Herald Garfinkel

„ASPEKTY PROBLEMU POTOCZNEJ WIEDZY O STRUKTURACH SPOŁECZNYCH”

„wspólna kultura” = społecznie usankcjonowane podstawy wnioskowania i działania, jakimi posługują się ludzie w sytuacjach codziennych; zakładają, że inni członkowie grupy stosują je w ten sam sposób

„potoczna wiedza o strukturach społecznych” = wiedza na podstawie opisów społeczeństwa dokonywanych z punktu widzenia interesu członka zbiorowości

Odkrycie wspólnej kultury przez socjologów polega na wykorzystaniu potocznej wiedzy o strukturach społecznych, a także stosowanych przez członków społeczeństwa procedur jej gromadzenia, testowania, manipulowania czy transmisji.

Temat artykułu: opisy społeczeństwa używane i traktowane przez członków społeczeństwa (także socjologów) jako powszechnie znane i uważane za wszystkich za zrozumiałe same przez się.

ZASADNICZE CECHY TWIERDZEŃ SKŁADAJĄCYCH SIĘ NA POTOCZNY OPIS

Potoczny opis wyróżnia cecha: „wie to każdy”. Alfred Schütz, w pracach dotyczących konstytutywnej fenomenologii życia codziennego, prowadził analizy złożoności „wszyscy to wiedzą”. Twierdzenie nazywane jest potocznym, gdy odznacza się pewnymi cechami (z punktu widzenia użytkownika):

1. Sens przypisany opisowi jest tym, którego się oczekuje od niego. Zakładamy, że inni przypisują takie samo znaczenie i oczekują tego od nas.

2. Stosunek między opisywanymi przejawami przedmiotu a przedmiotem jest niewątpliwej odpowiedniości.

3. Wiedza i niewiedza użytkownika wpływa jego działania, natomiast działania na wiedzę.

4. Znaczenia opisów są produktami zestandaryzowanego procesu nazywania, są produktami języka.

5. Obecny sens każdego opisu jest tożsamy z jego przyszłym znaczeniem, sensem intencjonalnym.

6. Sens intencjonalny zachowuje tożsamość w czasie.

7. Do interpretacji treści opisu należy:

- schemat komunikacji - system sygnałów i reguł kodowania

- „to, co wszyscy wiedza” - istniejący już zasób społecznie uprawomocnionych opisów

8. Rzeczywisty sens opisu dla danej osoby jest potencjalnym sensem dla innej.

9. Z każdym opisem łączą się znaczenia, których źródłem jest szczególna biografia użytkownika i innej osoby. Jednak użytkownik uznaje, ze sens twierdzenia został zinterpretowany w identyczny sposób przez obie strony.

10. Rozbieżność pomiędzy publicznie uznawanym, a prywatnym ukrytym sensem opisu, który dla użytkownika i innej osoby znaczy więcej niż on sam chce powiedzieć.

Właściwości twierdzenia potocznego szczególnie interesujące dla socjologa - badacza:

1. Są to cechy „sceniczne”, składające się z różnych obiektów kontekstu działań.

2. Konstytutywne cechy są „dostrzegane, ale nie zauważane”. Członek zbiorowości opowiada badaczowi o tych cechach w warunkach, które mogą ujawnić istnienie niespójności.

3. Cechy stanowią schemat interpretacji, który pozwala ocenić zgodność rzeczywistości z obiektami intencjonalnymi.

4. Oczekiwane cechy są stałe.

5. Sens opisywanych struktur społecznych uzupełnia konstytutywna cecha „wszyscy to wiedzą”.

6. Jeśli ktoś pozbawia tej cechy nasze opisy, modyfikuje logiczny status, jaki mają dla niego, przekształca fakt w fikcję, co uniemożliwia nam wykazanie naszej słuszności.

7. Modyfikacja znaczeń konstytutywnych dla tego, „co wszyscy wiedzą” przekształca konteksty składające się z przedmiotów naszej interpretacji.

Gdy mówimy o potocznym charakterze wiedzy, chodzi o wykazanie:

• oczywistości tego, co te opisy mówią o społeczeństwie

• prawomocności do wnioskowania na ich podstawie

Nastawienie codzienne cechuje nie tylko dociekania socjologiczne członków społeczeństwa, ale także socjologów - profesjonalistów.

WIELE SYTUACJI WYSTĘPUJĄCYCH W BADANIACH SOCJOLOGICZNYCH TO POTOCZNE SYTUACJE WYBORU

Badacz podejmuje swoje decyzje, co do strategii badawczych w „potocznych sytuacjach wyboru”, które wyróżniają się następującymi cechami:

1. Sekwencja teraźniejszych stanów rzeczy, których przyszły kształt jest nieokreślony lub nawet nieznany.

2. Dostępne procedury badacz może opisać dokładnie i jasno. Programy „co robić gdy” są zwykle ogólne i nie można ich uszczegółowić.

3. Zdarza się, że badacz najpierw podejmuje jakieś działania i dopiero, gdy przyniesie ono jakiś rezultat uprzytamnia sobie jego rzeczywisty przebieg (retrospekcja).

4. Badacz często nie potrafi przewidzieć alternatywnych przebiegów działania.

5. Zdarza się, że w wyniku manipulowania badacza stanem obecnym przyszła sytuacja staje się dla niego jasna. Czasem badacz zdaje sobie sprawę z niektórych kwestii dopiero po zakończeniu badań.

6. Badacz napotyka pewien stan rzeczy, uznaje go za pożądany i wykazuje, że wcześniejsze działania doprowadziły do niego.

METODA POTOCZNEGO MYŚLENIA I POSTĘPOWANIA

Zasób wiedzy socjologicznej tworzony jest w pewien sposób przez działalność badacza w takich sytuacjach. Twierdzeniom przypisuje się status prawomocnych podstaw dalszego wnioskowania.

Reguła dokumentacyjnej metody interpretacji definiuje metodę potocznego myślenia i postępowania. Wg. Karla Mannheima polega ona na poszukiwaniu „identycznego, homologicznego wzoru, leżącego u podstaw wielorakich, zróżnicowanych urzeczywistnień danego znaczenia. Jest istotą jest traktowanie przejawu jako „dokumentu”, reprezentującego wzór.

Stosuje się ją w badaniach społeczności lokalnych (ważne czy mamy do czynienia z wyczerpującym opisem) i w badaniach ankietowych, gdzie musimy ustalić „co respondent miał na myśli”. Metody dokumentacyjnej używa się zawsze, gdy poszczególne cechy przedmiotu mają streszczać jego istotę. Ma ona służyć selekcji i uporządkowaniu pewnych zdarzeń (złożone „sceny”, historie, biografie). Używa się jej, gdy stosuje się rygorystyczne procedury, gdy opis ma ująć w określonej dziedzinie wszystko, co można zaobserwować (problem reportera i czytelnika, tego jak zinterpretuje relację).

Gramatyka = pewna teoria zdarzeń „intencjonalnych”, służąca za podstawę decyzji uznania faktycznych obserwacji za trafne rezultaty.

PEWNE WŁASNOŚCI ZASOBU WIEDZY POTOCZNEJ

Twierdzenie jest elementem wiedzy potocznej, jeżeli jego użycie jako podstawy wnioskowania i działania jest dla użytkownika warunkiem uzyskania statusu uznanego członka zbiorowości. Rozsądne opisy składają się z twierdzeń, które należą do zasobu potocznej wiedzy. Rozsądne procedury to posługujące się metodą dokumentacyjną procedury rozstrzygania o przynależności do zasobu wiedzy potocznej, czyli rozstrzygania co jest faktem. Jako schematu interpretacji używa się zinstytucjonalizowanych cech zbiorowości.

Cechy opisów, które ma na myśli użytkownik, ujawniają się w logicznych własnościach potocznego zasobu wiedzy, takich jak:

• wyrażenia okazjonalne

termin wprowadził Edmund Husserl

aby określić ich sens słuchacz musi wiedzieć lub założyć cos o swoim rozmówcy, okolicznościach wypowiedzi, poprzednim toku rozmowy, relacji mówiący - słuchacz

Kaufmann - „wyrażanie obiektywne” - znaczenie ustala się bez względu na cechy i biografię użytkownika

zakładamy, że „każdy z nas” wie, jak je interpretować; schematy interpretacyjne

• usankcjonowana zasadnicza nieokreśloność wypowiedzi

konstrukcje nie zakreślające wyraźnie wyodrębnionego zbioru możliwości

niezmienną cechą łączoną z opisywanymi obiektami jest „nadwyżka” znaczenia, która umożliwia rozpoznanie obiektu

próby wyeliminowania tej cechy z potocznej rozmowy postrzegane są zazwyczaj jako wycofanie lub wyparcie się solidarności, przywiązania, aprobaty

• usankcjonowane i oczekiwane roszczenia do zgodności

gdy mówimy o sprawach, które „wszyscy znają”, oczekujemy, że rozmówca nas zrozumie, przypisze naszej wypowiedzi ten sam sens, który my jej przypisaliśmy

niewysłowiona umowa, że obaj wiedzą, o czym mówią

Garfinkel opisuje badanie, które miało potwierdzić, że w potocznych rozmowach używamy wyrażeń okazjonalnych, nieokreśloności wypowiedzi, a także oczekujemy roszczeń do zgodności. Przedstawia pięć przypadków rozmów, gdzie dopytania „ale co masz na myśli?” nie zostały aprobowane przez rozmówców.

• retrospektywno-perspektywny sens

w każdym momencie rozmowy słuchacz rozstrzyga o sensie sprawy, o której się mówi, zakładając, co jeszcze zostanie powiedziane

z ich sensu zdajemy sobie sprawę stopniowo, w toku interakcji

Sens twierdzeń potocznego zasobu wiedzy nie jest niezależny od społecznych sytuacji, w jakich się ich używa. Inne właściwości twierdzeń potocznych:

• zwykle nie są spisane, skodyfikowane, ale przekazywane w toku ich użytkowania

• sens twierdzenia jest między innymi funkcją jego miejsca w sekwencji wypowiedzi, ekspresyjnego charakteru użytych terminów, doniosłości tego, o czym się mówi

• niedookreśloność sensu ma charakter strukturalny, skoro sens zależy od sytuacji

• do tego, co stwierdzenie teraz stwierdza, antycypowane są przyszłe wyobrażenia i odniesienia do niego

ZAKOŃCZENIE

Max Weber: socjologia = badanie ludzkich działań, których przebiegiem rządzi związany z nimi subiektywny sens

Istota metody dokumentacyjnej:

• retrospektywno-prospektywne odczytywanie teraźniejszego zjawiska

• zachowanie niezmiennego statusu przedmiotu

• metoda pozwalająca na ujmowanie zdarzeń mających osobliwą strukturę czasową

• nieodłączna część społecznego procesu, w którym wiedza musi być gromadzona i udostępniona

• sytuacje, których opisowi ma służyć są nieznane, o zasadniczo nieokreślonych strukturach logicznych, modyfikowane, rozwijane, przetwarzane, a nawet tworzone przez sposób odnoszenia się do nich

3

---