POETYKA-ĆWICZENIA
styl- kształt tekstu, kolejność paradygmatu jego układu i ewentualnych przekształceń - operacji dokonywanych ze względu na funkcje jakie w zamierzeniu mówiącego ma spełnić tekst
a) subiektywne :
-językowa sprawność nadawcy
-stopień opanowania systemu językowego
-poczucie estetyki
-wrażliwość na kształt wypowiedzi
-umiejętności dostosowania wypowiedzi do sytuacji komunikacyjnej i poziomu odbiorcy
b) obiektywne :
-system językowy
-temat wypowiedzi
-gatunkowe ujęcie celu wypowiedzi
-cel wypowiedzi
-sytuacja komunikacyjna ( warunki w jakich dokonuje się porozumienie językowe )
gramatykalizacja stylu - np. pisma urzędowe; wykorzystanie danych, określonych zwrotów
wybór zhierarchizowany - najważniejsze miejsce zajmuje podwójna semantyka, każdy poprzedni wybór ogranicza kolejny, ale nie nieumożliwia go
styl funkcjonalny - uzależniony od powtarzalności sytuacji, posiada określony kod, czynnik obiektywny
hipotaksa - zdanie wynikowe tzw. Coś z czegoś
Typy stylów:
a) Styl urzędowo-kancelaryjny - odmiana funkcjonalna języka (styl funkcjonalny) realizowana w wypowiedziach powstających w związku z relacjami społecznymi o charakterze zinstytucjonalizowanym. Styl ten jest charakterystyczny dla zarządzeń, przepisów, instrukcji, podań, pism urzędowych itp. Celem wypowiedzi tego rodzaju jest oddziaływanie na wolę, nie na intelekt czy emocje ich odbiorcy: stąd sformułowane są one bezosobowo, jednoznacznie, zwięźle i ściśle. Charakter stylu urzędowo-kancelaryjnego determinuje fakt, że w związku z charakterem relacji urzędowych i instytucjonalnych indywidualne cechy nadawców i odbiorców wypowiedzi nie są istotne. Nie występują w nich elementy emocjonalne i obrazowe, charakterystyczne są dla nich natomiast formy nieosobowe, wypowiedzi o charakterze nakazowo-zakazowym i swoista, typowa jedynie dla tego stylu terminologia.
b) Styl naukowy jest rodzajem stylów funkcjonalnych (języków funkcyjnych).
Funkcja poznawcza, wynikająca z celu pracy naukowej dążącej do zapoznania czytelnika bądź słuchacza z omawianym zagadnieniem.
Przewaga zdań podrzędnie złożonych i wielokrotnie złożonych o skomplikowanej budowie. Ich częste występowanie służy precyzyjnemu, ścisłemu i przejrzystemu wyrażaniu myśli. Taka budowa najlepiej oddaje skomplikowany niejednokrotnie tok rozumowania naukowca.
Zdominowany przez terminologię naukową przyjętą w danej dziedzinie (dużą część terminologii stanowią wyrazy obce, co wiąże się z międzynarodowym charakterem nauki). Autor pracy naukowej nie podaje objaśnienia terminów, zakłada, że czytelnik bądź słuchacz rozumie ich znaczenie. Sprawia to, że tekst jest niezrozumiały dla "zwykłego człowieka", tj. nie zajmującego się nauką na co dzień.
Brak jakichkolwiek językowych środków obrazowania i figur poetyckich takich jak metafory, porównania, powtórzenia.
Pozbawiony nacechowania emocjonalnego.
Logiczna kompozycja obejmująca tezy, argument, wnioski, przykłady. Występuje podział na rozdziały i akapity, ponadto zawiera liczne tabele, wykresy, symbole, wzory.
Użycie wyrazów i wyrażeń, określających intelektualną postawę autora wobec własnych twierdzeń (prawdopodobnie, zasadniczo, moim zdaniem, jak sądzę itp.).
Użycie, często zwyczajowo utartych, form nawiązywania kontaktu z czytelnikiem (Zwróćmy uwagę..., Rozpatrzymy z kolei zagadnienie... itp.).
Obiektywność przedstawianych zjawisk i problemów, poprzez użycie form bezosobowych lub formy liczby mnogiej.
c) Styl artystyczny - styl literatury pięknej. Cechuje się występowaniem różnych środków językowych właściwych danej epoce (onomatopeje, porównania, metafory, epitety, rym, rytm), bogactwem słownictwa, środków obrazowania, obecnością elementów innego stylu.
d) Styl potoczny to po prostu język używany na co dzień, a więc zwyczajny, zbliżony do mówionego. Jest tu słownictwo nacechowane emocjonalnie, wykrzyknienia, pytania. Są niedokończone zdania i równoważniki zdań.
e) Styl publicystyczny powinien być jednocześnie zwięzły i obrazowy. Sprzyjają temu skróty, związki frazeologiczne, urozmaicona składnia. Musi być komunikatywny.
f) Styl retoryczny jest podniosły, kwiecisty i obrazowy. Występuje tu wiele środków wzmacniających ekspresję: pytania retoryczne, apostrofy, powtórzenia. Autor może cytować czyjeś wypowiedzi, powoływać się na autorytet w jakiejś dziedzinie.
Teoria trzech stylów, rozróżnienie trzech rodzajów stylu: wzniosłego, średniego i prostego (lub niskiego) rygorystycznie określało ich zasięg i funkcję zgodnie z zasadami obowiązującego decorum; sformułowana w retoryce starożytnej, rozwijana w poetykach średniowiecza i renesansu, żywotna w klasycystycznej teorii poezji i wymowy XVIII w.
Styl wzniosły: przeznaczony do ważnych tematów (ludzkie losy, boskie wyroki) i gatunków (tragedia, epos), charakteryzował się bogactwem tropów poetyckich.
Styl średni: odpowiedni dla mów okolicznościowych o charakterze doradczym, poematów opisowych, elegii i moralizujących dialogów, tylko umiarkowanie ozdobny.
Styl niski: używany do przedstawienia treści oddających sceny codziennego życia, właściwy dla komedii, satyr, sielanek, pouczeń, poprawny, ale bez tropów i wyszukanego słownictwa.
Co to znaczy być tekstem ?
dzieło - odnosi się do nieaktualnego już w rozumienia utworów literackich jako tekstów wyjątkowych, należących do grupy wysokoartystycznych, indywidualnych tworów językowych będących ekspresją ich twórcy
dzieło literackie - rodzaj tekstu tj. językowej konstrukcji ; wymiennie stosuje się: utwór literacki, tekst literacki
język - system znaków, jeden z wielu istniejących kodów, dzieli się na sfery:
a) teoretyczną - leksykon jako zbiór słów; gramatyka jako badanie reguł języka
b) społeczną - różne warianty języka
c) praktyczną - działanie za pomocą słów
znaki językowe - charakter arbitralny tzn. dowolny; ich sens powstał na tle ewolucji tradycji, zależne od wypowiedzenia w jakim wyraz został użyty
a) strona znacząca -fonem, litery
b)strona zaznaczona - sens, plan treści
homonimy - wyrazy identyczne brzmieniowo ale o różnym znaczeniu
synonimy - wyrazy bliskoznaczne
profilowanie językowe - wybranie z pojęciowej bazy odpowiadającego nam w danym momencie znaczenia
denotacja - pojęcie abstrakcyjne
desygnat - obiekt
Tekst musi :
a)spójność strukturalna - gramatyczna, budowa składniowa
b) spójność znaczeniowa - nazwy własne, właściwości obiektów, perspektywa, czasoprzestrzeń
c) całościowość - wyodrębnienie tekstu z kontekstów
d) powiązanie z sytuacją komunikacyjną
e) punkt widzenia i postawa intelektualna - modalność (sposób )
f) rodzaj wartościowania
g) intertekstualność - styl, kompozycja, gatunek
tranzycja - „ po pierwsze”, „po drugie”, „z kolei”, „na dodatek”
dyskurs - rozmowa, dyskusja z lingwistyki
a) wypowiedź
b) wywód
c) w znaczeniu narratologicznym
Podstawy spójności:
a) związek między tematem a podtematami
b)tożsamość podmiotu
c) tok asocjacyjny - związek przyległości na podstawie obrazów
d) czasoprzestrzeń
e) tok konwersacyjny
f) quasi - muzyczne powiązania
tekstonomy - partie tekstu przygotowane aby wprowadzić je do programu
skryptony - to co odczytuje odbiorca na skutek działania programu
Charakter transparentny znaku - codzienny, „suchy”, „przeźroczysty”
charakter nietransparentny znaku - język poetycki podlegający interpretacji
eufonia - piękne brzmienie języka, skupienie się na sferze brzmieniowej znaków, estetyczna waloryzacja tekstów
a)rytm
b)obraz
c)dynamizacja wypowiedzi lub monotonnia
d)semantyka np. wzmocniona elementami takimi jak wyliczenia, powtórzenia
e)sugestywność
f) warstwa brzmieniowa - skupia uwagę odbiorcy- f.poetycka
organizacja naddana- wybór brzmieniowy
swoistość onomatopei - dźwiękonaśladownictwo, dobór określonych głosek, tworzy się ją dopasowując do tematu poprzez
- zgromadzenie charakterystycznych słów - warstwa fonetyczna
- temat prymarny
aliteracja - rozpoczynanie wersów według tych samych liter wyrazów znajdujących się obok siebie (
anafora , epifora, powtórzenia ) wpływ na brzmienie ; funkcje:
a) mnemotechnika- nauka na pamięć
b) ekspresywna - nadaje tekstowi dodatkowej ekspresji
c) charakter rozrywkowy
d) utrzymanie jednorodnej tonacji - f. instrumentacyjna, wierszotwórcza
e) semantyka - przesunięcia np. jak, a, nie, co
homofoniczny - jednorodny
NIE MA EKSPRESJI BEZ SEMANTYKI
Harmonia głoskowa - zawrócenie uwagi na sposób artykulacji głosek, skontrastowanie głosek akcentowych i nie akcentowych; daje efekt rymu
Rodzaje rymów :
a)żeńskie - paroksytoniczny; 2 sylaba od końca; dokładny
b)męskie - oksytoniczny; 1 sylabowe; 1 wyrazowe
c)dokładne - asonans
d)niedokładne
Semantyka a sfera brzmieniowa: 1 miejsce- temat czyli semantyka decyduje o wyborze słów; 2 miejsce -kontekst; 3 miejsce - walor brzmieniowy
figura etymologiczna - wskazuje wspólne pochodzenie wyrazów, aliteracja - harmonia głoskowa wyrazu o zbliżonym wyglądzie, znaczeniu
SEMANTYCZNE ŚRODKI STYLISTYCZNE - modyfikuje się dotychczasowy, słownikowy sens
wyrazu przez nietypowe zastosowanie w kontekście lub zestawia się ze sobą tak słowa aby razem tworzyły nowe znaczenia
a) poj. Wyrazy jako archaizmy semantyczne, metafory, łączenie się ze sobą kilku słów
b)neologizmy semantyczne (neosemantyzmy) - nowe znaczenie np. pestka- bez problemu, osioł- obrażając kogoś, gęba- Ferdydurke
c)tropy- przekształcenia semantyczne , z j.grec. tropos - zwrot; tropilas-zwrotny
- epitety - złożone, stałe
- porównania - spójnik: jak, gdyby, niby, na kształt
- metafory:
1) tropy czasownikowe - z czasownikiem
2) tropy potoczne
3) głębokie tzn. pojęciowe np. polityka to teatr
Teorie literatury W TYM MIEJSCU MAM BRAKI , NIE MAM WYJAŚNIONYCH TYCH TEORII
-porównaniowa teoria literatury
-substytucyjna
- interaktywna
d)mentonimia- niedosłowne wyrażenie, w którym użyte w sensie przenośnym słowo bezpośrednio odwołuje się na zasadzie przyległości pojęciowej
PODZIAŁ METAFOR
a) wymiany cech
-animizacja oraz animalizacja - ożywienie
-personifikacja - uosobienie
-antropomorfizacja - nadawanie pojedynczych cech ludzkich
-depersonifikacja - odebranie cech ludzkich
-konkretyzacja - nadanie abstrakcji cech przedmiotu
-reifikacja - urzeczowienie, zamiana istoty żywej w przedmiot
b) przeciwstawieństwo
-oksymoron
-synestezja
-katachreza - naciągnięcie znaczenia
c)powiększenie, pomniejszenie, omówienie
-hiperbola - przesadnia
-litota -pomniejszenie, odwrotność hiperboli lub wyraz o odwrotnym znaczeniu
-peryfraza - omówienie, zastąpienie
-eufemizm - zastąpienie wulgaryzmów
d)wyrażenia przenośne
-mentonimia - zamienna
-synekdocha- zamiana w obrębie przyległych pojęć połączonych relacją- pars pro toto (z j.łac. część zamiast całości); totum pro parte ( z j. łac. Całość zamiast części )
-hypallage- podmiot i obiekt, cechy działania albo jakaś cecha ulegają zmianie
Modalność:
logika modalna - sposób klasyfikowania zdań
modalność - charakteryzowanie zjawisk ze względu na to, jak istnieją
modalność językowa - związek emocjonalny wypowiadającego się z treścią wypowiedzi
Konotacja zdolność pewnych leksemów do otwierania miejsc dla innych leksemów. Np. użycie przymiotnika jest niepełne - trzeba go uzupełnić rzeczownikiem, a przysłówek - czasownikiem. Rzeczownik w mianowniku nie ma właściwości konotacyjnych.