Carson, Butcher, Mineka: Psychologia zaburzeń: PTSD

I. OBJAWY:

Kryteria rozpoznawania PTSD wg DSM-IV:

• Osoba przeżyła dramatyczną sytuację lub była jej świadkiem, zetknęła się ze śmiercią, bezpośrednim zagrożeniem życia, poważnym okaleczeniem albo doświadczyła zagrożenia własnej integralności fizycznej i osób trzecich; jednocześnie jej reakcją był silny strach, poczucie bezradności i przerażenie.

• Osoba wciąż na nowo przeżywa uraz, co może przybrać jedna, lub kilka następujących postaci:

1. Nawracające niechciane wspomnienia wydarzenia, zawierające obrazy, dźwięki i inne wrażenia

2. Powtarzające się przygnębiające sny dotyczące wydarzenia

3. Działanie i odczuwanie, jak gdyby dramatyczne wydarzenie następowało wciąż na nowo; towarzysza, takie doznania, jak złudzenia, halucynacje, oderwane migawki ze zdarzenia, wrażenie powtórnego przeżywania całego doświadczenia w momencie przebudzenia lub pod wpływem substancji psychoaktywnych

4. Głębokie cierpienie w momencie zetknięcia się z zewnętrznymi lub wewnętrznymi sygnałami lub symbolizującymi jakiś aspekt dramatycznego wydarzenia

5. Reakcja fizjologiczna na działanie wewnętrznych lub zewnętrznych sygnałów przypominających któryś z aspektów traumatycznego wydarzenia.

• Osoba ciągle unika bodźców związanych z traumatycznym wydarzeniem i ma przytłumioną ogólną wrażliwość (w stosunku do stanu przed urazem), na co wskazuje występowanie co najmniej trzech z następujących objawów:

1. Usiłowanie uniknięcia myśli, uczuć i rozmów wiążących się z urazem

2. Usiłowanie uniknięcia działań, miejsc i osób wywołujących wspomnienie urazu

3. Niemożność przypomnienia sobie żadnego ważnego elementu urazu

4. Wyraźne zmniejszenie zainteresowania ważnymi działaniami i ograniczenie udziału w nich

5. Uczucie zobojętnienia i obcości wobec innych

6. Ograniczenie uczuć (na przykład niezdolność do odczuwania miłości}

7. Brak oczekiwań związanych z przyszłością (na przykład brak oczekiwań związanych z karierą zawodową, małżeństwem, dziećmi czy normalnym życiem).

• Utrzymują się objawy pobudzenia (niewystępujące uprzednio), stwierdzone na podstawie występowania dwóch spośród następujących symptomów: trudności z zasypianiem lub budzeniem się, rozdrażnienie lub złości, trudności z koncentracją uwagi, nadmierna czujność, wyolbrzymiona reakcja przestrachu.

• Zaburzenie trwa ponad miesiąc.

• Zaburzenie wywołuje u pacjenta klinicznie istotne zakłócenie lub osłabienie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub w innych ważnych obszarach życia.

Lekarz stawiający diagnozę zespołu stresu pourazowego musi określić, czy choroba jest:

-ostra: jeśli objawy utrzymują się krócej niż trzy miesiące.

-przewlekła: jeśli objawy utrzymują się dłużej niż trzy miesiące.

Oprócz tego lekarz musi stwierdzić, czy zaburzenie ma postać odroczoną, jeśli objawy wystąpią co najmniej 6 miesięcy po zadziałaniu stresora.

*Rozpoznanie PTSD, zgodnie z kryteriami DSM-IV zawiera wiele elementów identycznych z rozpoznaniem stresu ostrego, różni się natomiast znacznie, jeśli chodzi o nasilenie i okres utrzymywania się objawów.

Kryteria rozpoznania stresu ostrego wg DSM IV:

• Osoba przeżyła dramatyczną sytuację lub była jej świadkiem, zetknęła się ze śmiercią, bezpośrednim zagrożeniem poważnym okaleczeniem albo doświadczyła zagrożenia własnej integralności fizycznej i integralności fizycznej trzecich; jednocześnie jej reakcją był silny strach, poczucie bezradności i przerażenie.

• W czasie lub w następstwie dramatycznego wydarzenia wystąpiły trzy lub więcej następujących objawów dysocjacji:

1.Subiektywne poczucie otępienia, zobojętnienie lub brak wrażliwości emocjonalnej

2.Ograniczenie świadomości otoczenia (np. stan oszołomienia)

3.Derealizacja

4.Depersonalizacja

5.Amnezja dysocjacyjna (to znaczy niemożność przypomnienia sobie żadnego istotnego elementu wydarzenia urazowego).

• Osoba ustawicznie przeżywa dramatyczne wydarzenie, zdradzając przynajmniej jeden z następujących objawów: nawracające obrazy wydarzenia, myśli, sny, złudzenia i migawki związane z tym wydarzeniem, uczucie ciągłego jego przeżywania, uporczywe poczucie przygnębienia, towarzyszące nawracającym wspomnieniom.

• Osoba wyraźnie unika bodźców przypominających dramatyczne wydarzenie (tj. myśli, uczuć, rozmów, czynności, miejsc i ludzi).

• Osoba zdradza wyraźne objawy niepokoju lub pobudzenia (trudności ze snem, drażliwość, osłabienie koncentracji nadmierna czujność, wzmożona reakcja zaskoczenia, nadruchliwość).

• Zaburzenie następujące po urazie powoduje istotne z punktu widzenia klinicznego upośledzenie lub osłabienie zdolności do kontaktów społecznych, wykonywania pracy zawodowej i funkcjonowania w innych ważnych dziedzinach życia; może ograniczyć zdolność do podjęcia niezbędnych działań, takich jak zwrócenie się o pomoc do członków i lub uzyskanie u nich wsparcia.

• Zaburzenie trwa nie krócej niż dwa dni i nie dłużej niż cztery tygodnie; ujawnia się w ciągu czterech tygodni od traumatycznego wydarzenia.

• Zaburzenie nie jest wynikiem bezpośredniego fizycznego działania substancji psychoaktywnych (np. narkotyków lub leków) ani skutkiem ogólnego stanu zdrowia, nie daje się zakwalifikować jako krótkotrwale zaburzenie psychotyczne jest zwykłym zaostrzeniem wcześniejszego zaburzenia, określonego na osi I lub osi II.

Zespół katastrofy: reakcje charakterystyczne dla wielu ofiar wielkich katastrof. Na ogół wyróżnić można 3 fazy:

1) faza szoku- ofiara jest oszołomiona i apatyczna

2) faza podatności- ofiara jest pasywna, ulega namowom

3) faza powrotu do zdrowia- ofiara odczuwa napięcie i obawy, wykazuje objawy uogólnionego lęku, stopniowo odzyskuje równowagę psychiczną, często odczuwa potrzebę ciągłego opowiadanie o tragicznym wydarzeniu- tu może wyst. PTSD

* pojawić się mogą smutek i depresja, a jeśli osoba uważa, że swoją postawą przyczyniła się do śmierci bliskich, odczuwa ogromne poczucie winy i PTSD może trwać miesiącami

PRZYCZYNY PTSD:

1. Niektóre badania wykazują, że podatność na stres zależy od typu osobowości.

2. Przy wysokim ryzyku urazu o reakcji na stres stanowi sam charakter stresora, przy czym prawdopodobieństwo wyst. PTSD wydaje się być większe u kobiet.

3. We wszystkich przypadkach PTSD strach wydaje się być podstawową przyczyną.

4. zetknięcie z niekontrolowanymi stresorami zwiększa wrażliwość organizmu tzn.: zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych skutków późniejszego narażenia na niekontrolowany stres;

5. Postrzeganie stresorów jako nieprzewidywalnych i niekontrolowanych odgrywa ważną rolę w utrzymywaniu się PTSD

Uraz spowodowany gwałtem:

• jeśli gwałtu dokonał ktoś bliski, odczuwa się nie tylko strach, ale i ma się świadomość zdrady i często czuje się odpowiedzialnym za to co się stało, stąd możliwe silne poczucie winy i opór przed ujawnieniem tego co się stało

• reakcja zależy od wieku ofiary: u dzieci mogą wystąpić silne urazy i dezorientacja seksualna, u kobiet młodych gwałt może zaostrzyć konflikt związany z potrzebą niezależności z jednej strony, a z lękiem przed separacją z drugiej

• u zgwałconych kobiet występować mogą: zaburzenia fizyczne (nadmierne pobudzenie i niepokój, mogą siebie postrzegać jako osoby o słabym zdrowiu), problemy emocjonalne (lęk, obniżenie nastroju, niska samoocena), zaburzenia funkcji poznawczych (np. zaburzenia koncentracji o natręctwa myślowe), zaburzenia zachowania (agresja, zachowanie antyspołeczne, nadużywanie substancji psychoaktywnych), zmiany w życiu towarzyskim, problemy seksualne, problemy w kontaktach intymnych i poczucie bycia ofiarami (dalsza wiktymizacja)

Fazy radzenia sobie ze skutkami gwałtów:

1. faza antycypacji - napastnik zbliża się do ofiary i ta uświadamia sobie niebezpieczeństwo; stosuje negację (podtrzymywanie złudnego przekonania o swej nienaruszalności) i inne mechanizmy obronne

2. faza ataku - rozpoczyna się uświadomieniem sobie przez ofiarę, że dojdzie do ataku i kończy po dokonaniu gwałtu; silna obawa o życie, często bezruch

3. faza odreagowania urazu - po gwałcie, może wystąpić reakcja ekspresyjna (płacz, niepokój) lub kontrolowana (pozory przytłumienia, spokoju i samokontroli); często poczucie winy z powodu braku reakcji w trakcie ataku

4. faza rekonstrukcji - rozpoczyna się, gdy ofiara przygotowuje się do opuszczenia izby przyjęć lub ośrodka pomocy, kończy się, gdy ofiara podzieli się przeżyciem z bliskimi i odbuduje obraz samej siebie (często działania typu: zmiana numeru tel., mieszkania, koszmary nocne, fobie - np. przed tłumem)

• Kobiety, które były przed gwałtem dobrze przystosowane często powracają do równowagi

Uraz spowodowany uczestnictwem w wojnie:

• PTSD występuje częściej u tych, którzy bezpośrednio uczestniczyli w walce

• Objawy to: zwiększona wrażliwość i rozdrażnienie, zaburzenia snu, koszmary nocne, problemy z opanowaniem gniewu i najpowszechniej występujący obezwładniający lęk

• U jeńców wojennych uraz psychiczny często jest maskowany radością i ulgą (z powodu końca niewoli); charakterystyczna jest zmniejszona odporność na choroby, niska tolerancja frustracji, uzależnienie od psychoaktywnych środków, przemożne uczucie gniewu, możliwe problemy z przystosowaniem społecznym; wysoki wskaźnik umieralności; wiele z tych problemów można przypisać złemu traktowaniu w niewoli (np. niedożywienie)

• Powszechnie uważa się, że niedojrzałość emocjonalna spowodowana nadopiekuńczością rodziców czyni żołnierza bardziej podatnego na stres; wcześniejsze przywyknięcie do strachu może spowodować automatyczne radzenie sobie z nim

• Istotne są czynniki społ.-kult. (zrozumienie i akceptacja celów wojny, identyfikacja i solidarność z oddziałem, morale oddziału, umiejętności dowódcy)

Uraz spowodowany poważnym zagrożeniem osobistego bezpieczeństwa życia:

• uchodźcy o niskim poczuciu własnej wartości mają najpoważniejsze trudności z przystosowaniem się do nowej kultury

• osoby poddane torturom mogą cierpieć na:

• problemy somatyczne (ból, nerwowość, bezsenność, drżenie, omdlenia, pocenie się, biegunka)

• psychiczne (lęki nocne, koszmary, depresja, podejrzliwość, wycofanie i wyobcowanie społeczne, drażliwość, agresywność)

• zaburzenia poznawcze (problemy z koncentracją, dezorientacja, deficyty pamięci)

• behawioralne (agresja, impulsywność, próby samobójcze)

• ofiary tortur, które potrafiły uzyskać kontrolę poznawczą nad wydarzeniami (np. przewidziały natężenie bólu i przygotowały się do niego) okazały się na dłuższą metę najmniej poszkodowane: psychiczne przygotowane na tortury, ich świadomość, oddanie sprawie, odporność nabyta we wcześniejszych doświadczeniach i silne oparcie społeczne mogą chronić przed PTSD

LECZENIE PTSD

1. Farmakoterapia: środki przeciwdepresyjne pomagają w zwalczaniu takich objawów jak - depresja, natręctwa, unikanie; niezbędna kontrola działania i kontrola leków; połączenie z psychoterapią daje lepsze efekty

2. Interwencja kryzysowa (krótka, nastawiona na problem pomoc psychologiczna, bezpośrednio po traumatycznym wydarzeniu); polega na udzieleniu wsparcia emocjonalnego i zachęceniu do opowiadania o tym, co przeżyły

3. Terapia bezpośrednia - oparta na technikach behawioralnych; ofiarę ponownie oddaje się działaniu bodźców, które spowodowały lęk lub towarzyszyły traumatycznemu wydarzeniu ekspozycja powtarzających się lub intensywnych, obiektywnie nieszkodliwych, ale wywołujących lęk bodźców w celu jego redukcji; procedurę można połączyć z innymi technikami behawioralnymi, np. relaksacja, treningiem asertywności

1

---