pod uwagę rozwój procesów poznawczych i ruchowych, które umożliwiają opanowanie podstawowych technik szkolnych jak czytanie, pisanie i liczenie, rozwój społeczny, emocjonalny i fizyczny a także zasób umiejętności i wiadomości, stanowiąc podstawę nauki w klasie pierwszej.

Dojrzałość fizyczna wyraża się: dobrą sprawnością ruchową, zdrowiem, prawidłowym funkcjonowaniem systemu nerwowego oraz analizatorów, ogólną aktywnością ucznia.

Dojrzałość umysłowa wyraża się w: zasobie wiedzy o świecie, bliższym i dalszym otoczeniu, o życiu przyrody i ludzi, umiejętności przechodzenia w procesach myślowych od konkretów do abstrakcji, zdolności analizy i syntezy wzrokowo-ruchowej, koncentracji uwagi i umiejętności wypowiadania się, rozumieniu treści pojęć, rozbudzonej ciekawości i chęci zdobywania wiedzy o świecie.

Dojrzałość emocjonalna i społeczna wyraża się w: umiejętności współdziałania z kolegami w nauce i w zabawie, w przeżywaniu radości z osiągnięć całej grupy, przyjmowania odpowiedzialności za powierzone zadania, okazywaniu uczuć wdzięczności, przyjaźni, życzliwości, panowania nad sobą w trudnych sytuacjach.

Od dojrzałości szkolnej dziecka zależeć będzie jakość jego szkolnego startu, a więc, czy rozpoczęcie nauki będzie dla niego tylko przejściową sytuacją trudną czy też stanie się zdarzeniem kryzysowym, wywierającym głębszy wpływ na jego rozwój. Wstąpienie dziecka do szkoły, to wielka zmiana w jego życiu. Od chwili pójścia do szkoły zmienia się jego codzienny tryb życia. Przechodzi od dominującej w okresie przedszkolnym działalności zabawowej do nauki szkolnej. Systematyczne zdobywanie wiedzy staje się podstawową formą jego działalności. Codziennie podejmuje stałe obowiązki związane z nauką szkolną, a sposób, w jaki się z nich wywiązuje podlega ciągłej ocenie. Szkoła staje się dla dziecka najważniejsza, kształci go i wychowuje, przekazuje mu szereg wiedzy i umiejętności, ćwiczy jego funkcje psychiczne i kształtuje jego osobowość. Z chwilą pójścia do szkoły dziecko wkracza w nowe stadium rozwoju. Systematyczne nauczanie i udział w życiu szkoły, coraz żywszy i bardziej bezpośredni kontakt z szerszym otoczeniem stanowią silne bodźce rozwojowe. Bodźce te powodują szybkie przeobrażenia w świadomości i osobowości dziecka w każdej ze sfer: sferze umysłowej, społecznej i emocjonalnej.

Przeprowadzając charakterystykę osiągnięć dzieci w młodszym wieku szkolnym, trzeba zdawać sobie sprawę, że istotny wpływ na rozwój ogólny dziecka i na karierę szkolną ma środowisko rodzinne, czynniki dydaktyczno-pedagogiczne oraz grupy rówieśnicze. Należy podkreślić, że motorem rozwoju są zmiany, jakie zachodzą w sytuacji życiowej dziecka.

Młodszy wiek szkolny dzieli się na dwie fazy rozwoju:

• fazę pierwszą - obejmującą wiek od 7 do 8 lat. Wiek ten charakteryzują złożone zjawiska związane z przekraczaniem przez dziecko progu szkoły, a następnie z adaptacją do środowiska szkolnego i wymagań, do nauczycieli i rówieśników.

• fazę drugą - obejmującą 9 i 10 rok życia, charakteryzują wyraźnie zmiany w sferze intelektualnej i całej osobowości dziecka. Rozwija się intensywnie mowa i myślenie.

Młodszy wiek szkolny jest również okresem, w którym dominują różnorodne trudności szkolne. Trudności te wynikają częściowo z niedostatków intelektualnych, diagnozowanych w poradnictwie psychologiczno-pedagogicznym, nieprawidłowego rozwoju fizycznego, wynikające z zaburzonego uspołecznienia dziecka oraz niedojrzałości emocjonalnej, która utrudnia dzieciom dostosowywanie się do wymagań i obciążeń szkolnych. Niedostosowanie do warunków szkolnych rodzi nadmierne napięcia emocjonalne, nierzadko z cechami zahamowania emocjonalnego. Natomiast nadmierne napięcia eksplodują pojawieniem się lub nasileniem patologicznych nawyków, tików, jąkania oraz wystąpieniem nadruchliwości.

Napięcia związane ze szkołą stanowią podłoże często występującego zjawiska, jakim jest fobia szkolna. Manifestuje się ona lękiem przed pójściem do szkoły, przed pewnymi lekcjami lub niektórymi nauczycielami. Fobii szkolnej bardzo często towarzyszą różne dolegliwości somatyczne, które utrudniają uczniom wypełnianie obowiązku szkolnego. Niedostosowanie do szkoły przyczynia się też do występowania zaburzeń zachowań społecznie nie akceptowanych takich jak; wagary, ucieczki z domu czy szkoły. Ujawnia się także w tym okresie wiele zaniedbań środowiskowych, często z towarzyszącymi nadmiernymi wymaganiami ze strony rodziców, którzy mają jedynie na celu egoistyczną chlubę z dziecka bez względu na jego możliwości intelektualne i rozwój emocjonalny.

5.Rozwój umysłowy

Rozwijające się zdolności umysłowe w parze z doświadczeniami zdobywanymi w szkole umożliwiają nowe osiągnięcia. Główną rolę odgrywają tu procesy poznawcze.

Uwaga dziecka rozwija się z mimowolności w kierunku dowolności. W uwadze tej dużą rolę odgrywa świadomość, przez co staje się ona trwalsza, bardziej przeżuta i pojemna. Rozwój spostrzeżeń przybiera formę umiejętności wyodrębniania poszczególnych elementów; jest to proces analizy przy jednoczesnej umiejętności uogólniania, scalania elementów - synteza spostrzeżeniowa.

W okresie późnego dzieciństwa rozwija się uwaga dowolna w toku nauki szkolnej. Początkowo dziecku trudno jeszcze utrzymać uwagę przez całą lekcję, chyba, że jej treści są bardzo interesujące, a sposób ich przekazywania — urozmaicony. Sto­pniowo dzieci coraz bardziej świadomie koncentrują uwagę na temacie lekcji i potrafią utrzymywać ją własnym wysiłkiem woli, nawet, jeśli dany rodzaj pracy, np. ćwiczenia w pisaniu lub liczeniu, nie jest dla nich szczególnie ciekawy. Ważnym czynnikiem jest kierowanie uwagą dzieci przez nauczyciela i to zarówno kształtowanie dowolnej uwagi uczniów, jak i pod­trzymywanie ich uwagi mimowolnej.

W okresie późnego dzieciństwa, w związku z rozwojem analizy spostrzeżeniowej, tj. umiejętności wyodrębniania w spo­strzeganych przedmiotach rozmaitych cech i własności, konsty­tuujących dany obiekt i stanowiących jego istotne składniki, zmienia się także charakter wyobrażeń odtwórczych i wytwór­czych dziecka. Nauka szkolna: oglądanie eksponatów roślin i zwierząt czy też żywych ich okazów, śledzenie serii obrazków statycznych przedstawiających fazy jakiegoś zdarzenia oraz recepcja filmów i widowisk teatralnych dla dzieci — kształtuje umiejętność uważnego obserwowania przyrody i innych zjawisk otoczenia. Szkoła poszerza możliwości wyobrażeniowej reprezentacji świata, stanowiąc jednak zarazem pewien hamulec dla rozwoju nieskrępowanej wyobraźni twórczej. Wyobraźnia staje się, bowiem w większym stopniu niż poprzednio procesem kiero­wanym przez nauczyciela oraz przez materiał informacyjny.

W okresie późnego dzieciństwa następuje dalszy rozwój pamięci. Pamięć do tej pory raczej mechaniczna, zaczyna się przekształcać w pamięć w coraz większym stopniu logiczną. Stosowane przez dzieci sposoby zapamiętywania, zmieniają się wraz ze wzrastającą u nich tendencją do porządkowania i kategoryzowania infor­macji, a także z doskonaleniem się możliwości ich zapisu oraz organizacji (repre­zentacje pojęciowe). Powszechne u dzieci w okresie średniego dzieciństwa nasta­wienie na dosłowne zapamiętanie wyuczanego materiału, zaczyna ulegać zmianom. Dzieci szkolne coraz częściej starają się zrozumieć treść tego, czego się uczą, doko­nują samodzielnej analizy, przekształcenia i organizacji informacji zawartych w materiale. Wykorzystują przy tym rozmaite strategie pamięciowe.

Doniosłe przeobrażenia dla ogólnego rozwoju dziecka zachodzą w myśleniu. Myślenie, w odróżnieniu od innych procesów poznawczych, jest procesem poznania pośredniego i spełnia ogromną rolę w życiu każdego człowieka.

„Myślenie jest uznawane jako najwyższa forma regulacji stosunków między organizmem a środowiskiem.” W młodszym wieku szkolnym, głównie pod wpływem nowych zadań natury poznawczej, jakie stawia przed dzieckiem szkoła i nauczyciel, przeobrażeniu ulegają wszystkie procesy poznawcze, a w szczególności oparte na nich i ściśle z nimi związane myślenie. Staje się ono samodzielną wewnętrzną czynnością poznawczą, operującą pojęciami, realizowaną w słowach i przebiegającą zgodnie z zasadami logiki. Ta nowa postać myślenia zwana jest myśleniem pojęciowym, abstrakcyjnym, symbolicznym albo słowno-logicznym.

Rozwój myślenia dziecka w tym wieku dokonuje się stopniowo, metodą interioryzacji czynności zewnętrznych (opartych na spostrzeżeniach i wyobrażeniach przedmiotów) i przekształcania się tych czynności w operacje myślowe. Małe dziecko reaguje na bodźce, które działają na jego zmysły. Dorosły, dzięki procesom myślowym, może oderwać się od tego, co spostrzega w danej chwili przewidując to, co dopiero ma nastąpić. Okazuje się, że im wyższy poziom myślenia, tym bardziej pośrednie jest nasze poznanie. Dzięki ukształtowanym pojęciom i znajomości praw, którym podlegają rozmaite zjawiska, każdy człowiek może przewidywać, co się może wydarzyć w przyszłości (w zakresie coraz większych odległości czasowych i przestrzennych).

Zdolność do wykonywania czynności odwrotnych w myśli, czyli operacji, rozwija się stopniowo. Dla dzieci w wieku przedszkolnym charakterystyczne jest myślenie przedoperacyjne. Następnie mniej więcej w wieku 6-8 lat, zaczynają się rozwijać operacje konkretne, związane jednak bardzo ściśle z czynnościami na przedmiotach (tzw. manipulacjami) oraz ze spostrzeganiem. Operacje konkretne stanowią niezbędny etap przygotowawczy dla rozumowania abstrakcyjnego. Dopiero na wyższym poziomie rozwoju kształtują się operacje formalne, w których występuje rozumowanie dedukacyjne. Wysuwane są hipotezy, których prawdziwość sprawdzana jest przez zestawienie przesłanek.

Operacja myślowa - jest to czynność umysłowa wewnętrzna, umożliwiająca łączenie przeciwstawnych czynności w jedną całość. Pamiętać należy przy tym, iż czynność wewnętrzna w przeciwstawieniu do praktycznej czynności zewnętrznej wykonywana jest w umyśle i może dotyczyć uprzednich spostrzeżeń (wyobrażeń), stów (sądów) i symboli, natomiast czynność zewnętrzna wykonywana jest na przedmiotach i związana jest bezpośrednio ze spostrzeganiem.

Odwracalność - to specyficzna cecha operacji, która łączy wzajemnie odwrotne czynności w jedną czynność umysłową (całość).

Dla rozwoju myślenia ważne jest nie tylko stwierdzenie tego, co jest dane w spostrzeżeniach, ale i przewidywanie tego, co ma dopiero nastąpić. Jest to szczególnie ważne w odniesieniu do myślenia matematycznego.

Niezwykle ważną kwestią dla rozwoju myślenia jest to, by czynności dziecka były wykonywane świadomie i skierowane na określony cel. Wielokrotne powtarzanie tej czynności prowadzi do jej automatycznego wykonywania, co z kolei utrudnia pojęcie myślowe. Im wcześniej jakaś czynność jest zautomatyzowana, tym mniejszy w niej udział świadomości. Dlatego ważne jest, by w początkowym okresie nauki dziecka stwarzać optymalne sytuacje i warunki konieczne dla rozwoju myślenia, szczególnie myślenia matematycznego.

Do podstawowych czynności decydujących o przebiegu procesu myślenia zalicza się analizę i syntezę, abstrakcję, uogólnienia i wreszcie systematyzację. Na podstawie tych czynności myślowych tworzą się pojęcia. W związku z przyswojeniem pojęć i zapoznaniem się z ich nową treścią rozwijają się procesy myślowe, zjawiają się nowe sposoby rozumowania i dowodzenia, nowy stosunek do zjawisk, co z kolei pozwala na ujęcie treści pojęcia w sposób coraz bardziej złożony. W toku nauki szkolnej pod kierunkiem nauczyciela zasób pojęć i wyobrażeń dziecka stale się powiększa oraz przekształca. Koniecznym warunkiem do kształtowania się pojęć jest osiągnięcie odwracalności myślenia. Odwracalność myślowa osiągalna jest bardzo powoli w okresie stadium operacji konkretnych. W klasach początkowych procesy myślenia dziecka są ściśle powiązane z działaniem i praktyką. Zależność ta jest nierozerwalna.

Aby korzystnie wpływać na rozwój myślenia dziecka, niezbędne jest uwzględnienie kolejności etapów rozwoju i stopniowe przygotowywanie dziecka do przejścia na wyższy poziom rozumowania.

Podsumowanie

Młodszy wiek szkolny rozpoczyna się z chwilą wstąpienia dziecka do szkoły. Staje się ona potężnym czynnikiem rozwoju. Przekroczenie progu szkolnego to wielka zmiana w życiu dziecka. Ogromną trudność sprawia mu przejście z niczym nie ograniczonej zabawy dziecięcej do obowiązkowej i systematycznej nauki szkolnej. Choć nastroje dziecięce towarzyszące wstąpieniu do instytucji szkolnej są jak wskazują badania bardzo pozytywne (dziecko bardzo pociąga sam fakt rozpoczęcia nauki i posiadania przyborów szkolnych), łatwo mogą one ulec zmianie, gdyż dziecko może się zniechęcić ewentualnymi niepowodzeniami lub też podejściem nauczyciela. Dlatego niezmiernie ważne jest, aby rozwój psychofizyczny rozpoczynających zmagania szkolne uczniów, przebiegał prawidłowo, bez żadnych zakłóceń i równomiernie we wszystkich sferach: fizycznej, emocjonalnej, społeczno-moralnej i umysłowej.

W przeciwieństwie do poprzedniego okresu, młodszy wiek szkolny charakteryzuje się wolniejszym tempem rozwoju fizycznego. Nadal natomiast dzieci są bardzo chłonne poznawczo, emocjonalnie i społecznie. Normy i zachowania, jakich się uczą, są ściśle zdeterminowane przez naśladowanie nauczycieli i rodziców, a w następstwie zdobytych doświadczeń pod koniec tego okresu wyraźnie się usamodzielniają.

Bibliografia :

L. Wołoszynowa - „Rozwój i wychowanie dzieci w młodszym wieku szkolnym”.

M. Przetacznik-Gierowska - „Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego”.

B. Wilgocka-Okoń - „Gotowość szkolna dzieci 6-letnich”.

J. Piaget - „Psychologia dziecka”.

Teorie Rozwoju Sensorycznego i Percepcyjnego

Teoria Poznawcza - (Bruner i Goodman) Podkreśla rolę wiedzy w interpretowaniu świata przez ludzi. Wartość przepisywana przez ludzi danym obiektom może wpływać na to jak je spostrzegamy. Człowiek nie może spostrzec jakiegoś obiektu dopóki nie jest w stanie go skategoryzować. Np. wybieranie pieniążka większego, ze względu na prawdopodobna jego większą wartość. Sposób spostrzegania świata przez dziecko zależy od jego poziomu rozwoju poznawczego. W niemowlęctwie postępuje integracja poszczególnych dróg percepcji, np. Przedmiot dotykany i widziany jest tym samym przedmiotem.

Rozwój Pojęcia JA

System Ja - (układ powiązanych wzajemnie procesów - samowiedzy, samooceny, samoregulacji składających się na JA), Samowiedza, samoświadomość (obejmująca wiedzę o samym sobie), Samoocena (obejmuje opinie o sobie i własnych zdolnościach), Samoregulacja (obejmuje samokontrolę)

Podejście poznawczo - rozwojowe - Samowiedza - Model Selmana - Model rozwoju świadomości Ja u dzieci, obejmuje stadia; 1) Poziom 0 - (okres niemowlęcy 1-2 r.ż.) Rozumieją fakt swego fizycznego istnienia, lecz nie są świadome swojej odrębności psychicznej. Dziecko nie potrafi odróżnić zachowania od towarzyszących mu uczuć. 2) Poziom 1 - (okres wczesnodziecięcy 3-5 r.ż.) Dziecko oddziela poznanie od zachowania i wierzy, że myśl może kontrolować działanie. Jednak dzieci w tym wieku są przekonane o tym, że wewnętrzne myśli i uczucia są bezpośrednio odzwierciedlane w zachowaniu i wyglądzie zewnętrznym, czyli że można poznać czyjeś Ja, obserwując działania i stany danej osoby (uśmiecha się-szczęśliwa). 3) Poziom 2 - (środkowa faza dzieciństwa 6-9 r.ż) dziecko zdaje sobie sprawę z tego że motywy i uczucia mogą różnić się od zachowań, zatem Ja może być w pewnym stopniu ukryte przed innymi, nie może jednak być ukryte przed samym sobą. 4) Poziom 3 - (okres poprzedzający dorastanie 10-13 r ż) rośnie przekonanie że Ja stanowi trwały element osobowości. Wierzą że człowiek może obserwować i oceniać swoje wewnętrzne Ja, co mogło by oznaczą, że umysł (obserwujący) jest czymś innym niż Ja (obserwowany). 5) Poziom 4 - (dorastanie, powyżej 12-14 r ż.) Dorastający nabiera ostatecznie przekonania, że Ja nie może być w pełni poznane, gdyż pewne aspekty osobowości pozostają a sferze nieświadomości. Model Przetwarzanie Informacji - Każdy z nas rozwija SCHEMAT JA (wew. poznawczy autoportret służący do organizowania informacji dotyczących własnego Ja). Schematy są stale przebudowywane. Dzieci z wysoka samoocena wyraźnie dostrajają się do informacji spójnych z ich samooceną, natomiast dzieci z niska samooceną są bardziej świadome informacji potwierdzających, a może nawet utrwalających ich negatywny obraz samych siebie.

temat		dziewczęta				chłopcy
Różnice poznawcze
Język i zdolności werbalne		Małe dziewczynki ujawniają większe zdolności w nabywaniu większości umiejętności werbalnych. Niemowlęta wydają w młodszym wieku więcej dźwięków, wcześniej zaczynają używać słów i mają początkowo większy ich zasób, lepszy rozwój językowy pod względem gramatycznym, znaczna przewaga w wieku 2 lat					W okresie niemowlęcym wydają mniej dźwięków, Pod względem zdolności rozumienia - pojmowanie znaczenia słów są lepsi
Zdolności matematyczne		Zazwyczaj wcześniej zaczynają liczyć i posługiwać się liczbami. W początkowych klasach szkoły podstawowej są lepsze w zadaniach rachunkowych. Traktują matematykę jak przedmiot dla chłopców, mniej się nią interesują.		Lepsi w zadaniach matematycznych wymagających rozumowania. W okresie dorastania ujawniają coraz większe zdolności matematyczne. Zwłaszcza na wyższym poziomie uzdolnień. Nauczyciele bardziej zachęcają do nauki. Używają częściej komputera do odrabiania prac domowych i do zabawy. Częściej zapisują się na kursy komputerowe, wyjeżdżają na obozy informatyczne.
Zdolności przestrzenne		Małe dzieci są zniechęcane do podejmowania czynności sprzyjających rozwojowi umiejętności przestrzennych, przez to zaniedbują ją	Systematyczna przewaga w zdolnościach przestrzennych. Zachęcani do podejmowania czynności sprzyjających rozwojowi umiejętności przestrzennych, przez co doskonalą je. Mają biologiczną przewagę w zakresie niektórych umiejętności przestrzennych, spowodowaną przez mechanizmy biologiczne.
Procesy Poznawcze		Lepiej wykorzystują strategie organizowania materiału pomocne w zadaniach pamięciowych. lepiej wypadają w zadaniach wymagających przypominania sobie liter alfabetu niż położenia elementów w przestrzeni. Przewaga pod względem zdolności werbalnych				Przewaga pod względem pamięci jako takiej

Właściwości rozwojowe dziecka rozpoczynającego naukę szkolną

1. Rozwój procesów poznawczych.

W młodszym wieku szkolnym spostrzeganie dzieci osiąga znaczny stopień rozwoju, rozwija się przede wszystkim w toku wychowania i nauczania w szkole. Szkoła zaczyna kierować spostrzeganiem dziecka, nastawiać je nie tylko na dokładne spostrzeganie, ale i na systematyczną i planową obserwację przedmiotów i zjawisk. Stefan Szuman uważa, że w okresie tym „(...) rozwija się nie tylko spostrzeganie dziecka, ale i jego spostrzegawczość. Ta ostatnia polega na dążeniu do zauważenia i wyodrębniania w materiale danym w spostrzeganiu momentów i szczegółów, które dotąd uchodziły uwagi, na zdolności znajdowania i odkrywania nowych momentów i faktów. Spostrzegawczość polega więc na odkrywczej czynności umysłu”. Dzieci prawidłowo spostrzegają rysunki konturowe przedmiotów, schematy - spostrzeganie w młodszym wieku szkolnym jest dokładniejsze. Spostrzeżenia ustają się bardziej analityczne, co znaczy, iż dzieci potrafią wyodrębnić poszczególne cechy i własności w spostrzeganych przedmiotach, rozpatrywać oddzielnie, dostrzegać je w innych podobnych obiektach. Proces spostrzegania staje się dowolny, skierowany na określony cel. Przekształca się więc w obserwację czyli aktywne, planowe wybiórcze spostrzeganie .

Obserwacja może być krótkotrwała lub dłuższa, w zależności od zadań. Złożone formy samodzielnej obserwacji kształtują się u dzieci w starszym wieku starszym wieku szkolnym, ale rozwój ich zaczyna się od pierwszych lat nauczania.

Świat poznawany jest nie tylko za pomocą wzroku. Słuch, dotyk, węch, smak spełniają również niebagatelną rolę w wyznaczaniu przez małego ucznia cech rzeczywistości. Aktywizowanie zmysłów, dostarczanie różnorodnego materiału do obserwacji sprzyja treningowi procesów spostrzegania.

Spostrzeganie, jak wszystkie procesy poznawcze, jest ściśle związane z uwagą. W początkowym okresie u dzieci rozpoczynających naukę szkolną dominuje uwaga mimowolna. Stopniowo jednak, pod wpływem nauki szkolnej rozwija się uwaga dowolna, czyli coraz bardziej świadome koncentrowanie uwagi na przedmiotach, zadaniach. Uwaga nie jest jeszcze w tym okresie zbyt trwała, w związku z czym zajęcia monotonne powodują jej szybkie rozproszenie. Zjawisku temu zapobiega wprowadzenie zmian w aktywności dziecka. Czynne jego uczestnictwo w działaniach zmierzających do rozwiązywania problemów, uwzględnianie i wykorzystywanie zainteresowań ucznia.

Aktywizowanie i utrzymywanie uwagi trwałej sprzyja rozwojowi uwagi dowolnej, powoduje też wzrost jej pojemności.

Wraz z rozwojem uwagi kształtuje się spostrzegawczość dzieci, doskonali się również pamięć.

Rola pamięci w życiu i działaniu człowieka jest olbrzymia. Dzięki niej dziecko zdobywa wiedzę i różne nawyki, uczy się słów i ich znaczeń, uczy się mówić i myśleć. Pamięć przede wszystkim umożliwia intelektualny rozwój człowieka.

Psychologowie uważają, że pamięć jest zdolnością, dzięki której może występować proces uczenia się. W młodszym wieku szkolnym, w związku z poddaniem dziecka systematycznemu nauczaniu następuje dynamiczny rozwój pamięci. Szybkość i trwałość przechowywania w pamięci wyuczonych treści wzrasta, zwiększa się tez jej pojemność. Stopniowo rozwija się umiejętność zapamiętywania dowolnego.

Dziecko łatwiej i trwalej zapamiętuje to, co przyciąga jego uwagę. Istotne jest więc ukształtowanie i odwoływanie się w procesie nauczania do zainteresowań, będących źródłem motywacji do poznawania świata. Dzieci chętnie uczą się na pamięć. Uczenie się dosłownie wpływa korzystnie na rozwój pamięci dowolnej. Dopiero pod koniec młodszego wieku szkolnego następuje rozwój pamięci logicznej, co łączy się z rozwojem myślenia logicznego.

Wiek przedszkolny rozpoczyna się od trzeciego roku życia i trwa do siedmiu lat, kiedy dziecko zaczyna naukę szkolną.

Maria Żebrowska dzieli ten okres na trzy fazy :

1. wczesna od trzech do czterech lat

2. średnia od czterech do pięć i pół lat

3. późna od pięć i pół do siedmiu lat

Dzieci w pierwszej fazie wymagają pomocy dorosłych nawet przy najprostszych czynnościach takich jak mycie lub ubieranie się.

Trzylatek posiada bardziej rozbudowaną wyobraźnię niż w poprzednich latach,co wyraża w rysunkach - nieskoordynowanych liniach, którym nadaje określone znaczenie. „Zabawy są nadal dość proste i krótkie, gdyż dziecko nie potrafi jeszcze koncentrować uwagi przez dłuższy czas i szybko zmienia przedmiot swoich zainteresowań. „ 1

Ważnym wydarzeniem w życiu dziecka są pierwsze dni w przedszkolu. Musi się ono dostosować do norm i wymagań nowego środowiska. Może to spowodować chwiejność uczuciową ze względu na dużą wrażliwość dziecka, zwłaszcza wtedy, gdy do tej pory wychowywało się wyłącznie w domu rodzinnym.

Dziecko zaczyna manifestować swoje „JA”, najczęściej przez nieposłuszeństwo lub krzyk. Jak mówi M. Debesse „ Kaprysy tego okresu kryją w sobie istotne znaczenie o charakterze osobowym. Dziecko w ten sposób ostrzejsze wyróżnienie się spośród członków swojego otoczenia.” 2

Wiek od czterech do pięciu lat to okres większej samodzielności i zaradności dziecka. Lepiej przystosowują się one do życia w grupie przedszkolnej i nawiązują lepsze kontakty z rówieśnikami. Nie brakuje jednak sporów między dziećmi, gdyż cztero - pięciolatki bywają

____________________________________________________________

Przypisy :

1. Maria Żebrowska, „ Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży „, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

Warszawa 1976, str. 417

2. Maurice Debesse, „ Etapy wychowania „, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, W-wa 1983, str. 56

impulsywne, egocentryczne i agresywne. Mimo to, lubią wspólne zabawy, łączą się w grupy, choć nie potrafią jeszcze zaplanować i zorganizować sobie czasu.

Innym zachowaniem obserwowanym u dzieci jest naśladowanie dorosłych, które przybiera na sile między piątym a siódmym rokiem życia. Sprzyja to pierwszym procesom uczenia się, wzbogaca osobowość dziecka dzięki różnorodnym rolom, jakie na siebie bierze. Naśladownictwo występuje w tym samym czasie, co spontaniczne formy aktywności, gdzie manifestuje się postawa twórcza. Wychowawca powinien tą postawę pobudzać i rozwijać, aby w ten sposób równoważyć tendencje naśladowcze. Zdaniem M. Debesse „postawa twórcza i uczenie się nie tylko nie wykluczają się wzajemnie, ale mogą wspomagać się w sposób korzystny. Ich powiązania warunkują postępy harmonijnego wychowania.”1

Dziecko w wieku pięciu lat wkracza w „wiek pytań.” Rozkwit wyobraźni i fantazji oraz szybkie postępy w dziedzinie mowy i myślenia pozwalają mu na wysuwanie wciąż nowych problemów, na które nie potrafi jeszcze samo znaleźć odpowiedzi. Chęć poznania świata i odkrywania wciąż nowych rzeczy jest bardzo silna, dlatego nie można zostawić dziecka bez udzielenia mu odpowiedzi. Mówiąc dziecku „nie mam czasu „ czy odesłanie go do pokoju aby nie przeszkadzało, może wpłynąć negatywnie na jego rozwój a nawet zahamować go.

Na podstawie zdobytej wiedzy dziecko kształtuje i tworzy swoje wyobrażenie o świecie.

Jak pisze Maria Żebrowska „ aktywność intelektualna dziecka współistnieje z praktycznym, realnym działaniem na przedmiotach, z różnymi zabawami ruchowymi, konstrukcyjnymi i tematycznymi. Dzieci poznają też zjawiska świata przyrody i techniki w procesie spostrzegania, przez obserwację, a w przedszkolu ponadto - w toku zaplanowanych wycieczek, zajęć i pogadanek przewidzianych programem. „ 2

W średnim dzieciństwie kontynuowane są trendy rozwoju percepcyjnego zapoczątkowane we wczesnym dzieciństwie. Postępujące dojrzewanie mózgu sprzyja lepszej inteligencji sensomotorycznej. W efekcie starsze dzieci przedszkolne ( w 5 - 6 r. ż. ) są w stanie np.

śledzić wzrokiem poruszającą się piłkę i chwytać ją. Potrafią rozpoznawać kilka kształtów geometrycznych i kilka liter alfabetu. Lepiej rozpoznają figury realistyczne niż geometryczne

___________________________________________________________________________

Przypisy :

1. M. Debesse, „ Etapy wychowania „, str. 57

2. M. Żebrowska, „Psychologia dzieci i młodzieży „ str.418

chociaż w obu przypadkach obserwuje się tendencję wzrostową w okresie między piątym a siódmym rokiem życia. Dzieci w wieku przedszkolnym zaczynają również rozpoznawać litery.

Wszystkie te osiągnięcia w dziedzinie rozwoju poznawczego, językowego oraz obrazu własnej osoby stanowią podstawę dla rozwoju emocjonalnego.

Ogromne znaczenie ma tu obecność dorosłych, którzy zachęcają do wyrażania pozytywnych emocji, a hamowanie negatywnych. Wskazówki wychowawców służą

kulturowej kontroli emocji, co zapewnia dziecku kształtowanie pozytywnych relacji interpersonalnych.

Ostatnia faza wieku przedszkolnego zaczyna się około szóstego roku życia i kończy z chwilą podjęcia nauki szkolnej. Dziecko nadal przejawia żywe zainteresowanie światem przyrody oraz niektórymi zjawiskami życia społecznego. Zmienia się jednak sposób zdobywania wiedzy i doświadczenia. Przedszkolak w tym wieku jest już lepiej przystosowany do pracy w zespole, zdolny do dłuższego skupienia uwagi, bez trudu uczestniczy w takich formach podawania wiadomości jak pogadanka lub zajęcia kształtujące podstawowe pojęcia matematyczne i przyrodnicze

Młodszy wiek szkolny, nazywany także późnym dzieciństwem to okres trwający od siódmego do dwunastego roku życia.

Jest to przejście do rozpatrywania przedmiotów do rozpatrywania związków między podmiotami. Zaczyna się także rozumienie negowania oraz rozwija się umiejętność przedstawiania nieistniejących rzeczy, czyli abstrahowanie

W pierwszej klasie mogą się spotkać dzieci normalnie rozwinięte z dziećmi o przyspieszonym lub opóźnionym rozwoju. Tej ostatniej grupie można pomóc przez początkowe obniżenie wymagań, przy jednoczesnym stymulowaniu opóźnionych funkcji dokonywanym podczas zajęć o charakterze zabawy.

W późniejszym okresie różnice rozwojowe między dziećmi są znacznie mniejsze.

Wzmacnia się u dziecka indywidualizacja, na której opierać się może działalność wychowawcza. W całej ewolucji umysłowej etap ten ukazuje się jako okres względnej stabilizacji i łatwej adaptacji.

Wyraźnie możemy zauważyć jak bardzo różni się wiek przedszkolny od wieku szkolnego. Zmiana zachodzi we wszystkich aspektach rozwoju dziecka. Staje się ono przede wszystkim częścią społeczeństwa szkolnego, a co za tym idzie dziecko jest świadome swoich praw, obowiązków i możliwości.

Wychowanie jest podstawowym czynnikiem rozwoju dziecka.

To jakie będziemy podejmować decyzje w życiu dorosłym, jakimi będziemy się kierować wartościami moralnymi w dużej mierze zależy od środowiska w którym dorastamy.

Ważnym czynnikiem w wychowaniu są ideologie i światopoglądy kulturowe, polityczne społeczne, będącymi kontekstem narzucającym w wychowaniu pewne idee jak i cele. Obecnie kładzie się nacisk na spowodowanie indywidualnego rozwoju człowieka, tak aby potrafił żyć w społeczeństwie i jednocześnie odnaleźć w nim swoje miejsce. Zmiany należy stymulować za pomocą odpowiednich bodźców, zarówno emocjonalnych jak i estetycznych. Stworzenie optymalnych warunków rozwoju dziecka nie jest jednak łatwym zadaniem, gdyż każdy człowiek potrzebuje innych motywacji w zależności od jego psychiki, środowiska wychowawczego oraz sprawności umysłowych. Zadaniem wychowawcy jest poszukiwanie i pomoc w rozwijaniu zdolności indywidualnych dziecka, wskazanie odpowiedniej drogi życia i wspieranie w dążeniu do celów jakie postawi przed

sobą młody człowiek.

W eksperymentach z zastosowaniem deprywacji sensorycznej (bodźcowej), prawie całko­wicie zredukowano dopływ informacji z otoczenia; człowiek był więc sztucznie wyizolowany ze swego naturalnego środowiska. Różne były metody tej izo­lacji. W jednym z doświadczeń osoby badane znaj­dowały się w dźwiękoszczelnej kabinie, która była oświetlona rozproszonym światłem. W czasie trwania eksperymentu leżały na wygodnych łóżkach. Dopływ bodźców zewnętrznych był zredukowany do mini­mum. Jeszcze wyższy stopień deprywacji sensorycz­nej osiągnięto w eksperymencie, w którym osoby ba­dane zanurzono w basenie z wodą; były one zaopa­trzone w odpowiednie maski tlenowe, za których pomocą mogły przekazywać sygnały alarmowe: W środowisku wodnym całkowicie zredukowano bodźce dźwiękowe, świetlne i zapachowe. Osoby ba­dane izolowano więc od środowiska naturalnego i społecznego. Pod wpływem izolacji sensorycznej i społecznej wy­stępują zaburzenia w procesie percepcji. Spostrzega­nie przedmiotów i ludzi staje się mniej adekwatne. Tak na przykład badani widzą „poruszające się pod­łogi” lub „wykrzywione ściany”. Po dłuższej izolacji zaczynają pojawiać się halucynacje. Poza tym zaob­serwowano zaburzenia w procesie myślenia i zapa­miętywania. Badani wolniej uczą się nowego ma­teriału i mają trudności z rozwiązywaniem dość pro­stych problemów. Wreszcie pod wpływem braku stymulacji z otoczenia pojawiają się zaburzenia emo­cjonalne. Może występować silny lęk i niepokój. Czę­sto badany staje się senny.

S. Szuman : Psychologia wychowawcza wieku szkolnego. Kraków. Wiedza - Zawód - Kultura. 1947,s. 99

L. Wojciechowska : Właściwości rozwojowe dziecka w młodszym wieku szkolnym. „Życie Szkoły” nr 12, 1985, s. 622 - 626

Por. M. Livergoed : Fazy rozwoju dziecka. Toruń. Wyd. „Akademia”.1993

Por. M. Przetacznik - Gierowska, G. Makkiełło - Jarża : Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku

dziecięcego. Warszawa W S i P. 1992

Por. L. Wołoszynowa : Młodszy wiek szkolny [W:] Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Red. M.

Żebrowska. Warszawa. P W N. 1986

---