METODY PLANOWANIA RODZINY
Planowanie rodziny i stosowanie antykoncepcji jest prawem człowieka do decydowania o własnym życiu, własnej płodności i wielkości własnej rodziny. Antykoncepcja pozwala podejmować decyzje o posiadaniu potomstwa w czasie i warunkach dla niego optymalnych, rozwija partnerstwo w rodzinie i sprzyja równouprawnieniu w życiu seksualnym.
Metody antykoncepcji stosowano w starożytnym Egipcie, Rzymie, Grecji. Praktykowano wstrzemięźliwość płciową, stosunek bez wytrysku, używano pęcherzy zwierzęcych jako prezerwatyw, wkładek domacicznych z korzeni mandragory, z kory drzew, z miedzi.
W XX wieku nastąpił niezwykły postęp w dziedzinie metod planowania rodziny.
Znaczące wydarzenia na tym polu to:
wprowadzenie wkładki wewnątrzmacicznej w latach 20.,
opracowanie doustnych środków antykoncepcyjnych w latach 50.,
ubezpłodnienie metodą laparoskopową w latach 60.
Antykoncepcja to sposób postępowania mający na celu uzyskanie czasowej lub trwałej niepłodności.
Czasową niepłodność można uzyskać stosując różnego rodzaju środki antykoncepcyjne, a trwałą poprzez ubezpłodnienie - sterylizację kobiety lub mężczyzny.
Środki antykoncepcyjne to:
preparaty,
substancje chemiczne
lub ich mieszaniny o działaniu zapobiegającym zaistnieniu albo rozwojowi ciąży.
Dzielą się na:
Hormonalne,
Mechaniczne,
Chemiczne (dopochwowe)
Idealna metoda antykoncepcji powinna spełniać kilka warunków:
bezpieczeństwo,
skuteczność,
długotrwałość,
niski koszt,
odwracalność,
ochrona przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.
Skuteczność metody obliczamy według wskaźnika opracowanego przez Raymonda Pearla.
Wskaźnik Pearla jest to odsetek kobiet współżyjących płciowo, które zaszły w ciążę w ciągu roku stosowania danej metody.
Najbardziej skutecznymi metodami są środki hormonalne i ubezpłodnienie.
Wskaźnik Pearla określa skuteczność danej metody antykoncepcji, a ściślej mówiąc: wskaźnik niepowodzeń danego środka antykoncepcyjnego.
O czym mówi wskaźnik Pearla?
Wskaźnik Pearla przedstawia ilość niepożądanych ciąż do jakich doszło w wyniku regularnego pożycia seksualnego u stu par stosujących daną metodę antykoncepcji.
Im wskaźnik Pearla ma mniejszą wartość, tym bardziej skuteczna jest obrana metoda antykoncepcji.
Przy braku stosowania jakichkolwiek zabezpieczeń wskaźnik Pearla wynosi 80-90, co oznacza, że na 100 par właśnie tyle (czyli 80 do 90) będzie spodziewać się dziecka.
Wskaźnik Pearla czyli skuteczna i nieskuteczna antykoncepcja
Jako niezawodne uważane są metody o wskaźniku do 2 (wskaźnik 2 oznacza, że na sto par w wyniku regularnego współżycia 2 kobiety zaszły w nieplanowaną ciążę),
średnio skuteczne to metody o wskaźniku od 2 do 5,
a powyżej tej wartości uważa się metody za nieskuteczne.
Mechaniczne metody antykoncepcji
Prezerwatywa
Metoda nie wymagająca porady lekarskiej,
będąca metodą barierową,
właściwie stosowana jest skuteczna (wskaźnik Pearla 5,0-12,0),
nieinwazyjna,
tania,
angażuje mężczyznę,
zapewnia ochronę przed chorobami przenoszonymi drogą płciową,
przed zakażeniem HIV.
Zaliczana jest do środków mechanicznych, ponieważ uniemożliwia przedostanie się nasienia do dróg rodnych kobiety.
Uzupełnieniem stosowania prezerwatywy mogą być środki chemiczne: kremy, żele, globulki o działaniu plemnikobójczym i aktywności antybakteryjnej i przeciwwirusowej.
Wewnątrzmaciczne środki antykoncepcyjne
Wewnątrzmaciczne środki antykoncepcyjne IUD (Intrauterine Device) — są to wkładki wprowadzane do jamy macicy przez kanał szyjki. Produkowane są z tworzyw sztucznych z dodatkiem miedzi, srebra lub preparatów hormonalnych.
IUD chroni skutecznie przed ciążą, nie wiąże się z przebiegiem stosunku płciowego, nie zmienia cyklu miesiączkowego, jest metodą odwracalną, można ją stosować w czasie laktacji.
Powikłaniem stosowania wkładki wewnątrzmacicznej mogą być przedłużające się krwawienia i okresowe bóle podbrzusza.
Wskaźnik Pearla dla wkładek wewnątrzmacicznych wynosi 1,2-3,0. Założenie spirali do jamy macicy, a także wyjęcie odbywa się w ostatnim dniu krwawienia, ponieważ w tym czasie kanał szyjki macicy jest rozwarty, a to sprawia, że zabiegi te są łatwe do wykonania i niebolesne.
Po upływie określonego przez producenta czasu stosowania spirali (2,3,5 lub więcej lat) bądź gdy kobieta zaplanuje ciążę, należy zgłosić się do ginekologa w celu jej usunięcia.
Mechanizm działania IUD polega na:
wywołaniu odczynu zapalnego w endometrium - błonie śluzowej macicy (uniemożliwienie nidacji zapłodnionej komórki jajowej, czyli wszczepienia się zarodka w błonę śluzową),
negatywny wpływ na kapacytację plemników
Kapacytacja to proces dojrzewania gamety męskiej, przygotowujący plemniki do zapłodnienia,
blokowanie receptorów progesteronowych endometrium
Progesteron (luteina)- najważniejszy żeński hormon płciowy wydzielany przez jajniki, wytwarzany przez ciałko żółte i łożysko
(w czasie ciąży).
Ciałko żółte, gruczoł wewnętrznego wydzielania, powstający w jajniku w drugiej połowie cyklu miesiączkowego.
Kiedy dochodzi do zapłodnienia, progesteron wzrasta.
Progesteron umożliwia zagnieżdżenie się zarodka w macicy i utrzymanie ciąży.
wzrost lepkości śluzu szyjkowego.
Koniecznym badaniem przed założeniem IUD jest rozmaz mikrobiologiczny z pochwy i
rozmaz cytologiczny z szyjki macicy.
Przeciwwskazaniami do stosowania wkładki wewnątrzmacicznej są:
stany zapalne pochwy, macicy, przydatków,
mięśniaki macicy,
wady macicy,
zaburzenia miesiączkowania,
choroba Wilsona - to rzadka choroba genetyczna, która powoduje nadmierne gromadzenie się miedzi w organizmie
IUD nie stosuje się u kobiet, które nie rodziły, ze względu na możliwość stanów zapalnych narządów płciowych.
Hormonalne środki antykoncepcyjne to substancje chemiczne o różnym zestawie hormonów, najczęściej stosowane doustnie w postaci pigułki.
Mogą też być podawane w formie wstrzyknięć, plastrów lub w postaci implantów podskórnych.
Tabletki antykoncepcyjne - wskaźnik Pearla wynosi 0,2-0,3.
Początkowo doustne środki antykoncepcyjne były to wyłącznie preparaty tzw. jednofazowe, czyli o stałej dawce estrogenów i progestagenu.
Z czasem pojawiły się dwufazowe, tj. o zwiększonej dawce progestagenu w drugiej połowie cyklu, a następnie trójfazowe, dostosowane do faz cyklu miesiączkowego.
W tabletce dwufazowej proporcje estrogenów i progesteronu zmieniają się dwukrotnie w ciągu 21-dniowego cyklu, i trzykrotnie w tabletce trójfazowej.
Tabletki fazowe wprowadzają cykliczność zmian działania hormonów.
Głównym składnikiem hamującym jajeczkowanie -jest etynyloestradiol.
Środki hormonalne w którym substancje czynne są wchłaniane przez skórę (plasterki) - Ta droga podania leku pozwala ominąć układ pokarmowy.
Estrogeny - grupa hormonów płciowych, do których zalicza się: estradiol, estron i estriol. Ich synteza zachodzi w jajnikach, po menopauzie czynność wydzielnicza jajników ustaje, co prowadzi do niedoborów estrogenów.
są odpowiedzialne za:
regulację cyklu miesiączkowego. Szczególną rolę odgrywają w pierwszej fazie cyklu, w której stymulują rozrost błony śluzowej macicy i przygotowują ją do implantacji zarodka
Luteina (progesteron)
to jeden z najważniejszych hormonów płciowych wydzielany przez jajniki. Bez niego zapłodnienie, ani utrzymanie ciąży nie byłoby możliwe.
Zaliczany jest do hormonów sterydowych.
Za produkcję progesteronu odpowiedzialne są: ciałko żółte jajników oraz w ciąży - łożysko.
Mechanizm działania złożonych tabletek antykoncepcyjnych polega na:
hamowaniu owulacji,
wywołaniu przemiany endometrium, co uniemożliwia zagnieżdżenie komórki jajowej,
zmniejszenie reaktywności jajników na hormony FSH i LH,
FSH folikulostymulina - wydzielana przez przedni płat przysadki mózgowej wpływa na wzrost i dojrzewanie w ciągu około 14 dni pęcherzyka Graafa.
W toku cyklu miesiączkowego dojrzały pęcherzyk Graafa pęka i następuje wyrzucenie komórki jajowej - jajeczkowanie (owulacja).
Hormon luteinizujący LH, wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej-pobudza czynność jajnika.
wzroście lepkości śluzu szyjkowego,
hamowaniu transportu komórki jajowej w jajowodzie,
hamowaniu kapacytacji plemników(dojrzewanie gamety męskiej)
Stosowanie środków hormonalnych wymaga badania ginekologicznego, badania gruczołów sutkowych, oceny funkcji wątroby, układu krążenia i krzepnięcia krwi.
Przeciwwskazania do stosowania złożonej antykoncepcji hormonalnej to:
choroba zakrzepowa,
duże żylaki,
choroba wątroby,
nadciśnienie tętnicze,
cukrzyca,
choroby nowotworowe,
choroby psychiczne,
palenie tytoniu,
opryszczka w przebiegu ciąży.
Decydując się na hormonalną antykoncepcję, kobieta powinna:
Ściśle przestrzegać zaleceń lekarza i zaleceń zawartych w ulotce,
Jeżeli nie zażyje w danym dniu tabletki, uczynić to, gdy tylko sobie o tym przypomni, jeśli upłynęło więcej niż 12 godzin od momentu, gdy zwykle ją zażywa, zastosować inne sposoby zapobiegania ciąży do końca cyklu, przyjmując jednocześnie tabletki
Minitabletki — są to preparaty zawierające tylko progestagen, nie hamują owulacji. Wskaźnik Pearla dla tej metody wynosi 1,0-3,0. Działanie minitabletek polega na:
zagęszczeniu śluzu szyjkowego,
przemianie endometrium,
upośledzeniu funkcji ciałka żółtego.
Preparaty te wymagają bardzo regularnego zażywania. Mogą być stosowane u kobiet karmiących, palących papierosy, z nadciśnieniem, cukrzycą.
Tabletki hormonalne „po stosunku” zalecane są głównie dla kobiet zgwałconych lub — wyjątkowo — w przypadku pęknięcia prezerwatywy podczas stosunku płciowego.
Zapobiegają implantacji zarodka, upośledzają czynność ciałka żółtego, przyspieszają miesiączkę.
Mogą powodować zaburzenia cyklu płciowego.
Doustne środki antykoncepcyjne są skuteczne niemal w 100%,
wpływają korzystnie na zaburzenia cyklu miesięcznego,
obniżają ryzyko tworzenia się torbieli jajników, stanów zapalnych przydatków, mięśniaków macicy,
zmniejszają ryzyko zachorowania na raka jajnika, raka endometrium,
zapobiegają niedokrwistości (skąpe miesiączki),
korzystnie wpływają na trądzik,
nie wpływają na przebieg stosunku płciowego.
Objawami ubocznymi stosowania tabletek hormonalnych mogą być:
pigmentacja skóry,
nudności,
obrzęki,
bóle głowy,
bolesność piersi,
przyrost masy ciała,
spadek libido,
depresja.
Metody chirurgiczne - sterylizacje
Metoda ubezpłodnienia chirurgicznego jest trwałym pozbawieniem kobiety lub mężczyzny funkcji rozrodczej. Polega ona na przerwaniu ciągłości jajowodów u kobiet (metodą laparoskopową) lub nasieniowodów u mężczyzn.
Sterylizacja u mężczyzn-Wazektomia polega na zamknięciu (podwiązaniu) nasieniowodów, trwałym pozbawieniu mężczyzny zdolności do płodzenia bez ograniczenia możliwości seksualnych.
W Polsce zabieg taki dopuszczalny jest tylko w przypadku zagrożenia zdrowia i życia człowieka.
Nie istnieje idealna metoda antykoncepcji.
Wybór metody zależy od czynników kulturowych, społecznych, religijnych, postawy wobec seksu, stabilności związku dwojga ludzi.
Estrogeny - grupa hormonów płciowych, do których zalicza się estradiol, estron i estriol. Estrogeny są nazywane hormonami żeńskimi i najważniejszą rolę odgrywają w organizmie kobiet, ale są też niezbędne dla mężczyzn - ich niedobór w jądrach może powodować bezpłodność.
Estrogeny wpływają na wiele cech i funkcji organizmu, szczególnie kobiecego.
W zakresie budowy ciała są odpowiedzialne za:
kształtowanie się żeńskich narządów płciowych i piersi w czasie rozwoju płodowego i po urodzeniu (II i III-rzędowe cechy płciowe),
rozwój III -rzędowych cech płciowych kobiecych (m. in. budowa ciała, typ owłosienia),
kształtowanie się psychiki i popędu płciowego (IV-rzędowe cechy płciowe).
W zakresie procesów biochemicznych są odpowiedzialne za:
regulację cyklu miesiączkowego. Szczególną rolę odgrywają w pierwszej fazie cyklu, w której stymulują rozrost błony śluzowej macicy i przygotowują ją do implantacji zarodka
gospodarkę lipidową - zwiększają poziom "dobrego" cholesterolu HDL, a obniżają poziom "złego" cholesterolu LDL; zwiększają też wydalanie cholesterolu z żółcią
gospodarkę wapniową - zwiększają odkładanie wapnia w kościach, zapobiegając osteoporozie; stymulują wzrost kości i chrząstek
zwiększanie przyswajania białek;
zwiększanie syntezy białek endogennych, np. białek wiążących hormony tarczycy i hormonów nadnerczy, a także pobudzają syntezę fibrynogenu.
zwiększanie krzepliwości krwi
przyrost i zwiększenie pobudliwości mięśni gładkich (macicy i jajowodów).
przyrost komórek endometrium i nabłonka piersi, co jest powodem rakotwórczego działania estrogenów
W trakcie cyklu miesiączkowego stężenie estradiolu zmienia się, co wywołuje określone efekty fizjologiczne:
w fazie folikularnej cyklu miesiączkowego stymulują rozrost błony śluzowej macicy i odbudowę w niej naczyń krwionośnych;
przygotowują błonę śluzową macicy na przyjęcie zapłodnionego jaja;
pobudzają gruczoły śluzowe szyjki macicy do wydzielania śluzu;
w fazie lutealnej cyklu miesiączkowego powodują rozrost endometrium i ułatwiają zagnieżdżenie jaja;
kończą krwawienie miesiączkowe.
W trakcie krwawienia ich stężenie wzrasta, co prowadzi do wzrostu krzepliwości krwi i zakończenia krwawienia.
Skutki niedoboru estrogenów
zaburzenia miesiączkowania
niepłodność
zanik (lub ograniczone występowanie) II-rzędowych cech płciowych
męska sylwetka
hirsutyzm
obniżenie barwy głosu
zanik III-rzędowych cech płciowych
osteoporoza