KRYMINOLOGIA-Termin kryminologia pochodzi od łacińskiego słowa crimen (przestępstwo) oraz greckiego logos (nauka). Kryminologia zajmuje się osobą sprawcy przestępstwa, przyczynami jego czynu i warunkami społecznymi, w jakich go dokonał.
I. Zagadnienia wstępne.
a) obszary zainteresowania kryminologii:
Przestępstwo - problematyka związana z pojęciem przestępstwa, jako kategorii społecznej. Poszukiwanie odpowiedzi na pytania o społeczną istotę przestępstwa jako zachowania naruszającego specyficzną normę społeczną - normę prawa karnego. Czym jest przestępstwo? Czym się wyróżnia na tle innych zachowań? Czy jest tylko i wyłącznie kategorią normatywną, czy też możliwe są inne, pozanormatywne kryteria przestępności zachowania (społeczna szkodliwość, patologiczność)?
Przestępczość - przestępczość jako zjawisko społeczne. Opis tego zjawiska, w aspekcie statystycznym, jak i dynamicznym. Rozmiary przestępczość, nasilenia przestępczości, dynamika przestępczości oraz struktura przestępczości. Bada się też czynniki kształtujące te dane w zbiorowościach ludzkich.
Przestępca - czyli osoba sprawcy przestępstwa. Zajmowanie się sprawcą - głównie kryminologia pozytywistyczna (C. Lambroso), w takim ujęciu jest to nauka behawioralna, zajmująca się badaniem zachowania przestępczego, poszukująca jego przyczyn oraz prawidłowości rządzących takim zachowaniem. Twierdzenia próbujące wyjaśnić przyczyny przestępczości.
Ofiara przestępstwa - szczególne nasilenie zainteresowania ofiarą przypada na okres po II wojnie światowej po dzień dzisiejszy. Nowa nauka - wiktymologia, zajmuje się faktem dotknięcia kogoś przestępstwem. Chodzi tu o czynniki zwiększające prawdopodobieństwo stania się ofiarą, problem konsekwencji przestępstwa dla ofiary, itp. Ostatnie lata - lęk przed przestępczością.
b) status naukowy kryminologii:
Dyscyplina naukowa o charakterze interdyscyplinarnym. Kryminologia posiada jasno określony przedmiot badań, jednak nie posiada własnej metodologii, a jedynie wykorzystuje metody innych nauk. Kryminologią zajmują się najczęściej antropolodzy, biolodzy, lekarze, psychiatrzy, psychologowie, socjolodzy, statystycy, ekonomiści, historycy. W obrębie kryminologii możemy zaobserwować ścieranie się poglądów, na problemy przestępczości, każdej z tych grup. Jest to przede wszystkim nauka stosowana o praktycznych funkcjach, ale traktowana jest także jako nauka pomocnicza prawa karnego.
c) działy i warstwy kryminologii:
Działy zajmujące się kryminologią:
1. SYMTOMATOLOGIA KRYMINALNA - dział zajmujący się formami objawowymi przestępczości, do których zaliczamy: struktura i dynamika przestępczości, geografia kryminalna, sposób popełniania przestępstw, elementy organizacji świata przestępczego, np. sposób porozumiewania się.
2. ETIOLOGIA KRYMINALNA - dział zajmujący się przyczynami przestępstwa
3. PROFILAKTYKA KRYMINOLOGICZNA - zajmuje się genezą i etiologią faktów kryminalnych bazując na pedagogice społecznej, psychologii ma za zadanie nadanie pozytywnego kierunku aktywności ludzkiej oraz usunięcia ujemnych postaw i tendencji, jeżeli takie w określonym zachowaniu występują.
4. FUNKCJONOWANIE SYSTEMU SPRAWIEDLIWOŚCI KARNEJ - dział zajmujący się funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości, a w szczególności kształtowaniem polityki karnej państwa.
5. WIKTYMOLOGIA - badanie ofiar przestępstw.
d) kryminologia a inne dyscypliny:
1. Prawo karne zajmuje się kwestią istnienia przesłanek, zachowań, które możemy uznać za niezgodne z prawem, zajmuje się przestępstwem, dotyczy fazy przygotowania poznawczego, przesłuchanie. Prawo karne to szukanie rozwiązań, za pomocą, których można ocenić konkretne zachowanie jako przestępne. Kryminologia zaś zajmuje się osobą przestępcy, zapobieganiem przestępstwom, prawomocnym skazaniem a także działaniami zapobiegającymi ponowne popełnienie przestępstwa. Kryminologia odpowiada na pytanie: jakie czynniki leżą u źródła przestępstwa, co warunkuje przestępstwo oraz jaka jest struktura i dynamika przestępstwa.
2. Psychologia jako sprawdzenie procesów psychicznych, określenie celów psychologicznych przestępstwa, motywacja czynu, kwestia podłoża procesów psychicznych, osobowość i środowisko człowieka, w którym przebywa.
3. Socjologia - socjologia kryminalna - zrozumienie procesów umożliwiających zjawisk społecznych umożliwiających analizę przestępstw; bada patologie społeczne (np. alkoholizm).
4. Pedagogika w stosunku do kryminologii jest resocjalizacją - pomocą osobom nieprzystosowanym społecznie, pomoc w powrocie do normalnego życia po odbyciu kary.
5. Medycyna, neurologia (ukł. nerwowy) - bada czy dana osoba nie przeszła jakichś urazów czaszki, mózgu, zwyrodnień, uszkodzeń, które mogłyby spowodować zmiany w osobowości człowieka.
6. Kryminalistyka - zajmuje się śladami przestępstwa, czym X popełnił przestępstwo, daje możliwość postawienia konkretnej osobie zarzutu. Nauka o śladach przestępstw i metodach stosowanych przez przestępców.
Kryminolog - zajmuje się przestępstwem jako zjawiskiem społecznym i działaniami na rzecz zapobiegania przestępstwom; zajmuje się wieloma przestępstwami.
Kryminalistyk - zajmuje się procesem motywacyjnym przestępcy pod kątem znalezienia oprawcy, zajmuje się jednym konkretnym przestępstwem.
e) uczeni, którzy wywarli największy wpływ na rozwój kryminologii:
Paul Topinard - 1839 - 1911, Paryż, fr. lekarz i antropolog; profesor École d'Anthropologie w Paryżu; badania nad zróżnicowaniem ras człowieka; prekursor ewolucjonizmu w antropologii (twórca terminu kryminologia)
Cesare Lombroso - 1835 - 1909, włoski psychiatra, antropolog i kryminolog, założyciel włoskiej "szkoły pozytywistycznej" kryminologii, propagator antropometrii. Lombroso odrzucał ustalenia "szkoły klasycznej" kryminologii, która opierała się na tym, że przestępstwo było typową cechą ludzkiej natury. Zamiast tego, używał koncepcji zaczerpniętej z darwinizmu społecznego; teoria Lombroso głosiła, że przestępczość była dziedziczna, a "urodzonego przestępcę" można by rozpoznać po defektach fizycznych, które wskazywałyby na atawizm przestępcy. Twórca pierwszej całościowej teorii kryminologicznej.
Thomas Samuel Kuhn - 1922 - 1996, amerykański badacz nauki, twórca pojęcia paradygmatu naukowego.
*inni będą przy paradygmatach.
II. Paradygmaty.
a) pojęcie paradygmatu:
w filozoficznej teorii poznania i metodologii ogólnie uznane osiągnięcie naukowe, które dostarcza modelowych rozwiązań w danej dziedzinie nauki, może też pociągać za sobą modelowe rozwiązania w dziedzinach pokrewnych i stawać się istotnym składnikiem poglądu na świat (Thomas Kuhn)
b) poszczególne paradygmaty:
1. Kryminologia klasyczna
Cesare Beccaria - XVIII - „O przestępstwach i karach”, Kant, Hegel, Feuerbach. Założenia: zgodnie z liberalizmem człowiek jest jednostką racjonalną, ma wolną wolę - koncepcja indeterministyczna. Wniosek: wszyscy jesteśmy potencjalnymi przestępcami - prowadzi do absolutnej koncepcji kary. Potrzeba wartościowania zjawisk społecznych. Konsensualna wizja społeczeństwa (umowa społeczna). Wolna wola jednostki ale też „miękki” indeterminizm. Kara: celowa koncepcja kary, prewencja generalna, odstraszanie, obawa przed karą trzyma w ryzach, hedonistyczna koncepcja człowieka Benthama (człowiek może być manipulowany za pomocą obawy przed karą).
2. Kryminologia pozytywistyczna
Lombroso „Człowiek zbrodniarz”(1876) + Ferrie + Garofalo.
Na gruncie ogólnej socjologii: Comte+Spencer - rozwiązywanie problemów społecznych naukowymi metodami. Przekonanie o możliwości uzyskania przez nauki społeczne wiedzy pewnej i ścisłej na temat człowieka i społeczeństwa, co wiedza uzyskana przez fizykę czy chemię na temat świata przyrody. Deterministyczna wizja człowieka (przyczyny). Nauka o przyczynach przestępczości, pytanie lombrozjańskie (dlaczego jedni popełniają przestępstwo a inni nie?), pytanie etiologiczne (przyczyny przestępczości), kryminologia zorientowana na sprawcę. Optymistyczna wizja człowieka - większość jest dobra a tylko wyjątki nie. Resocjalizacja, polityka społeczna. Metoda naturalistyczna badań. Natura ładu społecznego (konsensus, czy konflikt). Można korygować cechy człowieka. Są cechy, które powodują odmienność.
3. Kryminologia antynaturalistyczna
Specyficzny przedmiot badań uniemożliwia uprawianie kryminologii na wzór nauk przyrodniczych, uniemożliwia całkowitą neutralność. Konfliktowa wizja społeczeństwa. Odwoływanie się do ocen i wartości. Indeterministyczna (Indeterminizm - koncepcja filozoficzna, która zakłada, że we wszechświecie istnieje obszar wolności umożliwiający podejmowanie świadomych aktów woli) wizja jednostki. Pytanie reaktywne: dlaczego pewne zachowania są uznane za przestępstwa a inne nie? Przestępczość to wynik konfliktów przenikających społeczeństwo. Normy karne to środek dyscyplinowania jednostek zwłaszcza u dołu drabiny społecznej. Zapobieganie przestępczości może polegać jedynie na zmianie sposobu stanowienia i stosowania norm prawno karnych, nie zaś na korygowaniu. Teoria naznaczania społecznego. W centrum uwagi społeczna reakcja na zachowania.
Sack-prawo karne jest zmienną zależna - kryminologia zorientowana nie na sprawcę a na normę - kryminologia starała się stworzyć teorię przestępczości a antynaturalistyczna - kryminalizacji.
Bernard - warunki w jakich żyją jednostki decydują o ich interesach i kształtują system wartości.
Foucault -społeczne funkcje kontroli społecznej - społeczeństwo dyscyplinujące - technologia sprawowania władzy.
4. Kryminologia neoklasyczna
Podejście konserwatywne, renesans koncepcji racjonalnego sprawcy przestępstwa. Człowiek jest odpowiedzialny za swoje czyny. Kryminologia pozytywistyczna nie sprawdza się. Kara to i odpłata i prewencja. Ekonomiczne teoria przestępczości: Becker, Ehrlich, wzorująca się na modelu jednostki podejmującej racjonalne decyzje na wolnym rynku. Najlepszą metodą zapobiegania przestępczości jest operowanie kara kryminalną, która musi odpowiadać poczuciu sprawiedliwości społecznej oraz odstraszać sprawców.
III. Kryminologia pozytywistyczna.
A. 1. Założenia kierunku biopsychologicznego:
- decydujący wpływ na zachowanie człowieka wywierają cechy pozwalające traktować go jako odrębne indywiduum,
- niektóre z tych cech (wrodzone, nabyte) tworzą podłoże sprzyjające zachowaniom antyspoł,
- możliwe jest wykrycie, które cechy wywołują tendencje do tych zachowań i można ustalić związek przyczynowy między cechą, a zachowaniem,
- ustalenie takiego związku = przyczyna przestępczości, co otwiera możliwość zapobiegania.
2. Teorie antropologiczne(LOMBROSO):
- związki między budową twarzy, bądź czaszki, a psychiką,
- „przestępca z urodzenia” posiada co najmniej 6 cech fizycznych decydujących o jego zachowaniu przestępczym, np. cofnięte czoło, deformacje czaszki, specyficzna budowa ciała, lub też polegających na odmiennościach budowy organów wew.,
- Lombroso poddany krytyce szybko wycofywał się ze swoich poglądów, wskazując na obciążenia genetyczne, czy środowiskowe,
- oprócz „przestępców z urodzenia” istnieją także przestępcy nałogowi lub przypadkowi.
3. Zaburzenia struktury chromosomów:
- posiadanie dodatkowego chromosomu Y, determinuje zachowania kryminalne o podłożu agresywnym
- zaburzenie takie należy traktować raczej jak chorobę, która może odbić się na zachowaniu (zespół Downa to też zaburzenie chromosomów), niż przyczynę przestępczości.
4. Koncepcje typów psychosomatycznych:
- typy Kretschmera:
a) asteniczny - wysoki, szczupły, ostre rysy twarzy, wąskie ramiona,
b) atletyczny - średni albo wysoki, raczej szczupły, umięśniony, twarz koścista, szerokie ramiona,
c) pykniczny - średni lub niski, otłuszczony o grubych rysach twarzy, słabo umięśniony, duży brzuch,
d) dysplastyczny - nieregularna budowa ciała, często tłusty, mężczyźni cechy budowy kobiecej i odwrotnie.
- z typami Kretschmer łączył skłonności do zapadania na choroby psychiczn2e oraz właściwości temperamentalne,
- odmiana lombrozjanizmu - nieprzydatna w badaniach nad przestępczością.
5. Poglądy Hansa J. Eysencka:
- wyróżnił dwa typy, które stanowiły podstawowy wymiar osobowości:
a) ekstrawertyk - łatwy do pobudzenia, ale też łatwo wygaszający - aktywny, impulsywny, towarzyski, optymistyczny, spontaniczny, nieopanowany (co często prowadzi do agresji),
b) introwertyk - trudny do pobudzenia, ale też trudny do wygaszenia - nie towarzyski, powściągliwy, nieśmiały, systematyczny i sumienny, pesymistyczny, skoncentrowani na życiu wew.
- neurotyzm - wrażliwość emocjonalna, niski: zrównoważenie, odporność na stres, racjonalne reakcje; wysoki to jego odwrotność.
- kształtowanie sumienia (nabywanie odruchów pożądanych społecznie), typy + poziom neurotyzmu = podatność na warunkowanie(kształtowanie) wysoki poziom ekstrawertyzmu + neurotyzmu = trudność w procesie socjalizacji.
- teoria jest niemożliwa do zweryfikowania w praktyce, ze względu na multum społecznych oddziaływań dotykających jednostkę i niemożność rozstrzygnięcia, czy o zachowaniu kryminalnym jednostki decydowały cechy typowe, czy też niedostatecznośc wpływu społecznego lub jego szkodliwość.
B. 1. Założenia kierunku socjologicznego:
- na zachowanie człowieka wpływają głównie czynniki społeczne,
- niekorzystne warunki społeczne są powodem zachowań przestępczych, a nawet prowadzą do utrwalenia w jednostce tendencji do takich zachowań,
- można ustalić, jakie czynniki są powodem zachowań kryminalnych,
- usunięcie tych czynników lub ich łagodzenie pozwala skutecznie walczyć z przestępczością.
2. Teoria strukturalna R. Mertona:
- struktura społeczna (zróżnicowanie społeczne, różne możliwości) + struktura kulturowa (określa godne osiągania cele, wartości)
- różne możliwości interakcji, przesądzające o możliwości działania.
- społeczeństwo wytwarza jedną kulturę, którą wszyscy poznają - socjalizacja.
- konformizm, innowacja, rytualizm, wycofanie, bunt.
- wiele zależy od społecznej presji na jednostkę,
- zachowania innowacyjne, wycofanie i bunt często są przestępstwami.
3. Teorie zróżnicowania kulturowego A. Cohena i W. Millera:
- przyczynami przestępczości są różnice hierarchii wartości poszczególnych warstw społecznych,
- Cohen, przykład USA, dominująca warstwa średnia, wartości: ambicja, osobista odpowiedzialność, szacunek dla osiągnięć, świecki ascetyzm, racjonalność, dbałość o wygląd i maniery, eliminacja agresji fizycznej i przemocy, rozsądny wypoczynek, szacunek dla własności,
- warstwy niższe reprezentują inne wartości i nie mogą przebić się wyżej.
- młodzież z warstwy niższej ma problemy przystosowawcze, co prowadzi do odrzucenia norm i celów klasy średniej i wytworzenia własnych - powstaje subkultura, przeciwna klasie średniej,
- nieutylitarność tej subkultury, działanie dla samego działania, a nie dla określonej korzyści: złośliwość: niszczenie rzeczy, śmiecenie, łamanie prostych zakazów.
- złośliwość połączona z wielostronnością - bezmyślnym działaniem,
- hedonizm, impulsywność,
- podkreślenie autonomii subkultury - odrzucenie zew. nacisków i ograniczeń, poza presją wewnątrz grupy.
- „…zachowanie sprawcy jest zgodne ze standardami subkultury, ponieważ jest sprzeczne z normami przyjętymi w szerszej kulturze.” COHEN
- Miller, warstwa niższa wykształciła subkulturę opierającą się na sieci norm wywodzących się z „punktów skupienia” - z wartości grupowych, z których wynikają wskazania zachowań pozwalających uzyskać prestiż w grupie:
a) trudności (konflikty z prawem, umiejętność radzenia sobie w kłopotach);
b) twardość („męskość”, brak skrupułów, odwaga, odporność psychiczna);
c) cwaniactwo (umiejętność manipulacji i unikania takowej)
d) podniecenie (poszukiwanie napięcia i bodźców)
e) los (życie człowieka podporządkowane jest siłom, nad którymi nie sposób zapanować, los, fart)
f) niezależność (sprzeciw wobec zewnętrznej kontroli i uleganiu autorytetom)
- tworzenie się w subkulturze podziałów według kryterium płci,
- w rodzinach dominują kobiety, co nie tworzy chłopcom wzorców identyfikacyjnych, stąd chęć przynależności do grupy i walka w niej o wysoką pozycję nawet przy pomocy zachowań dewiacyjnych, często kryminalnych.
- różnica między koncepcjami Cohena i Millera sprowadza się do tego, że pierwszy traktuje zachowanie kryminalne jako reakcję na narzucanie przez warstwę średnią wartości i norm, a drugi natomiast zachowaniem kryminalnym nazywa produkt specyficznej subkultury.
4. Teoria zróżnicowanych okazji R. Clowarda i L. E. Ohlina.
- na wybór zachowania zgodnego lub sprzecznego z prawem wpływa zarówno dostęp do zachowań poprawnych, jak i antyspołecznych oraz możliwość postępowania i możliwość nabycia umiejętności potrzebnych do działania niezgodnego z prawem.
- zbiorowości nieletnich:
a) przestępcze - nasycone wzorami kryminalnych zachowań,
b) konfliktowe - środowiska zdezorganizowane, niestabilność ról społecznych,
c) wycofania - nie zdołali osiągnąć celów drogami legalnymi lub nie - rezygnacja (narkotyki)
5. Teoria uczenia się zachowań przestępnych Erwina Sutherlanda.
-opisuje mechanizm wyboru określonego zachowania:
a) zachowanie przestępne jest wyuczone
b) zachowanie przestępne zostaje wyuczone w interakcjach z innymi osobami w procesie komunikowania się (głównie werbalnie)
c) zasadnicza część uczenia się przestępnego zachowania dokonuje się w grupach o bliskich osobistych powiązaniach (grupy pierwotne, masmedia odgrywają znikomą rolę)
d) gdy zachowanie przestępne jest wyuczone, to uczenie obejmuje:
- technikę popełnienia, prostą lub złożoną
- motywacje, dążenia, postawy,
e) specyficzne ukierunkowanie motywów i dążeń jest wyuczone w powiązaniu z określeniem norm prawnych jako wiążących bądź niewiążących (przebywanie wśród osób, które traktują prawo jako normy wymagające przestrzegania, albo osób dopuszczających naruszanie norm)
f) jednostka staje się przestępcą w skutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszaniu przepisów prawa nad definicjami niesprzyjającymi naruszaniu przepisów prawa (przebywanie w środowisku z kryminalnymi wzorcami zamiast wzorcami poprawnymi),
g) zróżnicowane powiązania mogą się różnić częstotliwością, trwałością, pierwotnością i intensywnością,
h) w procesie uczenia się zachowań przestępnych poprzez powiązania z kryminalnymi i antykryminalnymi wzorcami występują te wszystkie mechanizmy, które występują przy każdym uczeniu się,
i) ponieważ zachowanie przestępne jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości, nie można go wyjaśniać, odwołując się do tych potrzeb i wartości, gdyż zachowanie nieprzestępne jest wyrazem tych samych potrzeb i wartości.
- teoria ta zakłada, że człowiek zostaje wepchnięty w określone środowisko (jest reaktywny).
5. Teoria technik neutralizacji G. Sykesa i D. Matzy.
- sprawca uczy się poprawnego systemu wartości i norm, jednak potrafi wskazać okoliczności usprawiedliwiające jego działanie i wyłączające poczucie winy
- zaprzeczenie odpowiedzialności (zbieg okoliczności); zaprzeczenie bezprawia (działanie nie wyrządziło nikomu krzywdy, bądź jest sprawą miedzy sprawcą, a ofiarą); zaprzeczenie ofiary (sprawca ocenia, że ofiara zasłużyła na takie potraktowanie); potępienie potępiających (inni postępują tak samo); powołanie się na wyższe racje (kolizja wartości),
-katalog ten nie jest zamknięty (powołanie się na nieuchronność zdarzenia, bezsensowność prawa)
IV. Kryminologia antynaturalistyczna.
1. Poglądy E. Lemerta:
- jaźń odzwierciedlona C. H. Cooley'a - samoocena, kształtowana przez osoby i grupy odniesienia.
- interakcja między jednostką a otoczeniem,
- teoria naznaczenia społecznego: dewiacja pierwotna (fakt naruszenia jakiejś normy) i dewiacja wtórna (reakcja jednostki na reakcje społeczeństwa po naruszeniu normy)
- nadanie statusu dewianta jednostce powoduje zmianę postaw w otoczeniu tej jednostki i traktowanie jej, jak dewianta - jest to status przypisany w procesie społecznego naznaczania.
2. M. Foucault i społeczne funkcje kontroli społecznej (społeczeństwo dyscyplinujące)
- kara więzienia zamiast resocjalizować, pogarsza jeszcze przestępce,
- więzienie jest technologią sprawowania władzy, narzędziem dyscyplinowania i nadzorowania społeczeństwa, celem jest zmuszenie jednostek do posłuszeństwa, przejście od „karania ciała” do „karania duszy”.
V. Pojęcia.
a) psychopatia - osobowość antyspołeczna to zaburzenie struktury osobowości o charakterze trwałym, dotyczące 2 - 3% każdego społeczeństwa. Zaburzenie to wiąże się z obecnością trzech deficytów psychicznych: lęku (brak empatii i odruchów moralnych), uczenia się (dominujące zachowania odpychające, agresywne) i relacji interpersonalnych (płytkie, wyrachowane na konkretny cel związki).
b) osobowość - wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności). Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.
c) motyw - bodziec inspirujący działanie, przyczyna tłumacząca i kryjąca się za postępowaniem człowieka - zarówno świadoma, jak i wyparta. Motywy wynikają z potrzeb i kształtują cele.
d) pobudka - emocjonalne przeżycie stanowiące siłę napędową popychającą jednostkę do czynu,
e) zespół Otella - obłęd alkoholowy, obłęd zazdrości (łac. paranoia alcoholica, paranoia invidiva), zespół Otella jest znamiennym objawem alkoholizmu przewlekłego. Prawie nie spotyka się alkoholików, u których bodaj przelotnie (np. w upiciu) nie pojawiłyby się podejrzenia, a przynajmniej nękająca niepewność, co do wierności partnera. W charakteropatii alkoholowej zazdrość ta może przybrać cechę urojeniopodobną.
f) schizofrenia - rzadziej stosowana nazwa - choroba Bleulera, zaburzenie psychiczne zaliczane do grupy psychoz endogennych. Objawia się upośledzeniem postrzegania lub wyrażania rzeczywistości, najczęściej pod postacią omamów słuchowych, paranoidalnych lub dziwacznych urojeń albo zaburzeniami mowy i myślenia, co powoduje znaczącą dysfunkcję społeczną lub zawodową, postacie:
rezydualna - dawniej schizofrenia prosta, schizofrenia I typu powodowana jest prawdopodobnie atrofią tkanki mózgowej (powiększanie komór). Objawia się przede wszystkim izolacją społeczną (wycofanie, zakłócenia w pełnieniu ról społecznych, zaniedbanie), spłyceniem emocjonalności, apatią a także myśleniem magicznym - występują niezwykłe doznania sensoryczne, przy braku urojeń i halucynacji, spowodowane zmianami.
paranoidalna - to podtyp schizofrenii, który charakteryzuje się rozbudowanym i złożonym systemem urojeń (najczęściej prześladowczych, wielkościowych, urojeń odsłonięcia i oddziaływania zewnętrznego, urojeń nasyłania i wykradania myśli, ksobnych, czasem także urojeń zdrady, pochodzenia, hipochondrycznych) oraz niekiedy nasilonymi halucynacjami (najczęściej słuchowymi, praktycznie nigdy wzrokowymi). Częstokroć urojenia przybierają tak skomplikowaną formę, iż stają się zrozumiałe tylko i wyłącznie dla chorego.
zdezorganizowana, dawniej hebefreniczna - to podtyp schizofrenii, który charakteryzuje się przede wszystkim niespójnością, absurdalnością zachowania oraz nieadekwatnością reakcji emocjonalnych lub ich całkowitym brakiem; ponadto obserwuje się wzmożoną wrażliwość na bodźce wewnętrzne, przy jednoczesnym osłabieniu wrażliwości na bodźce zewnętrzne. Mogą występować halucynacje oraz urojenia, ale nigdy nie tworzą one usystematyzowanej całości.
katatoniczna - podtyp schizofrenii, który charakteryzuje się zaburzoną motoryką (naprzemienne stany pobudzenia i znieruchomienia, stępor - zahamowanie ruchowe i ograniczone odczuwanie bodźców zewnętrznych). Po wyjściu ze stuporu pacjenci często opowiadają o przeżywanych urojeniach i halucynacjach, zwykle wiążących się z motywami śmierci i destrukcji. Charakterystyczny jest także negatywizm - opór przed wykonaniem wszelkich poleceń i prób poruszenia. Obecnie ten podtyp schizofrenii jest stosunkowo rzadko obserwowany.
schizofrenia niezróżnicowana - podtyp schizofrenii, której objawy nie wskazują jednoznacznie na przynależność do żadnego z innych podtypów mimo obecności anomalii behawioralnych, emocjonalnych oraz zaburzeń myślenia.
g) choroba afektywna dwubiegunowa - zaburzenie psychiczne charakteryzujące się cyklicznymi, naprzemiennymi epizodami depresji, hipomanii (przeciwieństwo depresji), manii, stanów mieszanych i stanu pozornego zdrowia psychicznego.
h) charakteropatia pourazowa - zmiany osobowości wywołane organicznym uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego. Obraz kliniczny jest podobny do psychopatii. Główne objawy: drażliwość, wybuchowość ze skłonnością do czynów impulsywnych, trudności w przystosowaniu się do obowiązujących norm, niekiedy skłonność do nałogów, kłamstwa. Mogą wystąpić zaburzenia krytycyzmu, lekkomyślność, obniżenie uczuciowości, zwłaszcza wyższej, cynizm.
i) upośledzenie umysłowe - niedorozwój umysłowy, pojęcie zbiorcze dla wszystkich stanów wrodzonego niskiego poziomu inteligencji. Niższa niż przeciętna sprawność intelektualna, która powstała w okresie rozwojowym i jest związana z jednym lub więcej zaburzeniami w okresie: dojrzewania, uczenia się lub społecznego przystosowania.
j) niepoczytalność - jest stwierdzana orzeczeniem sądowym wydanym na podstawie opinii biegłych lekarzy psychiatrów oraz psychologa. Nie możność rozpoznania w czasie popełnienia czynu jego znaczenia lub pokierowania swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych,
k) poczytalność - zdolność rozumienia znaczenia czynu i zachowana możliwość pokierowania swoim postępowaniem.
l) zakres opinii psychiatryczno-sądowej - ustalenie stanu psychicznego sprawcy w czasie popełnienia czynu zabronionego, biegłych psychiatrów w postępowaniu przygotowawczym powołuje prokurator, a w postępowaniu przed sądem, sąd. Postanowienie o przeprowadzeniu tego dowodu nie jest zaskarżalne.
m) „uzasadnione wątpliwości co do poczytalności”:
- przebyta choroba psychiczna, uraz mózgu, epilepsja, inna choroba mogąca prowadzić do zmian w psychice,
- długotrwałe lub nałogowe nadużywanie alkoholu, podejmowane w ostatnim czasie orzecznictwo sądowe podkreśla, iż sam fakt nadużywania alkoholu, nawet połączony z leczeniem odwykowym w warunkach szpitalnych bez stwierdzonych objawów psychotycznych nie stwarza zasadniczo sytuacji uzasadnionych wątpliwości co do poczytalności sprawcy,
- nadużywanie środków narkotycznych,
- leczenie z powodu niewydolności krążenia ze stwierdzeniem wcześniej występujących wypadków utraty przytomności,
- zaburzenia w sferze popędu płciowego,
- stwierdzenie przez biegłych w innej sprawie u oskarżonego psychopatii albo niedorozwoju umysłowego oraz organicznego uszkodzenia o.u.n. w stopniu znacznym,
- patologia ciąży,
- badanie oskarżonego przez lekarzy psychiatrów w czasie odbywania kary pozbawienia wolności i następnie umieszczenie go w innym zakładzie karnym w izolatce,
- brak racjonalnego uzasadnienia dopuszczania się przestępstwa lub całkowicie nieadekwatna motywacja oskarżonego do konkretnego czynu,
- zachowanie sprawcy odbiegające w sensie życiowym od postępowania ludzi normalnych pod względem psychicznym,
- utrudniony kontakt z oskarżonym i sprawianie wrażenia człowieka, który nie rozumie zadawanych mu pytań i wyraża się z trudnością,
- niezdolność psychiczna żołnierza do pełnienia służby wojskowej.
VI. Kryminologia szczególna.
1. Przestępczość z użyciem przemocy.
agresja - to w psychologii określenie zachowania ukierunkowanego na zewnątrz lub do wewnątrz, mającego na celu spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej.
Przemoc fizyczna to wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia przy użyciu siły fizycznej.
Przemoc psychiczna to wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia przy użyciu środków komunikacji interpersonalnej.
Poglądy Mervina Wolfganga:
- sprawców i ofiary przestępstw z użyciem przemocy łącza z reguły bliskie więzy
- największe zagrożenie przemocą występuje w najbliższym środowisku społecznym
- sprawcy i ofiary mają podobny profil społeczno-demograficzny (głównie młodzi mężczyźni o niskim statusie społeczno-ekonomicznym
Koncepcja frustracja-agresja (m.in. John Dollard i Norma E. Miller):
- warunkiem do wyzwolenia agresji jest gromadzenie się frustracji.
- frustracja to przeszkoda stojąca na drodze do zrealizowania reakcji docelowej, czyli jest to pewien fakt,
- pobudzenie pierwotne (cel), pobudzenie wtórne (powstanie przeszkody),
- głównym czynnikiem powstrzymującym są kary.
2. Przestępczość zorganizowana.
Art. 258 k.k. oznacza założenie, kierowanie lub udział w zorganizowanej grupie przestępczej mającej na celu popełnianie przestępstw. Ludzi którzy mają zarzut z art. 258 k.k. z natury się nie wypuszcza z aresztu. Nawet po wniesieniu aktu oskarżenia. Ludzi którzy mają zarzut z par. 2 lub 3 NIGDY się nie wypuszcza.
Przestępczość zorganizowana jest działalnością zespołową, a członkowie takiego zespołu połączeni są więzią pozwalającą im na skuteczniejsze popełnianie przestępstw.
Przestępczość międzynarodowa (dwa lub więcej krajów):
nielegalny handel narkotykami;
nielegalne sieci imigracyjne;
terroryzm;
fałszowanie pieniędzy oraz innych środków płatniczych;
handel ludźmi, łącznie z pornografią dziecięcą;
nielegalny handel pojazdami;
pranie pieniędzy.
Gang - określenie zorganizowanej grupy przestępczej najczęściej tworzonej przez osoby młode, czasem nieletnie, które działają lokalnie (np. jedna dzielnica).
3. Przestępczość gospodarcza.
Przestępstwa popełniane przez osoby cieszące się uznaniem i wysoką pozycją społeczną oraz w ramach ich działalności zawodowej (przestępca w białym kołnierzyku). Czyny takie godzą w system gospodarczy, w ramach którego są popełniane, bądź naruszają zasady prawidłowego lub rzetelnego gospodarowania:
a) przeciwko podstawowym instytucjom gospodarczym,
b) przeciwko przedsiębiorstwom,
c) przeciwko konsumentom,
d) przeciwko interesom finansowym państwa,
e) przeciwko środowisku.
Cechy:
a) brak elementu przemocy,
b) anonimowość ofiar lub pozorny ich brak,
c) znaczna liczba sprawców należy do wyższych warstw społecznych.