Strategie finansowania przedsiębiorstw
Pojęcie finansowania
Dla określenia tego pojęcia przyjmuje się zróżnicowane punkty odniesienia:
strukturę kapitału przedsiębiorstwa, tj. relację między kapitałem własnym i obcym,
gwarancje prawne, tj. zabezpieczenia przyznane pożyczkodawcom,
pojęcie kapitału,
okres angażowania kapitału,
przekształcenia w strukturze kapitału.
W zależności od tego, czy przy definiowaniu pojęcia `finansowanie' uwzględnimy więcej lub mniej płaszczyzn odniesienia, mówi się o finansowaniu w węższym bądź w szerszym ujęciu.
Finansowanie węższe ogranicza się do pozyskiwanie kapitału:
podejmowanie przedsięwzięć prowadzących do otrzymywania kapitału długo i krótkookresowego,
lokowanie kapitału w przedsiębiorstwie na określony czas, w konkretnej formie, na określony cel (zdobywanie kapitału długookresowego na finansowanie inwestycji za pomocą udziałów).
Finansowanie szersze - pozyskiwanie kapitału oraz dysponowanie nim:
codzienne dyspozycje prowadzące do utrzymania równowagi finansowej, wyboru stosowanych metod regulowania wydatków, korzystnej lokaty wolnych środków finansowych oraz sporządzenia sprawozdań finansowych.
Na tle takiego podziału odróżnia się również finansowanie aktywne i pasywne.
Kiedy mowa o aktywnym finansowaniu oznacza ono umieszczenie kapitału w innym przedsiębiorstwie. W przypadku pasywnego finansowania, polega ono na finansowaniu własnego przedsiębiorstwa.
Formy finansowania
Kapitał wykorzystywany w przedsiębiorstwie może pochodzić z różnych źródeł. Przyjmując źródło pochodzenia jako kryterium można wyróżnić finansowanie zewnętrzne i wewnętrzne.
Finansowanie zewnętrzne charakteryzuje się tym, że przedsiębiorstwo otrzymuje środki finansowe - kapitał, spoza przedsiębiorstwa. W ramach tego finansowania wyróżniamy:
finansowanie własne
poprzez wkłady (które mogą pochodzić od przedsiębiorstw, których właścicielem jest jedna osoba lub spółek osobowych, bądź w formie papierów wartościowych) lub udziały,
finansowanie obce - dopływ kapitału odbywa się poprzez:
rynek kapitałowy i pieniężny - krótkookresowe kredyty bankowe (kredyt w rachunku bieżącym, kredyt pod zastaw ruchomości, kredyt wekslowy, kredyt na poręczenie osoby trzeciej) i długookresowe pożyczki (obligacje, pożyczki, pożyczki bez gwarancji),
obrót kredytowy i towarowy - kredyt dostawcy i odbiorcy, tzw. przedpłaty,
poprzez szczególne formy finansowania - leasing i factoring.
Finansowanie wewnętrzne polega na uzyskiwaniu bądź zwiększaniu środków w drodze przekształcenia dóbr rzeczowych w środki finansowe (kapitał wzrasta bez dopływu środków z zewnątrz) → jeśli środki wpływają w postaci zysku z tytułu obrotu bądź wcześniej zaangażowanych środków, to jest to też finansowanie wewnętrzne. Sposoby pozyskiwania środków:
przekształcenia majątkowe - zmiana struktury majątku w wyniku:
finansowania dodatkowych i okresowych inwestycji z odpisów amortyzacyjnych,
przyspieszenia obrotu kapitału,
w drodze zmniejszenia majątku przez racjonalizację i sprzedaż zbędnych elementów zasobów majątkowych przedsiębiorstwa.
kształtowanie kapitału - tworzenie długookresowych rezerw i zatrzymanie zysku w przedsiębiorstwie, czyli nie wypłacenie akcjonariuszom lub udziałowcom reszty zysku pozostającego po opodatkowaniu.
Według kryterium pozycji prawnej dawcy kapitału wyróżnić można: finansowanie własne i obce.
Finansowanie własne - finansowanie z zysku, z wkładów, z udziałów → otrzymywanie dodatkowego kapitału własnego.
Finansowanie obce - finansowanie za pomocą kredytów, środków zgromadzonych na długookresowych rezerwach - np. środki na funduszach emerytalnych i rentowych.
Cechy kapitału własnego i obcego
Każde przedsiębiorstwo do wykonania swoich zadań potrzebuje określonego kapitału. Może to być kapitał własny lub obcy.
Cechy kapitału własnego to:
podmiot wnoszący kapitał do przedsiębiorstwa staje się jego współwłaścicielem lub właścicielem, z reguły nie ma prawa jednak jego zwrotu i otrzymywania odsetek, ale uczestniczy w podziale zysku przedsiębiorstwa lub jego stratach,
podmiot angażujący kapitał do własnego przedsiębiorstwa powinien być zainteresowany jego rentownością - bardziej, niż dawca kapitału obcego,
Cechy kapitału obcego:
musi on być zwrócony w ustalonym terminie,
pożyczkodawca ma prawo do odsetek, które ustalane są na podstawie stopy dyskontowej banku centralnego,
pożyczkodawca z reguły nie ma prawa głosu przy podejmowaniu decyzji w przedsiębiorstwie,
przyznawanie gwarancji w warunkach inflacji - wierzyciel uzyskuje dodatkowe gwarancje, które chronią go przed realną utratą pożyczonego kapitału,
może on być oddawany przedsiębiorstwu na krótki, bądź długi okres.
Z punktu widzenia obciążeń podatkowych angażowanie kapitału obcego może okazać się korzystne, gdy odsetki od kredytu mają charakter potrącany, są zaliczane w koszty uzyskania przychodu.
Udział KW I KO
wg reguł bilansu, majątek podzielony jest na dwie grupy: majątek trwały i obrotowy, a kapitał na kapitał własny i obcy (krótko- i długookresowy),
relacja KW do KO powinna kształtować się jak 1:1 lub 1:2 (w praktyce nie przestrzegana, bo baza kapitałowa firm jest zbyt małą, by sprostać postępowi technicznemu i rozwojowi gospodarczemu, angażując na cele inwestycyjne w dużej mierze tylko własne środki),
przedsiębiorstwo powinno dążyć do ukształtowania takiej struktury kapitału, by uzyskać najwyższą stopę rentowności KW,
udział KO w finansowaniu zależy od kształtowania się relacji między rzeczywistą stopą procentową a rynkową stopą procentową (gdy rynkowa jest niższa od rzeczywistej, to firma powinna zwiększać KO do momentu zrównania się stóp) → wzrasta rentowność KW, która jest wyższa do kapitału ogółem → efekt dźwigni,
jak długo osiągany zysk z zaangażowanego KO jest większy niż płacone odsetki od tego kapitału, tak długo wzrasta rentowność KW.
Podwyższanie i obniżanie kapitału własnego
Podwyższanie kapitału własnego oznacza:
wzrost bazy kapitałowej przedsiębiorstwa w drodze wpłat lub zatrzymania w przedsiębiorstwie środków własnych, głównie pochodzących z zysku lub przyjęcia środków obcych,
wykorzystanie finansowania zewnętrznego.
Może ono następować w drodze:
wkładów pieniężnych,
innych wartości majątkowych,
wpłat dotychczasowych lub nowych udziałowców,
przejęcie jednego przedsiębiorstwa przez inne,
przekształcenia, tj. zmiany formy prawnej przedsiębiorstwa,
przekształcenie jawnych rezerw spółek kapitałowych w kapitał nominalny.
Cele podwyższania kapitału własnego:
wzrost bazy gwarancyjnej przedsiębiorstw, co wpływa na wiarygodność przedsiębiorstwa oraz wzrost płynności finansowej,
zamiar rozszerzenia działalności,
podjęcie działań racjonalizatorskich, organizacyjnych, czego efektem powinna być obniżka kosztów, poprawa rentowności firmy.
Obniżanie kapitału własnego oznacza:
zmniejszanie bazy kapitałowej przedsiębiorstwa w drodze zwrotu wkładów pieniężnych bądź wartości rzeczowych,
obniżanie kapitału nominalnego spółek kapitałowych.
Finansowanie obce
Zalety finansowania obcego:
dawca kapitału nie ma wpływu na podejmowane decyzje w przedsiębiorstwie,
możliwość uzyskania kapitału bez potrzeby przyjmowania nowych wspólników (akcjonariuszy),
może być korzystny z punktu widzenia zysku w przedsiębiorstwie (o ile koszt wykorzystywania kapitału obcego jest niższy od dochodu uzyskiwanego dzięki jego zaangażowaniu),
różne traktowanie finansowania własnego i obcego przez systemy podatkowe (udział w zysku jest obciążony podatkiem dochodowym, natomiast odsetki od kapitału obcego zmniejszają podstawę opodatkowania).
Wady finansowania obcego:
wzrost kosztów finansowych, które muszą być zapłacone niezależnie czy firma wypracuje zysk czy stratę,
uzyskanie kapitał obcego jest związane z zapewnieniem gwarancji i zabezpieczeń dla wierzycieli.
Strategia finansowania, jaką przyjmie dane przedsiębiorstwo wiąże się nierozłącznie z formami finansowania, jakie ono wybierze. Poniżej przytoczone zostały najczęstsze formy finansowania obcego jako głównego instrumentu finansowania.
Podział finansowania obcego
Finansowanie krótkookresowe:
Kredyt dostawcy (kupiecki) - kredytodawcą jest producent lub dostawca dóbr i usług; jest to instrument wspierania zbytu przez dostawcę/ kredytodawcę,
wyposażeniowy
Udzielany jednemu przedsiębiorstwu przez inne na wyposażenie w środki produkcji w formie pieniężnej. Często wiąże się z zobowiązaniem kredytobiorcy do zakupu wyrobów u kredytodawcy. Ceną tego kredytu jest wyższa cena za nabywane towary przez kredytobiorcę od kredytodawcy (wyższa niż w przypadku transakcji bez uwzględnienia kredytu wyposażeniowego).
towarowy
Dostawca odracza odbiorcy zapłatę za dostarczone towary (usługi) oraz z reguły nie żąda gwarancji od odbiorców towarów (ze względu na przeszłą współpracę obydwóch). Odbiorca ponosi koszty wkalkulowane w cenę z tego tytułu, choć czasami nie płaci dodatkowego skonta (zależy od czasu realizacji zobowiązań, sytuacji na rynku, pozycji odbiorcy).
Kredyt odbiorcy
Kredytodawcą jest klient/ odbiorca, który dokonuje wpłat na dane dobro zanim producent je wyprodukuje (przedpłaty). Ta forma finansowania jest w zasadzie rzadko stosowana w krajach rozwiniętych.
Kredyt kontokorrentowy (w rachunku bieżącym)
Może być wykorzystywany przez odbiorcę zależnie od potrzeb, nie przekraczając uzgodnionej w umowie maksymalnej kwoty zadłużenia. Jest to kredyt najczęściej udzielany przez instytucje kredytowe; jego mechanizm polega na finansowaniu tej części zobowiązań przedsiębiorstwa, które przekraczają wpływy na rachunek z tytułu należności danej jednostki (w zakresie określonego limitu). Kredyt ten często nazywany jest produkcyjnym lub obrotowym, gdyż w pierwszej kolejności dokonywane są wypłaty na cele związane z produkcją i przeładunkiem towarów. Jest on korzystny z punktu widzenia banków, bo daje im możliwość wglądu w sytuację finansową przedsiębiorstwa (przez pośrednictwo w realizacji obrotów przedsiębiorstwa). Powinien w zasadzie służyć realizacji zadań o charakterze krótkookresowym, w praktyce jednak ze względu na prolongatę linii kredytowej przekształca się w długookresowy.
Koszty takiego kredytu są stosunkowo wysokie (należne odsetki, prowizja kredytowa, prowizje od obrotu).
Kredyt pod zastaw ruchomości
Zabezpieczenie stanowią: papiery wartościowe, weksle lub towary. W zastaw jest oddawana tylko część dóbr stanowiących zabezpieczenie kredytowe (zależy od przedmiotu zastawu). Z punktu widzenia jednak przedsiębiorstwa wydanie dóbr jest tylko wtedy korzystne, gdy nie wpływa na ograniczenie działalności przedsiębiorstwa; dlatego też częściej stosowany jest kredyt kontokorrentowy. Kredyt pod zastaw ruchomości jest oprocentowany na poziomie stopy procentowej kredytu kontokorrentowego.
Kredyt wekslowy
kredyt na dyskonto wekslowe (dyskontowy)
Przedsiębiorstwo sprzedaje weksel swojego klienta przed terminem płatności instytucji kredytowej (refinansowanie przez biorącego weksel).
kredyt akceptacyjny
Dostawca (eksporter), nie mając pełnego zaufania do odbiorcy (importera), żąda, aby wystawiony przez odbiorcę weksel został poparty akceptem przez bank. Bank udzielając akceptu przyjmuje na siebie zobowiązanie odbiorcy. W związku z dużym ryzykiem bank udziela tego kredytu tylko uznanym i znanym kredytobiorcom. Wykorzystywany głównie do finansowania transakcji towarowych związanych z handlem zagranicznym.
Factoring
Instytucja lub spółka factoringowa odkupuje należności różnych podmiotów, zaliczkując je jednocześnie do czasu upływu terminu płatności należności; potem następuje egzekucja od dłużników. Specyfiką tej formy finansowania jest fakt, że instytucje/ spółki nie kupują określonych należności tylko ich grupy lub rodzaje. Korzyścią dla odstępujących od należności jest zmniejszenie kosztów bieżących, jednak wiąże się to z drugiej strony z opłatami za zaliczkowane należności przez instytucje factoringowe, opłatami za wykonywane przez te instytucje funkcjami usługowymi i administracyjnymi jak również opłatami za funkcję gwarancyjną (koszty ryzyka).
Inne
akredytywa,
kredyt akceptacyjno- rembursowy,
kredyt negocjacyjny.
Finansowanie długookresowe:
Kredyt długoterminowy
Kredytodawcy przeprowadzają szczegółową analizę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Konieczność zabezpieczenia interesów kredytodawcy w długim okresie (10- 20 lat).
Pożyczka długookresowa
Pożyczka- dłużnik może pożyczone pieniądze lub rzeczy zatrzymać przez określony w umowie czas.
Udzielane przez instytucje kredytowe, prywatnych pożyczkodawców, towarzystwa ubezpieczeniowe, kasy oszczędnościowe na okres powyżej 3 lat. Sposób zwrotu pożyczki jest określony w planie zwrotu pożyczki.
Pożyczka pod skrypt dłużny
Skrypt dłużny- dokument potwierdzający przez pożyczkobiorcę przyjęcie kwoty pożyczki.
Udzielana przez towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa ubezpieczeń społecznych na okres do 15 lat. Zabezpieczenie dla pożyczek stanowi prawo hipoteczne.
W praktyce zamiast skryptu podstawą przyznania pożyczki jest umowa.
Obligacje przemysłowe
Obligacje (zapis długu)- dokument, w którym dłużnik zobowiązuje się wobec wierzyciela do zwrotu kapitałów wraz z odsetkami w ustalonym terminie.
Przedsiębiorstwo emitując obligacje musi uzyskać zgodę ministra finansów oraz Centralnej Komisji Rynku Kapitałowego.
Leasing
Leasingodawca zobowiązuje się za określoną zapłatę dokonywaną w ratach oddać do dyspozycji leasingobiorcy dobro inwestycyjne.
Długookresowe decyzje finansowe (kształtowanie struktury kapitału na długie okresy)
Wybór struktury kapitału jest istotnym problemem polityki finansowej, który rozwiązuje się w ramach ogólnego modelu optymalizacyjnego, tzn. należy wybrać taką strukturę, która minimalizując koszt kapitału maksymalizowałaby wartość firmy.
Według tradycyjnej teorii dla każdej firmy istnieje optymalna struktura kapitału, przy której jego koszt jest najniższy, a w konsekwencji wartość firmy osiąga maksymalny poziom. Zgodnie z tym poglądem wraz ze wzrostem udziału długu w strukturze pasywów koszt długu staje się niższy niż koszt kapitału własnego. Równocześnie gdy udział długu w strukturze pasywów nie przekracza pewnej granicy, ryzyko akcjonariuszy oraz żądane przez nich stopy dochodu nie wzrastają, a tym samym wzrost udziału długu do pewnego stopnia oznacza wzrost wartości firmy. Z drugiej jednak strony, po przekroczeniu pewnej (różnej dla różnych firm) granicy udziału długu w strukturze źródeł finansowania wzrasta ryzyko akcjonariuszy, dlatego będą się oni domagać wyższej stopy dochodu, co spowoduje spadek wartości firmy.
Czynniki, które wpływają na strukturę kapitału poszczególnych przedsiębiorstw:
Stabilność sprzedaży
Firmy, których sprzedaż jest relatywnie stabilna mogą w większym stopniu korzystać z długu, gdyż stabilność przychodów ze sprzedaży stwarza relatywnie wysoką pewność terminowego wywiązywania się z zobowiązań wobec kredytodawców
Struktura aktywów firmy
Firmy posiadające w aktywach składniki służące jako zabezpieczenie potencjalnego kredytu mogą korzystać w większym stopniu z długu jako źródła finansowania
Dynamika wzrostu firmy
Firmy o wysokiej dynamice wzrostu z reguły charakteryzują się większym udziałem długu, gdyż osiągany zysk nie jest wystarczający do sfinansowania szerokiego programu inwestycyjnego, a koszty emisji i sprzedaży akcji są wyższe niż koszty emisji długu.
Rentowność produkcji
Firmy o wysokiej rentowności produkcji są mniej zadłużone, gdyż wysokie zyski samofinansują przedsięwzięcia inwestycyjne bez konieczności ponoszenia kosztów emisji papierów wartościowych.
Sprawowanie kontroli nad firmą
Posiadający większość akcji akcjonariusze, którzy nie mają zamiaru zwiększać swoich udziałów, będą bardziej zainteresowani udziałem długu jako źródła finansowania (dodatkowa emisja może zmniejszyć ich kontrolę nad spółką).
Stanowisko kierownictwa firmy
Nie ma jednoznacznych odpowiedzi jaka struktura kapitału jest optymalna dlatego też często decyduje o tym polityka prowadzona przez kierownictwo (bardziej lub mniej konserwatywna).
Sytuacja wewnątrz firmy
Na cenę akcji poszczególnych spółek mają wpływ oceny ich perspektyw rozwojowych dokonywanych przez rynek kapitałowy. Na oceny te wpływ wywierają różne informacje dotyczące działalności firmy oraz warunków, w jakich jest prowadzona działalność. Przykładowo na rozwój nowych wyrobów lepiej zaciągnąć kredyt, gdyż finansowanie za pomocą akcji, w przypadku pomyślnego przyjęcia wynalazku przez rynek, oznaczałoby, że część korzyści przypadłaby nowym akcjonariuszom, którzy nabyliby akcje poniżej ich rzeczywistej wartości (bo nabyli te akcje w fazie badań nad nowym produktem, tzn. w momencie gdy możliwości wzrostu zysków z tego tytułu nie zostały jeszcze rozpoznane przez rynek kapitałowy i uwzględnione w poziomie cen akcji).
Strategie finansowania aktywów obrotowych
Sposób w jaki przedsiębiorstwo zaspokaja zarówno stałe, jak i sezonowe zapotrzebowanie na fundusze finansujące zmieniający się poziom aktywów określa ogólną strategię przedsiębiorstwa w zakresie finansowania aktywów obrotowych.
W zakresie finansowania aktywów obrotowych można wyróżnić trzy główne strategie:
konserwatywną,
agresywną,
umiarkowaną.
Strategia konserwatywna
Polega na finansowaniu trwałego stanu aktywów obrotowych za pomocą kapitałów własnych bądź długoterminowego kredytu bankowego (przez kapitał długoterminowy). Także znaczna część potrzeb zmiennych (sezonowych) finansowana jest za pomocą kapitałów o długoterminowym charakterze.
Zwraca się tutaj szczególną uwagę na zachowanie wysokiej (często zbyt wysokiej) płynności finansowej.
Struktura ta nie wykorzystuje możliwości dźwigni finansowej oraz prowadzi do wzrostu kosztów (kredyt długoterminowy jest zazwyczaj wyżej oprocentowany niż krótkoterminowy).
Strategia agresywna
Znaczna część stałego zapotrzebowania przedsiębiorstwa na kapitały finansujące aktywa obrotowe pokrywana jest za pomocą kredytu krótkoterminowego.
Strategia ta sprzyja minimalizacji kosztów finansowania aktywów obrotowych (niższe oprocentowanie kredytów krótkoterminowych) oraz poprawia poziom topy zwrotu kapitału własnego (zjawisko dźwigni finansowej).
Występuje jednak zagrożenie wzrostu stopy procentowej (w większym stopniu dotyczy kredytów krótkoterminowych niż długoterminowych) oraz możliwość trudności w pozyskiwaniu dodatkowych kredytów (a w konsekwencji trudności terminowego regulowania zobowiązań).
Strategia ta stwarza możliwość osiągania wysokich zysków, jednak kosztem wysokiego ryzyka.
Strategia umiarkowana
Polityka zmierzająca do dostosowania długości okresu, na który pozyskiwane są kapitały, do długości „okresu życia” aktywów sfinansowanych za pomocą tych kapitałów. Umożliwia to synchronizację w czasie strumieni pieniężnych wydatków przedsiębiorstw ze strumieniami dochodów, co powinno sprzyjać zachowaniu płynności finansowej.
Strategia ta jako pośrednia między konserwatywną i agresywną stara się w sposób optymalny układać relacje między ryzykiem a dochodami.
Źródła:
J. Ickiewicz „Strategia finansowania przedsiębiorstwa”
J. Czekaj, Z. Dresler „Zarządzanie finansami przedsiębiorstw”
R. Krupski „Zarządzanie strategiczne. Koncepcje i metody”
Z. Fedorowicz `Finanse przedsięborstwa”
1