PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - Zajmuje się naukowym badaniem
sposobu, w jaki rzeczywista bądź wyobrażona obecność innych ludzi
wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie (Allport,
1985)
„Mimo wszelkich przeszkód spośród wszystkich gatunków jesteśmy
najtrwalej i najbardziej społeczni, bardziej od siebie zależni niż sławne
owady społeczne, a prawdę mówiąc, gdy się nam przyjrzysz, to
nieskończenie bardziej obdarzeni wyobraźnią i smykałką do życia
społecznego” (Lewis Thomas)
Psychologia społeczna a mądrość ludowa
Psychologia społeczna a filozofia
Psychologia społeczna a inne nauki społeczna
Psychologia społeczna a psychologia osobowości
Socjologia Psychologia
społeczna
Psychologia
osobowości
Dostarcza ogólnych
praw i teorii
dotyczących
społeczeństw, a nie
jednostek
Bada procesy psychologiczne
pojawiające się, gdy ludzie
przebywają ze sobą, co
powoduje, że stają się podatni
na wpływ społeczny
Bada właściwości,
które powodują, że
jednostki są unikatowe
i różnią się od siebie.
GŁÓWNYM PRZEDMIOTEM ZAINTERESOWAŃ PSYCHOLOGII
SPOŁECZNEJ JEST:
Wyjaśnianie zachowań jednostki w kontekście społecznym;
Wpływ różnych sytuacji zależy nie tyle od cech
obiektywnych, co od sposobu ich spostrzegania, interpretacji
KONTEKST SPOŁECZNY
jest nieustannie zmieniającym się tłem, na którym przedstawiamy
posunięcia oraz silne i słabe strony jednostki (jako istoty społecznej).
kontekst społeczny obejmuje
− rzeczywistą, wyobrażoną lub symboliczną obecność
innych ludzi
− czynności i interakcje zachodzące między ludźmi;
− cechy sytuacji, w których występuje zachowanie;
− oczekiwania i normy, które rządzą zachowaniem w danej
sytuacji (Sherif, 1981).
PODSTAWOWE MOTYWY ZACHOWAŃ SPOŁECZNYCH
1. PRAGNIENIE PODTRZYMYWANIA SAMOOCENY;
− Świat spostrzegamy tak, a nie inaczej, ponieważ zmierzamy do
podnoszenia samooceny, czyli pożądanego wyobrażenia o sobie
(Aronson, 1992; Baumeister, 1993; Pyszczyński, Greenberg, 1987;
Thibodeau, Aronson, 1992).
− Jeżeli człowiek ma wybrać między zniekształceniem obrazu świata
dla podtrzymania dobrego samopoczucia a adekwatnym
odzwierciedleniem rzeczywistości, to wybiera pierwszą opcję.
− W tym kontekście ludzie dokonują usprawiedliwiania swoich
zachowań w porównaniu interpretacji tych zachowań przez innych
ludzi(1, Heather, Roger).
2. PRAGNIENIE TWORZENIA ADEKWATNEGO OBRAZU SIEBIE I
ŚWIATA SPOŁECZNEGO -
− Człowiek chcąc wyjaśniać rzeczywistość poszukuje informacji o
otoczeniu i tworzy sobie przekonania na jego temat. Indywidualny
sposób myślenia o świecie wyraża dążenie jednostki do stworzenia
adekwatnej reprezentacji świata, która pozwala na podejmowanie
odpowiednich decyzji, jak wybór małżonka, itp.
− Kompletne poznanie otoczenia społecznego nie jest możliwe, toteż
dochodzi często do zniekształceń i błędów w interpretacji zdarzeń,
interakcji oraz zachowań społecznych. - TOTEŻ NIE ZAWSZE
JEST TAK, JAK WIDZIMY.
− Nasze postępowanie zależy bardziej od tego, jak swój świat
rozumiemy niż od tego, jaki ów świat w istocie jest.
− Sposób rozumienia świata odzwierciedla rzeczywistą jego naturę,
ale częściowo zależy od zawartości i stanu umysłu.
− Interpretacja tej samej sytuacji jest różna u różnych ludzi i w
różnych okolicznościach. Powodem tego jest odwoływanie się do
odmiennych struktur umysłowych w interpretacji obserwowanych
zdarzeń czy zachowań ludzi.
EKSPERYMENT Bransforda i Johnsona (1972)
Dochodzące dane z zewnątrz mogą być niezrozumiałe:
- jeśli nie potrafimy ich odnieść do jakiejś znanej kategorii
interpretacyjnej (z powodu braku sygnałów wywoławczych bądź z
powodu braku takich kategorii w umyśle)
3. OCZEKIWANIA DOTYCZĄCE ŚWIATA SPOŁECZNEGO
To, jak spostrzegamy sytuacje zależy często od naszych oczekiwań.
Samospełniające się proroctwa Rosenthala i Jacobson (1968)
WIEDZA O ŚWIECIE SPOŁECZNYM
Wiedza ogólna (o otaczającym świecie) jest zgromadzona w naszym
umyśle i odpowiednio zorganizowana w schematach poznawczych.
SCHEMATY POZNAWCZE - rozumiane jako organizacje naszych
uprzednich doświadczeń z jakimś rodzajem zdarzeń, osób czy obiektów
(Bartlett, 1932)
SKRYPTY - to umysłowe reprezentacje zdarzeń, działań lub ich ciągów,
takich jak egzamin, wizyta towarzyska
Skrypt zawiera informacje o typowych elementach i okolicznościach
charakterystycznych dla danego zdarzenia:
- scenki (zdarzenia i działania) i ich kolejność;
- aktorzy, czyli uczestnicy scenek;
- rekwizyty, czyli typowe obiekty występujące w scenkach;
- warunki uruchamiające całą sekwencję;
- ostateczne rezultaty danej sekwencji (Schank i Abelson, 1977).
SCHEMATY OSÓB - reprezentacje ludzi, zarówno konkretnych osób, jak
i różnych ich kategorii.
- Stereotyp - to uogólniona reprezentacja grupy osób wyodrębnionej
ze względu na jakąś łatwo zauważalną cechę, określającą
społeczną tożsamość członków danej grupy (płeć, narodowość,
wiek)
- Schemat roli społecznej jest to zbiór oczekiwań co do zachowań
odpowiednich czy typowych dla osoby zajmującej jakąś pozycję
społeczną (schemat nauczyciela, studenta, lekarza, matki, syna,
itp.)
SCHEMATY CECH - nie odzwierciedlają ani „całych” zdarzeń, lecz
jedynie pewne rodzaje ich zmienności (np. inteligencja, uczciwość,
itp.).
Podsumowując,
PRZEMOŻNY WPŁYW SYTUACJI
KONSTRUOWANIE RZECZYWISTOŚCI SPOŁECZNEJ
Psychologowie społeczni dowodzą, że głównym czynnikiem
determinującym zachowanie jest charakter sytuacji społecznej, w której to
zachowanie występuje.
Wpływ na zachowanie jednostki mogą mieć: słowa, etykiety, znaki,
reguły, role społeczne, sama obecność lub liczba innych ludzi czy jakaś
norma grupowa.
- REGUŁY SPOŁECZNE - wytyczne określające właściwe
zachowanie w pewnych okolicznościach, mającymi ułatwiać
interakcje społeczne i przyczyniać się do osiągnięcia, jakich życzą
sobie sprawujący władzę albo większość.
- NORMY SPOŁECZNE - oczekiwania dotyczące tego, w jaki
sposób powinni postępować członkowie grupy. Te oczekiwania
dotyczące odpowiednich postaw i zachowań.
- Istnieją sformalizowane normy społeczne, jak zakaz palenia, nie
deptać trawników, itp.
- Istnieją normy postępowania sformalizowanych grup, jak
stowarzyszenia, kluby i organizacje.
- Istnieją normy postępowania w określonych sytuacjach, jak
dostosowanie ubioru, zachowania do okoliczności i formy
aktywności.
WZORCE ZACHOWANIA
utrwalone wzorce reakcji - pojawiają się za każdym razem w
niezmiennej postaci i kolejności. Sekwencje tych zachowań
aktywizowane są przez jakiś wyzwalacz - zazwyczaj konkretną cechę
otoczenia.
Eksperyment M.W. Foxa nad matkowaniem - wzorce zachowania są
zautomatyzowane, stereotypowe
- Wyzwalazcze zachowań stereotypowych są zróżnicowane
- W etologii - kolor u drozdów, bluethroat
- Choć automatyczne zachowania ludzi wykazują wiele podobieństw
do automatycznych zachowań niższych zwierząt, istnieją również
różnice.
- U ludzi zautomatyzowane wzorce zachowań są:
- wyuczone, nie wrodzone;
- mają bardziej plastyczny charakter (szeroki zakres bodźców)
Stosowane przez nas automatyczne wzorce zachowań łatwo mogą stać
się niezwykle skutecznym narzędziem wpływu społecznego.
- Wiele procesów ulegania owemu wpływowi (kiedy człowiek zostaje
nakłoniony do ulegania, spełniania prośby osoby wywierającej wpływ)
można zrozumieć w kategoriach ludzkiej skłonności do reagowania w
sposób automatyczny, uproszczony i bezrefleksyjny.
- Większość członków naszej kultury wykształca w sobie w ciągu życia
pewien zbiór czynników wyzwalających uleganie wpływowi
społecznemu, to znaczy zbiór pewnych cech czy informacji, których
pojawienie się w otoczeniu jest sygnałem, że poddanie się wpływowi
będzie dla człowieka dobre i korzystne.
- Każdy z tych wyzwalaczy ulegania może zostać wykorzystany celem
nakłonienia człowieka do uległości także wtedy, kiedy wcale nie służy
to jego interesom.
Eksperyment E. Langer (1978) - dot. prośby o skopiowanie materiałów
bez kolejki:
Wyniki:
94% - Przepraszam mam tu pięć stron. Czy mogłabym skorzystać z
kopiarki, bo bardzo się spieszę?
60% - Przepraszam, mam tu pięć stron. Czy mogłabym skorzystać z
kopiarki?
93% - Przepraszam mam tu pięć stron. Czy mogłabym skorzystać z
kopiarki, bo chciałabym je skopiować?
- Automatyczne, stereotypowe zachowania są tak częste, bo w wielu
wypadkach automatyczność jest najbardziej skuteczna (Gigerenzer,
Goldstein, 1996), a czasem wręcz niezbędna (Bodenhausen, Macrae,
Sherman, 1999).
- Trudno oczekiwać od ludzi szczegółowego analizowania i
rozstrzygania każdego aspektu osób, złożonych zdarzeń. Nie ma na to
czasu, energii ani sposobności. Musimy więc posługiwać się różnymi
stereotypami i uproszczonymi regułami klasyfikacji obiektów (na
podstawie kluczowych cech) w kontekście reagowania.
- Częste niedopasowanie automatycznych sposobów zachowania do
wymogów sytuacji wynika ze złożoności rzeczywistości. Jesteśmy
jednak skłonni raczej do akceptacji tego niedopasowania
uproszczonych zachowań niż do kontrolowanego zachowania (tj.
oceny, refleksji i analizy wielu cech napotkanych obiektów czy
zdarzeń).
POZNANIE SPOŁECZNE
Poznanie społeczne - sposób a jaki ludzie myślą o sobie samych i o
świecie społecznym, a dokładniej jak selekcjonują, interpretują
zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w wydawaniu sądów i
podejmowaniu decyzji dotyczących świata społecznego
- W każdej sekundzie jesteśmy zmuszeni do przeglądu wielkiej ilości
informacji i musimy rozstrzygać, co jest ważne a co można
zignorować.
- Nie jesteśmy w stanie wszystkiego zarejestrować, przemyśleć i
zareagować na to, dlatego też stosujemy uproszczone metody
myślenia.
- Korzystając z nich możemy zwracać uwagę tylko na część z zawrotnej
ilości informacji, która do nas dociera.
OSZCZĘDNOŚĆ POZNAWCZA - teza mówiąca, że ludzie uczą się
stosować efektywne uproszczenia myślowe i praktyczne reguły
zdroworozsądkowe, które pomagają im zrozumieć rzeczywistość
społeczną, ponieważ nie są zdolni przetwarzać całej oddziałującej na
nich informacji społecznej
Ludzie pobierają tylko tyle informacji ile potrzeba, aby zrobić, co należy,
podjąć decyzję, wybrać reakcję itp., istnieją jednak niebezpieczeństwa z
tym związane:
- może my pominąć informacje które są ważne
- możemy dokonać nietrafnych ocen
- możemy spostrzegać i interpretować rzeczywistość w sposób
zniekształcony
- często nie wiemy nawet, że się mylimy.
SCHEMATY - struktury poznawcze, za pomocą których ludzie
organizują swoją wiedzę o świecie według pewnych tematów;
schematy silnie wpływają na to, co z otrzymanej informacji
zauważamy, o czym myślimy, i co później pamiętamy
- Schematy to nasze teorie dotyczące rzeczywistości społecznej, lub
struktury poznawcze, za pomocą których ludzie organizują swoją
wiedzę o świecie wg pewnych tematów
- Schematy dotyczą innych ludzi, nas samych, ról społecznych,
określonych zachowań - w nich zawiera się nasza podstawowa
wiedza o świecie, ludziach i nasze odczucia
- Schematy bardzo silnie wpływają na to, co zauważamy, o czym
myślimy i co później pamiętamy
działają jak filtry, które odsiewają inf. sprzeczną lub
niespójną z dominującym motywem
gdy fakt bardzo odbiega od schematu, zapamiętujemy go
- Wraz z upływem czasu stają się silniejsze i oporne na zmiany -
eksperyment Cohen (1981)
- Pamięć ma charakter rekonstrukcyjny - przy przypominaniu sobie
informacji, luki w pamięci uzupełniamy schematem
- Uproszczone metody myślowe wpływają na sposób interpretowania
świata społecznego i mogą kreować rzeczywistość
FUNKCJE SCHEMATÓW
„Procedura jest zupełnie prosta. Najpierw posortuj rzeczy na różne grupy.
Oczywiście jeden stos może wystarczyć, to zależy, ile jest do zrobienia.
Jeżeli musisz iść gdzie indziej, bo sam nie masz odpowiednich
udogodnień, to jest następny krok, jeżeli nie, jesteś już dość dobrze
przygotowany” (Bransford, Johnson, 1973, s.400)
- schematy pomagają nam kategoryzować bodźce, dostarczają
odpowiedzi na pytanie, „co to jest?”, gdy napotkamy coś nieznanego -
schemat jest sposobem na radzenie sobie z wieloznacznością -
eksperyment Harolda Kelleya (1950)
- schematy dostarczają wskazówek dotyczących naszego działania, i
dzięki temu nie musimy zastanawiać się nad każdym krokiem, lecz
działamy zgodnie ze scenariuszem
- schematy dyktują nam treść spostrzeżeń
WYBÓR SCHEMATU - rola dostępności i zdarzeń poprzedzających
- Niekiedy sytuacja jest jednoznaczna i nie mamy problemu z wyborem
schematu, czasami natomiast sytuacje są wieloznaczne, i nie wiadomo
który schemat zastosować
- To, który schemat przywołamy, zależy od dostępności schematów,
czyli łatwości, z jaką możemy sobie uświadomić rozmaite myśli i idee
- Idea dostępna to taka, która jest obecnie uświadamiana, albo - która
może być łatwo przywołana do świadomości
- Dostępność określonych treści może zależeć od czynników
przypadkowych - np. ostatnie doświadczenia czy myśli mogą
zaktywizować pewien schemat (wzbudzanie schematu pod
wpływem zdarzeń poprzedzających) - eksperyment Higginsa,
Rholesa i Jonesa (1977)
- Schemat musi być dostępny i adekwatny by został wykorzystany w
budowaniu świata społecznego.
ZMIENIANIE SCHEMATÓW: jak łatwo ludzie modyfikują swoje
poglądy
Większość ludzi nie zmienia łatwo swoich poglądów nawet w obliczu
wyraźnie sprzecznych z nimi informacji
Dlaczego tak jest?
- bo uznanie, że nie mamy racji wzbudza dysonans, a spostrzeganie
rzeczywistości jako zgodnej z naszymi potrzebami, życzeniami i
przekonaniami przynosi naszemu ego satysfakcję.
- zwykle łatwiej zauważamy i zapamiętujemy informację odpowiadającą
naszym schematom oraz uznajemy ją za ważniejszą, a lekceważymy
informację niezgodną z nim.
Ludzie spostrzegają nowe dane przez pryzmat schematów
- zniekształcamy dane, aby były zgodne ze schematami (badania
Hastorfa i Cantrila (1954))
- mamy tendencję do spostrzegania świata w kategoriach czarnobiałych,
gdzie po naszej stronie jest dobro, po przeciwnej zło
Przykłady:
- Zjawisko wrogich mediów - każda z antagonistycznych, silnie
zaangażowanych w coś grup, spostrzega neutralne, zrównoważone
przekazy mediów jako wrogie sobie, ponieważ media nie przedstawiły
faktów w jednostronnym ujęciu, o którym antagoniści „wiedzą”, że jest
prawdą.
- Efekt pierwszeństwa - pierwsze wrażenie dotyczące innej osoby
wpływa na to, że jej późniejsze zachowanie interpretujemy w sposób
zgodny z tym pierwszym wrażeniem. Czasem występuje tez efekt
świeżości (największy wpływ ma informacja uzyskana na końcu) ale
jest to raczej wyjątek od reguły
Ludzie utrzymują swoje schematy, nawet gdy pierwotne dane je
wspierające zostają podważone
Eksperyment Rossa, Leppera i Hubbarda (1975)
- Efekt uporczywości - przekonania ludzi dotyczące ich samych i
świata społecznego (innych osób) utrzymują się, nawet, gdy pierwotne
dane je wspierające zostały podważone.
utrzymanie samooceny - ludzie mogą trwać przy swoich
przekonaniach, żeby nie stracić dobrego zdania o sobie.
schemat kształtuje ludzkie spostrzeganie rzeczywistości
Efekt uporczywości dotyczy także przekonań o innych osobach (np.
tworzymy sobie schematy, aby wyjaśnić zachowania innych osób, i
twardo się ich trzymamy, nawet jeśli dowiadujemy się że są nieprawdziwe
- eksperyment Andersona, Leppera i Rossa (1980).
Sprawianie, że nasze schematy stają się prawdą - samospełniające się
proroctwo.
- Samospelniające się proroctwo polega na tym, że ludzie:
1. mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby,
2. oczekiwania te wpływają na ich postępowanie względem tej
osoby,
3. postępowanie to powoduje, że zachowuje się ona w sposób
zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami
- Samospelniające się proroctwa nie są wynikiem celowego dążenia
do potwierdzenia własnych schematów - pojawiają się w sposób
mimowolny i nieświadomy
- Nasze schematy mogą być odporne na zmiany, ponieważ widzimy
wielką liczbę fałszywych świadectw potwierdzających; nie zdając
sobie sprawy, że sami kreujemy wydarzenia, myślimy, że są one
obiektywnym dowodem potwierdzającym
- Panowanie błędu - możemy przywoływać to, co się rzeczywiście
wydarzyło na dowód, że od początku mieliśmy rację.
Kiedy uznajemy nasze schematy za nietrafne lub zmieniamy zdanie?
Nie zawsze jest tak, że nie zmieniamy naszych schematów
1. W pewnych okolicznościach ludzie będą kierowali swą uwagę na
informację niezgodną z posiadanym schematem, a nawet celowo
będą takiej informacji poszukiwali
- Np. jeśli jakaś informacja jest do tego stopnia niezgodna ze
schematem, że ludzie poświęcają czas, próbując ją
wyjaśnić lub pogodzić z uprzednimi przekonaniami, to
przypominają sobie tę informację dość trafnie.
2. Kiedy ludzie znajdują się w sytuacji, w których jest dla nich ważne,
by ich przekonania były trafne i dawały się obronić (np. publiczne
wyjaśnianie dlaczego mają takie a nie inne poglądy), to bardziej
prawdopodobne będzie dostrzeganie informacji niezgodnej, a nie jej
ignorowanie i pomniejszanie jej znaczenia.
3. Są sytuacje, gdy ludzie poszukują informacje zarówno mogącej
potwierdzić jak i podważyć ich hipotezy, unikają w ten sposób samo
spełniającego się proroctwa
- np. jeśli nie są pewni gdy schemat jest trafny
- gdy istnieje dla niego jasna alternatywa
- gdy są specjalnie proszeni by podważyć schemat
PODSUMOWUJĄC
- Ludzie na ogół wykazują opór przed zmianą własnych poglądów i w
większości sytuacji zabiera im ona znacznie więcej czasu, niż
wymagałaby tego logika
- Kiedy jednak jest tyle niezgodnych danych i mają taki ciężar
gatunkowy, że nie można ich ignorować, ludzie są skłonni zmieniać
swoje przekonania
HEURYSTYKI WYDAWANIA SĄDÓW
Heurystyki wydawania sądów - uproszczone reguły wnioskowania,
którymi posługują się ludzie, by wydawać sady w sposób szybki i
efektywny.
Heurystyka dostępności
- Nieformalna reguła umysłowa, na mocy, której ludzie wydają
sąd, kierując się tym, jak łatwo mogą coś przywołać do
świadomości.
- Powoduje przecenianie informacji świeżych, konkretnych,
wyrazistych.
- Eksperyment Hornsteina i jego współpracowników (1975)
Heurystyka reprezentatywności
- uproszczona metoda wnioskowania polegająca na tym, że
klasyfikacja czegoś dokonuje się na podstawie stopnia
podobieństwa do przypadku typowego.
- Informacja o proporcji podstawowej - informacja o częstości
występowania w populacji różnych kategorii.
- Jeżeli ludzie dysponują informacją opisową i informacją o
proporcji podstawowej, które są sprzeczne, kierują się
myśleniem heurystycznym opartym na informacji opisowej.
Heurystyka zakotwiczenia/dostosowania
- uproszczona metoda wnioskowania, która polega na posłużeniu
się jakąś liczbą czy wartością jako punktem wyjściowym i
następnie sformułowaniu odpowiedzi na pytanie przez
zmodyfikowanie tej wartości stanowiącej zakotwiczenie.
- Ludzie często nie modyfikują jej w stopniu wystarczającym,
nawet wiedząc, że jest ona nieprawdziwa.
POSŁUGIWANIE SIĘ UPROSZCZONYMI METODAMI MYŚLOWYMI
W WYDAWANIU SĄDÓW SPOŁECZNYCH
1. Wnioskowanie z prób niereprezentatywnych
a. dokonujemy uogólnień z małych prób na populację, nawet jeśli
wiemy, że są tendencyjne bądź nietypowe - eksperyment
Hanilla, Wilsona i Nisbetta (1980)
b. w życiu codziennym ludzie nie starają się dobierać prób
reprezentatywnych - często nawet celowo dobieramy je tak,
aby były pod pewnymi względami tendencyjne
c. uogólnienia mogą dotyczyć nas samych, jak i innych ludzi -
eksperyment Jones, Rhodewalt, Berglas i Skelton (1981)
2. Szacowanie współzmienności - określanie związku pomiędzy
zmiennymi
a. ocenianie, w jakim stopniu dwie zmienne są skorelowane, tzn.
jak na podstawie jednej zmiennej możemy przewidywać drugą.
b. Bez rozumienia współzmienności, nie mając wiedzy, z jaką
trafnością możemy przewidywać jedną zmienną na podstawie
drugiej, żylibyśmy w świecie nieprzewidywalnym, gdzie
wszystkie przyszłe zdarzenia byłyby nieoczekiwane i
zaskakujące.
c. Ludzie mają całkiem dobrą zdolność wykrywania
współzmienności, dodatkowo nasza kultura wyposaża nas w
gotowe schematy i oczekiwania dotyczące wielu z nich.
d. Ludzie poszukując dowodów na istnienie zależności, faktycznie
je dostrzegają
e. Przyswojone schematy mogą zdominować oceny
współzmienności prowadząc do korelacji pozornych, czyli
przekonania, że dwie zmienne są skorelowane, podczas gdy w
rzeczywistości tak nie jest (Eksperyment Chapman i Chapman,
1967).
CZY LUDZIE RZECZYWIŚCIE MYŚLĄ TAK ŹLE?
1. Charakterystyka ludzkiego wnioskowania
a. Podstawowym problemem jest określenie, czym jest
„poprawne” wnioskowanie
b. Ludzie stosują schematy i heurystyki z sensownych powodów
c. Dane świadczące o błędach w rozumowaniu mogą być
wyolbrzymiane - znaczenie oszacowań dla badanych trafność
sądów (Eksperyment De Bono i Borgidy, 1985)
d. Jest jeszcze wiele do ulepszenia w ludzkim rozumowaniu
2. Korygowanie ludzkiego wnioskowania
a. bariera nadmiernej ufności/pewności - mamy zbyt duże
zaufania do trafności własnych sadów, zazwyczaj nie są takie
trafne jak przyjmujemy
b. uzmysłowienie ludziom że popełniają różnego rodzaju błędy
c. kształcenie w zakresie statystyki