Arabia Saudyjska w grze Dyplomacja
Arabia była prawdopodobnie kolebką ludów semickich, które wyruszyły z niej w początku IV tysiąclecia p.n.e. na podbój Mezopotamii i Palestyny. W okresie przedislamskim (przed VII w. n.e.) obszar dzisiejszej Arabii Saudyjskiej zamieszkiwały trudniące się pasterstwem, koczownicze plemiona arabskie (Arabowie), które nie utworzyły jednolitego organizmu państwowego. Aleksander III Wielki snuł plany podboju Półwyspu Arabskiego, w których realizacji przeszkodziła mu śmieć (323 p.n.e.). W późniejszym okresie tereny Arabii Saudyjskiej były przedmiotem walk o hegemonię między Etiopczykami a Persami. Od V w. n.e. znaczącą rolę odgrywały miasta Jasrib (późniejsza Medyna) oraz Mekka, leżące na skrzyżowaniu ważnych dróg handlowych. Szczególnie ta ostatnia, pozostająca pod władzą plemienia Kurajszytów, osiągnęła duże znaczenie jako ośrodek ogólnoarabskiego kultu Czarnego Kamienia. W Mekce urodził się ok. 570 prorok Mahomet, twórca islamu i państwa (kalifatu) muzułmańskiego. Od X w. plemiona zamieszkujące Półwysep Arabski zaczęły uniezależniać się od centralnej władzy kalifatu, sprawowanej przez tracącą wpływy dynastię Abbasydów, tworząc liczne księstwa (emiraty), m.in.: Al-Hidżaz (z miastami Mekką i Medyną), Asir, Al-Hasa, Dżabal Szammar. Od 1269 większa część emiratu Al-Hidżaz pozostawała pod zwierzchnością egipskich Mameluków. 1517, po podboju Egiptu przez Turków osmańskich, Al-Hidżaz przeszedł pod ich kontrolę. Od XVI w. tureccy sułtanowie, jako następcy kalifów, zgłaszali pretensje do zwierzchnictwa nad Arabią, nie zdołali jednak objąć swą władzą wewnętrznych obszarów Półwyspu Arabskiego. W XVIII w., w związku z powstaniem religijno-politycznego ruchu wahhabitów, rozpoczął się proces jednoczenia plemion arabskich. Muhammad Ibn Su'ud utworzył niezależne państwo w Nadżdzie, stając się równocześnie założycielem dynastii saudyjskiej, panującej w Arabii Saudyjskiej do dziś. 1802 jego syn zdobył Mekkę, jednak po jej stracie (1812) Saudowie wycofali się do Ar-Rijadu, który ustanowili 1818 stolicą państwa. Na skutek walk wewnętrznych oraz interwencji Turcji i Egiptu państwo wahhabitów przestało istnieć ok. 1887, a Nadżd został zajęty przez panujących w Dżabal Szammar emirów z dynastii Raszydytów, Saudowie zaś udali się na wygnanie do Kuwejtu. Władzę dynastii saudyjskiej przywrócił Abd al-Aziz Ibn as Su'ud, zwany Ibn Saud, który 1902 powrócił do Ar-Rijadu, do 1906 sprawował kontrolę nad rejonem Nadżdu, 1913 zdobył Al-Hasę. Mimo nacisków ze strony Wielkiej Brytanii i Turcji podczas I wojny światowej pozostał neutralny. Po wojnie kontynuował podboje zajmując: 1921 Dżabal Szammar (przybrał wówczas tytuł sułtana Nadżdu i Krajów Zależnych), 1924 - Mekkę, 1925 - Medynę, 1926 ustanowił protektorat nad Asirem. Przy poparciu Wielkiej Brytanii zajął również Al-Hidżaz i 1927 został królem Al-Hidżazu, Nadżdu i Krajów Zależnych. 1929-1930 stłumił bunty plemienne, rozwiązał bractwa wahhabitów i przyłączył Asir, zmieniając 1932 nazwę państwa na Królestwo Arabii Saudyjskiej. Nowe państwo zostało uznane m.in. przez ZSRR i Wielką Brytanię. Po zjednoczeniu podbitych ziem Ibn Saud przeprowadził szereg reform, mających na celu umocnienie władzy królewskiej i zorganizowanie państwa na podstawie reguł prawa muzułmańskiego (szari'at), rozbudował aparat administracji państwowej, stworzył regularną armię, zreformował sądownictwo i podatki. 1934, w wyniku zwycięskiej wojny z Jemenem, włączył do Arabii Saudyjskiej Nadżran. 1933 nadał koncesję na poszukiwania i eksploatację ropy naftowej amerykańskiemu koncernowi (od 1947 pod nazwą Aramco), co zapoczątkowało rosnące wpływy USA w Arabii Saudyjskiej. Podczas II wojny światowej Arabia Saudyjska pozostała (aż do III 1945) neutralna, zerwała jednak stosunki dyplomatyczne z Niemcami (1941) i Włochami (1942), zezwoliła również na budowę na swym terytorium (w rejonie miasta Az-Zahran) bazy lotniczej USA. 1945 Arabia Saudyjska została członkiem ONZ, a także jednym z państw założycieli Ligi Państw Arabskich. Przeciwna utworzeniu Państwa Izrael, wykazała niewielką aktywność w wojnie arabsko-izraelskiej 1948-1949. 1951 zawarła umowę z Aramco, która przyznawała jej 50% zysków koncernu. Ścieranie się amerykańskich i brytyjskich interesów związanych z eksploatacją ropy naftowej na pograniczu Arabii Saudyjskiej i protektoratów brytyjskich Omanu i Abu Zabi doprowadziło 1952 do konfliktu brytyjsko-saudyjskiego o oazę Al-Burajmi, która 1955 została zajęta przez Brytyjczyków. Po śmierci Ibn Sauda władzę objął jego syn Su'ud Ibn Abd al-Aziz. Dążąc do zachowania neutralności krajów arabskich, podczas tzw. zimnej wojny Arabia Saudyjska, w odpowiedzi na powołanie 1955 Organizacji Paktu Środkowego Wschodu (METO), została członkiem założycielem ruchu państw niezaangażowanych, utworzonego w tymże roku podczas konferencji w Bandungu w Indonezji. 1955 Arabia Saudyjska udzieliła pożyczki Syrii (10 mln USD) i Egiptowi (10 mln USD), zawierając z tym ostatnim dwustronny pakt obronny. 1956, po napaści Wielkiej Brytanii, Francji i Izraela na Egipt, Arabia Saudyjska zerwała stosunki dyplomatyczne z Wielką Brytanią i Francją, wstrzymując im równocześnie (do 1957) dostawy ropy naftowej, a także zakwestionowała prawo Izraela do korzystania z zatoki Akaba, którą uznała za własne wody terytorialne. W III 1958 król Su'ud przekazał przysługujące mu dotychczas uprawnienia ustawodawcze i wykonawcze premierowi, którym został jego brat, książę Fajsal, zatrzymując dla siebie prawo weta. W V 1958 na mocy dekretu królewskiego został wprowadzony gabinetowy system rządów. Arabia Saudyjska była jednym z krajów, które na konferencji w Bagdadzie we IX 1960 powołały do życia Organizację Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC). W XII 1960 Su'ud objął stanowisko premiera w miejsce księcia Fajsala (powierzył mu je ponownie w X 1962). Pod koniec 1962 powstały napięcia w stosunkach saudyjsko-egipskich na tle zbrojnej interwencji Arabii Saudyjskiej w Jemenie, popierającej pozbawionych władzy monarchistów (Egipt udzielał pomocy nowo utworzonemu rządowi republikanów). Unormowanie stosunków z Egiptem nastąpiło 1967, po zawarciu porozumienia kończącego wojnę domową w Jemenie, którego jednym z warunków było jednoczesne wycofanie wojsk egipskich i saudyjskich, popierających walczące strony (oficjalnie Arabia Saudyjska uznała republikański rząd Jemenu dopiero 1970). W XI 1964, po abdykacji Su'uda, na tron wstąpił, jako Fajsal II, jego brat, który przeprowadził szereg reform socjalnych i ekonomicznych. 1967 Arabia Saudyjska udzieliła pomocy finansowej Egiptowi i Jordanii, będącymi ofiarami w wojnie sześciodniowej. . 1971 w Dżiddzie powstała Organizacja Konferencji Islamskiej, której celem jest wszechstronna współpraca państw muzułmańskich. W tymże roku mediacja saudyjska położyła kres pacyfikacji obozów palestyńskich w Jordanii. 1973 Arabia Saudyjska, prowadząca panislamską politykę, udzieliła pomocy wojskowej państwom arabskim podczas wojny Jom Kippur. Jej rząd odegrał także wiodącą rolę w organizowaniu bojkotu krajów popierających Izrael, m.in. podnosząc 4-krotnie międzynarodowe ceny ropy naftowej. 1974 zawarła porozumienie z emiratem Abu Zabi, kończące spór graniczny o oazę Al-Burajmi, uznała również Organizację Wyzwolenia Palestyny (OWP) za jedynego przedstawiciela Arabów palestyńskich. W tym samym roku rząd saudyjski przejął częściowo kontrolę w Aramco (całkowite przejęcie koncernu pod nazwą Saudi Aramco nastąpiło 1980), zwiększając w ten sposób dochody, które zostały przeznaczone na dalszy rozwój ekonomiczny kraju, nie zapobiegły jednak inflacji i narastającym problemom gospodarczo-społecznym. 1975 Fajsal II został zamordowany, rządy objął Chalid Ibn Abd al-Aziz, a po jego śmierci (1982) - Fahd Ibn Abd al-Aziz. Zmiany personalne nie wpłynęły na zmianę polityki wewnętrznej i zagranicznej. Po zawarciu 1979 izraelsko-egipskiego układu pokojowego Arabia Saudyjska zerwała stosunki dyplomatyczne z Egiptem. Rewolucja w Iranie, a także opanowanie Wielkiego Meczetu w Mekce przez fundamentalistyczną partyzantkę muzułmańską zmusiły rząd saudyjski do podjęcia kroków mających zapewnić bezpieczeństwo kraju. 1981 USA wyraziły zgodę na odsprzedanie Arabii Saudyjskiej planów AWACS, co z kolei wywołało protesty ze strony Izraela oraz państw współpracujących z USA, obawiających się zachwiania równowagi militarnej na Środkowym Wschodzie. 1981 Arabia Saudyjska podpisała układ graniczny z Irakiem, udzielając mu następnie wsparcia i pomocy finansowej w wojnie z Iranem (1980-1988). W tymże samym roku współuczestniczyła w utworzeniu Rady Współpracy Arabskich Państw Zatoki (Perskiej), w której posiada decydujący głos. 1987 podczas starcia irańskich szyitów z policją saudyjską w Mekce zginęło ok. 400 osób. Mimo rozwoju gospodarczego i podniesienia poziomu życia ludności Arabia Saudyjska pozostała jednym z bardziej tradycyjnych, jeśli chodzi o politykę wewnętrzną oraz obyczaje, krajów muzułmańskich. 1990 potępiła aneksję Kuwejtu przez Irak i udzieliła schronienia jego emirowi i rządowi kuwejckiemu. Zagrożona konfliktem militarnym z Irakiem, przyłączyła się do działań zbrojnych państw sprzymierzonych, dostarczając im wojska, sprzętu i funduszy, a także zezwalając na koncentrację wojsk na swoim terytorium. Wstrzymała ponadto pomoc finansową dla organizacji i państw popierających Irak (m.in. Jemenu, OWP) oraz wydaliła ze swego terytorium wszystkich obywateli tych państw. W III 1992 król Fahd utworzył 60-osobową Radę Konsultacyjną, tzw. Szurę, zadekretował ponadto, opartą na szari'acie, ustawę zbliżoną do konstytucji. Wydatki poniesione przez Arabię Saudyjską na wojnę w Zatoce Perskiej oraz spadek cen ropy naftowej w latach 80. zmusiły rząd do obcięcia wydatków na cele socjalne oraz do zaciągnięcia pożyczek w międzynarodowych bankach. Mimo trudności ekonomicznych rząd Arabii Saudyjskiej kontynuuje walkę z reakcyjnymi grupami religijnymi. 1994 pozbawił obywatelstwa bogatego biznesmena O. Bin Ladena, oskarżonego o wspieranie i animowanie działalności grup terrorystycznych, w której wyniku śmierć poniosło wiele osób (m.in.: w Mekce w V 1994 zginęło ok. 270, a w IV 1997 - 340 pielgrzymów).