II STYLISTYKA

Stylistyka- jest to dyscyplina językoznawcza, której przedmiotem jest opis sposobów organizowania znaków językowych w wypowiedzi (tekście), ich interpretacja za względu na funkcje mowy oraz klasyfikacja stylów.

1. Język i styl (pojęcie stylu językowego, klasyfikacja stylów)

Styl językowy- jest to kształt tekstu będący efektem wyboru elementów paradygmatycznych, ich układu i ewentualnych przekształceń- operacji dokonywanych ze względu na funkcje, jakie w zamierzeniu mówiącego ma spełniać.

Mowa przybiera różne kształty w zależności od celu wypowiedzi. W wyniku wyboru i układu elementów językowych powstaje nie tylko tekst, ale równocześnie tworzą się indywidualizujące go jakości stylistyczne- a więc styl wypowiedzi, ponieważ każdy użytkownik języka może nadać tworzonym przez siebie tekstom cechy charakterystyczne tylko dla niego. Dlatego niektórzy językoznawcy używają pojęcia stylizacja na określenie mówieni, ponieważ akt mówienia jest równoznaczny z nadawaniem wypowiedzi cech stylistycznych.

Istnieją czynniki, które wpływają na jakość stylistyczną tworzonego tekstu :

• Czynniki subiektywne:

- językowa sprawność nadawcy

- stopień opanowania przez niego systemu językowego

- jego poczucie estetyki i wrażliwości na kształt wypowiedzi

- inne predyspozycje nadawcy (np. umiejętność dostosowania wypowiedzi do sytuacji komunikacyjnej i poziomu odbiorcy)

Czynniki subiektywne silniej wpływają na jakość stylistyczną tekstu. Dominują w literaturze.

• Czynniki obiektywne:

- system językowy

- temat wypowiedzi

- gatunkowe ujęcie przedmiotu wypowiedzi

- cel wypowiedzi

- sytuacja komunikacyjna

Obie grupy czynników ograniczają swobodę stylistyczną, w pewien sposób ją ukierunkowują, ale nie są „bezwzględne”. Bogactwo środków językowych pozwala na różnorodne wybory elementów językowych, choć czasem są sytuacje komunikacyjne, które ograniczają możliwość wyboru i układu np. w pisma urzędowe. Mamy wtedy do czynienia z gramatykalizacją stylu, ponieważ właśnie m.in. w takich urzędowych pismach zawsze pierwsze słowa to znana wszystkim formuła.

Identyczny temat wypowiedzi (np. dwa wiersze na temat miłości) nie oznacza, że będą one w jakimkolwiek stopniu podobnie stylistycznie i będą mieć taki sam efekt artystyczny ( ponieważ w każdym z wierszy mogą być użyte choćby inne środki stylistyczne obrazujące tę miłość).

Tworzenie tekstu to szereg wyborów zhierarchizowanych, czyli każdy wcześniejszy wybór ogranicza w pewien sposób możliwość wyborów następnych, ale nie uniemożliwia (chodzi tu o wybór elementów językowych podczas tworzenia komunikatu czyli na każdym z poziomów organizacji wypowiedzi dokonujemy pewnych wyborów, które automatycznie ograniczają wybory na kolejnych poziomach). Najważniejszy wybór dotyczy semantyki.

Czy wyboru elementów językowych w trakcie tworzenia komunikatu językowego mówiący dokonuje wyłącznie z językowego kodu, z paradygmatu, czy z podsystemów języka?- Wydaje się, że wyborów dokonuje się przede wszystkim z podsystemów języka ogólnego, wypracowanych jako kody językowe określonych społecznie grup np. zawodowych. Subkody językowe (czyli indywidualna stylistyka i język np. aktów prawnych, doniesień prasowych czy komend wojskowych) w przeciwieństwie do kodu języka ogólnego, ograniczają możliwość wyborów stylistycznych. Stopień zgramatykalizowania subkodów (chodzi o ich indywidualność językową i stylistyczną) wyodrębnia je, różnicuje, ale nie są one sztucznie separowane od kodu języka ogólnego czy od innych subkodów. Z reguły posługują się one sporą ilością wspólnych form językowych i zawsze istnieją możliwości wprowadzenie stylu elementów obcych, przy czym jeśli do tego dochodzi, elementy obce są bardzo „widoczne” w tkance językowej komunikatu ( czyli jeśli mamy np. pismo prawne to możemy wprowadzić do niego słownictwo, które nie należy do prawnych formułek, ale będzie to się wtedy bardzo rzucało w oczy).

Klasyfikacja stylów językowych:

Na jakość stylistyczną tekstu oddziałują również czynniki obiektywne, które uzasadniają podejrzenie, że występowanie rozmaitych determinant stylu w pewnej społecznej skali językowej komunikacji prowadzić musi do powtarzania się cech stylistycznych w tekstach, formułowanych przez różnych nadawców. Efektem działania tych właśnie uwarunkowań są style funkcjonale.

Styl funkcjonalny (subkod)-jest efektem powtarzalności sytuacji komunikacyjnych, określających potrzeby i cele komunikacji językowej, a w rezultacie efektem obciążenia komunikatu językowego stosowną funkcją mowy. Takiemu rozumieniu stylu funkcjonalnego odpowiadają również dialekty języka narodowego, będące wynikiem terytorialnego zróżnicowania polszczyzny. Przyjmuje się, że teksty, które są zawsze efektem indywidualnej aktywności językowej zawierają zarówno cechy indywidualne, jak i cechy charakterystyczne dla danego stylu funkcjonalnego. Środki i elementy językowe, które zauważamy w konkretnym stylu, nie są przypisane tylko do jednego stylu. Pojawiają się one w innych stylach, realizując inne funkcje właściwe innym zespołom tekstów. Style językowe, których cechy składają się na kształt stylu funkcjonalnego, różnicują się dzięki rozmaitym, możliwym do tekstowego zrealizowania, stosunkom funkcji ubocznych i towarzyszących względem funkcji zasadniczych.

Nigdy nie udało się porządnie sklasyfikować stylów językowych. Z czasów antycznych wywodzi się teoria trzech stylów (wysoki, średni, niski). Ta teoria przetrwała aż do klasycyzmu i łączyła się z zasada decorum, czyli zasadą stosowności użytych środków językowo- stylistycznych wobec sytuacji komunikacyjnej, celu i tematu wypowiedzi. Dzisiaj zasada trzech stylów jest historyczna, ponieważ dzisiejsze teksty nie dadzą się poklasyfikować, bo nie mieszczą się w żadnej z proponowanych przez teorię klas. Podobnie jest ze stylami funkcjonalnymi, które tez jest ciężko poklasyfikować. Ogólnie style usiłuje się wyodrębnić na podstawie powtarzalnych, typowych społecznych sytuacji komunikacyjnych, oraz ze względu na dające się określić na podstawie analizowanych tekstów funkcje, jakie wypowiedź ma do spełnienia. Kłopot jednak w tym, że językowy charakter komunikacji zależy od wielu czynników, które należałoby uwzględni przy ocenie i kwalifikacji sytuacji komunikacyjnej, a także i celów, jakie poszczególne wypowiedzi mają spełniać w określonej sytuacji. Wnioskując: kształt językowo- stylistyczny tekstu zależy od tego, jakie środowiska społeczne reprezentują rozmówcy, jaki jest typ zależności rozmówców ( np. przełożony- podwładny, młodszy- starszy). Ma znaczenie również stopień oficjalności i prywatności sytuacji komunikacyjnej. Trudno jest więc skatalogować sytuacje komunikacyjne, ponieważ do niektórych sytuacji komunikacyjnych badający nie ma dostępu, a w innych jego obecność może zupełnie je zmienić.

Schemat Stanisława Urbańczyka przedstawiający wewnętrzne odmiany języka polskiego

1. Języka etniczny, który rozpada się na:

2. Język ogólnonarodowy i 3- gwary

3. Gwary, w których rozróżniamy:

10- żargony i 11- gwary miejskie

2- język ogólnonarodowy rozpada się na:

4. Język pisany (literacki) i 5- język mówiony

• i 5 stanowią punkt odniesienia dla:

6- Język artystyczny i 7- język konwersacji

7- język konwersacji rozpada się na:

8- odmianę potoczną niewyspecjalizowaną i 9- odmianę fachową wyspecjalizowaną.

Ważne jest przedstawienie ogólnego obrazu kształtów językowych polszczyzny po to, aby w miarę precyzyjnie usytuować rozważania nad stylistyką literacka i mieć dla niej jakieś punkty odniesienia. Chodzi po prostu o to, aby konkretne teksty sytuować w którejś z klas języka ogólnonarodowego, opierając się na ich cechach stylistycznych, a także móc określić, z jakiego języka społecznego czerpie autor.

Język pisany literacki nie jest kategorią jednolitą. Jego odrębność ma kilka uwarunkowań, spośród których najistotniejsze wydaje się to, że pozostaje on w wyraźniej opozycji do języka mówionego. Jedyna granica między ja ościami stylistycznymi przebiega między językiem mówionym a pisanym bez względu na to, jakie potrafimy wskazać języki mówione i pisane. Wynika to przede wszystkim z faktu, że język stanowi system znaków akustycznych (służących do bezpośredniej komunikacji), w takiej komunikacji bezpośredniej ważne są również mimika i gest, które mają charakter parajęzykowy. Do przemian językowych i rozwoju języka najbardziej przyczynia się żywy, mówiony język, bo jeśli chodzi np. o literaturę to artyści i tak sięgają do języka mówionego aby odświeżyć swoją literaturę (robili tak m.in. Mickiewicz, Norwid, Tuwim). Jeśli chodzi o język pisany to rygorystycznie przestrzega się w nim poprawności i jednoznaczności sformułowań (język mówiony nie jest aż tak rygorystyczny). Współcześnie w obrębie języka pisanego wyróżnia się: styl publicystyczny(dziennikarski), administracyjny (prawniczy, urzędowy), styl naukowy i artystyczny.

Styl publicystyczny- jest dość niejednorodny, ponieważ zawiera w sobie elementy stylu potocznego, kolokwialnego, czasem artystycznego i naukowego, w zależności od dyskursu np. w informacji agencyjnej, doniesieniach gospodarczych nie znajdziemy sformułowań nacechowanych emocjonalnie, ale już w informacji sportowej tak. Do języka literacko- artystycznego najbardziej zbliża się styl felietonu, a do języka naukowego, styl recenzji. Styl dziennikarski odznacza się największym obok stylu literackiego, bogactwem leksykalnym, ponieważ przedmiotem informacji prasowej jest całokształt życia społecznego.

Styl administracyjno- prawny- zwany tez urzędowym, bądź kiedyś kancelaryjnym. Realizuje się w aktach prawnych i normatywnych, zarządzeniach, instrukcjach oraz korespondencji urzędowej. Jest to styl bardzo zgramatykalizowany ze względu na konieczność używania stałych zwrotów językowych ograniczających inwencję językową nadawcy, ponadto cechuje go bezosobowość nadawcy i adresata. W stylu tym nie ma sformułowań obrazowych, perswazyjnych czy emocjonalnych. Jeśli chodzi o słownictwo to charakteryzuje się dużym nasyceniem terminologia prawniczą, administracyjna itd.

Styl naukowy- różnicuje się wewnętrznie przede wszystkim na przedmiot badań i przedmiot naukowego opisu. Poszczególne dyscypliny naukowe wypracowały swoiste subkody i charakterystyczne cechy stylistyczne. Podstawową cechą stylu naukowego w zakresie słownictwa jest nasycenie tekstu terminologią właściwą dla danej dyscypliny. Pod względem składniowym styl charakteryzuje duży udział zdań zależnych i dość duży udział zdań warunkowych.

Styl artystyczny- zwany też literackim realizuje się w utworach literackich. Z racji dużej trwałości walorów estetycznych i poznawczych tego gatunku tekstów stosunkowo najłatwiej dostrzec , jak się styl zmienia w zależności od epoki, prądu czy kierunku artystycznego. Jego podstawową cechą jest otwartość na wszelakie języki- style tzn., że posługuje się on nimi zarówno w tworzeniu tekstu samego w sobie i dla charakterystyki postaci literackich. Ten fakt decyduje o tym, że w przeciwieństwie do innych języków, może on korzysta z rozmaitych formacji stylistyczno- językowych wykształconych również w przeszłości. Bogactwo stylistyczne jest jedna z podstawowych cech tej odmiany języka ogólnego. Jest to zatem język synkretyczny. Bardzo ważną cechą tego stylu jest to, że teksty aktualizujące ten kod pełnią funkcję poznawcza pośrednio: nie referują one rzeczywistych stanów rzeczy, nie odnoszą się bezpośrednio do żadnej rzeczywistości, ponieważ ich podstawowych zadaniem jest tworzyć rzeczywistości fikcyjną taki sposób, aby odbiorca- czytelnik tekstu dobierał do nich kontekst, wskazywał na takie swoje doświadczenia, które można za pomocą tej fikcji rzeczywistości oznakować. O ile w przeszłości, aż do czasów oświecenia, teksty artystyczne miały przede wszystkim postać wierszowaną, o tyle później, w miarę jak następował awans artystyczny prozy, niektóre gatunki tekstów artystycznych, najpierw gatunki epickie, później dramatyczne, pisane były prozą. Współczesny kształt wiersza klasyfikuje go przede wszystkim do mało zróżnicowanej gatunkowo współczesnej liryki.

Taki podział języka ogólnonarodowego na klasy- style ma charakter poziomy, ale każdą z tych klas można jeszcze podzieli według kryteriów nacechowania stylistycznego (m.in. styl prosty, retoryczny, wzniosły, patetyczny, kwiecisty), taki podział można nazwać pionowym. Poetyka nie może zajmować się stylem indywidualnym poszczególnych autorów, jej zadanie polega na zorganizowaniu pewnych wiadomości, zbiory cech, kryteriów charakterystyki, aby możliwa była charakterystyka i opis stylu indywidualnego. Rozpoznanie języków, jakimi posługuje się społeczeństwo, pozwala stwierdzić , w czym praktyka indywidualna jest identyczna bądź podobna do reguł posługiwania się językiem funkcjonalnym, z jakich języków społecznych pisarz korzystał, w czym zaś przejawia się jego oryginalność stylistyczna. Mówiąc o stylu indywidualnym, mamy na myśli przede wszystkim cechy językowo- stylistyczne określonego tekstu, a nie cechy językowe autora, ponieważ bardzo często teksty literackie tego samego autora różnią się tak bardzo od siebie, że aż trudno uwierzy, że ten sam człowiek je stworzył (przykład: cechy stylistyczno- językowe Pana Tadeusza są cechami tekstu konkretnego utworu, a nie języka Adama Mickiewicza, który na pewno nie mówił jak Asesor czy Sędzia, bo w takim wypadku nie mógłby mówić jak Podkomorzy czy Tadeusz, którzy wszyscy mówili wierszem, a na pewno sam Mickiewicz w swoich kontaktach językowych nie posługiwał się wierszem).

2. Charakterystyka stylu artystycznego - zawiera się w punkcie 1( w Kulawym nic więcej nie ma, ale jak dorwę sylabus z 1 roku to może coś będzie jeszcze w artykułach to dopiszę, znalazłam jeszcze na chomiku dodatkowe info to tu wklejam i przeczytajcie to też lepiej.

1.      Styl artystyczny

Styl artystyczny- styl dzieła literackiego, które ma za tworzywo język, ale rządzi się innymi prawami niż wszelkie inne komunikaty językowe. W języku artystycznym na pierwszy plan wysuwa się funkcja estetyczna i poetycka. W tekstach zaliczanych do literatury pięknej zauważamy wielkie zróżnicowanie stylistyczno- językowe. Cechy stylu artystycznego:

·         oryginalność metaforyki, która wiąże się z oryginalnością stylu pisarza;

·         zależność od osobowości i talentu pisarza;

·         świadome i celowe użycie elementów emocjonalnych;

·         umiejętna indywidualizacja języka postaci;

·         występowanie neologizmów;

·         umiejętny dobór środków plastycznych służących do opisu przedstawianych postaci, zdarzeń, miejsc, zjawisk, przedmiotów;

·         bogactwo środków językowych;

·         bogactwo figur stylistycznych;

·         stosowanie stylizacji na gwary środowiskowe, archaizacji, dialektyzacji.

 

Odrębne cechy posiadają style ludzi pióra i w ogóle artystów, są o wiele barwniejsze i mniej sformalizowane, często indywidualne i wyraziste, czasami nawet niepowtarzalne.

Wypowiedzi artystyczne podporządkowane są funkcji estetycznej, a więc ich język i styl służą zwróceniu uwagi czytelnika na sposób mówienia, na wewnętrzną organizację wypowiedzi.Temu celowi służą

Style artystyczne typowe

Przy całej oryginalności indywidualnego stylu Mickiewicza, można dokonać próby wskazania ulubionych motywów autora, sposobu obrazowania, typowych dla niego konstrukcji metaforycznych - powtarzanych w różnych utworach. Okaże się wtedy, że ten niezwykle zindywidualizowany styl artystyczny może stać się z pewnego względu stylem typowym:

·         styl epoki: np. barokowy, romantyczny

·         styl gatunku: np. ody, paraboli, proroctwa

·         styl autora: np. Mickiewicza, Balzaca

·         styl konkretnego utworu: np. Biblii, Księgi Genesis, Apokalipsy św. Jana

Wyróżniki stylu artystycznego

·         Używanie specjalnych, wyszukanych słów, należących do słownika literatury, rzadko spotykanych w mowie potocznej (poetyzmy: ruń, toń, gorzeć, kwilić, spowić, nieboskłon, przestwór)

·         Osiąganie barwności, plastyczności, ekspresji za pomocą tropów artystycznych: epitety, porównania, metafory, apostrofy, kontrast, antyteza, hiperbola, peryfraza

·         Twórcze wykorzystanie języka: nowatorstwo języka (neologizmy, metafory, stylizacja, parodia), eksperymenty i zabawy słowne (słowotwórcze, fonetyczne środki stylistyczne)

Styl artystyczny - styl dzieła literackiego - dzieła sztuki, które rządzi się innymi prawami niż wszelkie inne komunikaty językowe. Występują ty silne mody stylistyczne i indywidualne upodobnia autorów (odmiana pisana).
Wyróżniki:
- Fonetyczne środki stylistyczne:
o Eufonia - instrumentacja zgłoskowa,
o Onomatopeje - imitowanie zjawisk akustycznych za pomocą dźwięków mowy,
o Rymy - zgodność grupy głosek w wyrazach kończących się na dwa lub więcej okresów poczynając od ostatniej samogłoski akcentowanej,
o Rytm - zależy od liczby sylab powtarzających się w poszczególnych wersach i od sposobu rozłożenia w nich akcentów wyrazowych.
- Morfologiczne środki stylistyczne - formy dawne, archaizmy, zdrobnienia, zgrubienia, formacje o charakterze żartobliwym, neologizmy;
- Składniowe środki stylistyczne:
o Apostrofa,
o Powtórzenie,
o Anafora (szczególny przypadek powtórzenia) - kolejne zdania, wersy, strofy, rozpoczynają się tym samym wyrazem lub zespołem wyrazów;
o Paralelizm składniowy - polega na analogii w budowie kolejnych (następujących po sobie) zdań, asymetria w ich rozkładzie;
o Inwersja - przedstawienie wyrazów, które w wypowiedzi nie nacechowanej stylistycznie występowałyby w innym, ogólnie przyjętym szyku.
- Leksykalne środki stylistyczne - poetyzmy (wyrazy, które wykazują nacechowanie stylistycznie podniosłe, których zakres występowania jest ograniczony do stylu artystycznego);
- Figury stylistyczne, czyli topy poetyckie:
o Epitety - przydawki określające rzeczownik wyrażone przymiotnikiem i imiesłowem lub rzeczownikiem,
o Porównania - zestawienie ze sobą dwóch przedmiotów lub zjawisk podobnych do siebie ze względu na jakąś wspólną cechą,
o Metafora (przenośnia) - zestawienie obok siebie wyrazów, między którymi zachodzi jakieś podobieństwo,
o Hiperbola - świadoma, zamierzona przez pisarza przesada w traktowaniu jakiegoś przedmiotu lub zjawiska,
o Metonimia (zamienia) - przeniesienie nazwy jednego przedmiotu na inny na podstawie związku zachodzącego pomiędzy nimi,
o Peryfraza (omówienie) - zamiast nazwy jakiegoś przedmiotu, osoby lub zjawiska używa się konstrukcji opisowej, równoważnej znaczeniowo np. autor „Pana Tadeusza” zamiast Adam Mickiewicz,
o Oksymoron - metaforyczne zestawienie wyrazów o znaczeniach przeciwnych, wykluczających się wzajemnie,
o Alegoria - za pomocą opisów konkretnych obrazów, postaci, motywów, wydarzeń przedstawia się treść metaforyczną - domyślną,
o Symbol - kierunkowanie myśli czytelnika poprzez przedstawione w utworze literackim postaci, przedmioty, zdarzenia ku innym treściom - bezpośrednio nie ujawnionym lecz domyślnym, istotą symbolu jest wieloznaczność treści sugerowanych przez obraz poetycki.
 

Styl artystyczny - jest to styl języka pisanego. Występuje w utworach takich, jak: utwory literatury pięknej, poezja, dramaty. Styl artystyczny charakteryzuje duża obrazowość. Występują tu różnorodne środki artystyczne np. epitety, porównania, przenośnie. W stylu artystycznym zdarzają się wtrącenia cytatów, oprócz tego wykorzystuje się elementy innych stylów. Utwór artystyczny powinien być oryginalny, interesujący, powinien przykuwać uwagę oraz powinien kształcić i uczyć.

 

Styl artystyczny - styl literatury pięknej. Cechuje się występowaniem różnych środków językowych właściwych danej epoce (onomatopeje, porównania, metafory, epitety, rym, rytm), bogactwem słownictwa, środków obrazowania, obecnością elementów innego stylu

3. Teoria języka poetyckiego

Problem języka poetyckiego został wprowadzony do refleksji teoretycznoliterackiej przez formalistów rosyjskich, a następnie przeformułowany i steoretyzowany w pracach Jana Mukarovskiego i Romana Jacobsona na gruncie strukturalizmu. W Polsce głównym teoretykiem języka poetyckiego był Janusz Sławiński, na którego twierdzeniach będziemy się opierać. Wyodrębnienie języka poetyckiego znajdowało uzasadnienie w teorii mówiącej, że teksty realizujące jego reguły ujawniają dominację funkcji estetycznej nad innymi funkcjami. Dominacja tej funkcji powodowała określone skutki, ponieważ inaczej niż pozostałe funkcje mowy funkcja poetycka skierowuje uwagę odbiorcy na sam komunikat, na znaki językowe (inne funkcje charakteryzują się nastawieniem na zewnątrz komunikatu, to jest na kontekst, nadawcę, odbiorcę, kod językowy i kontakt). Oznacza to podporządkowanie innych funkcji, które pozostają w najrozmaitszych konfiguracjach zarówno ze sobą, jak i z dominantą, co stwarza pewne podstawy typologii stylistycznej tekstów. Dalej teoria języka poetyckiego mówi, że pochodnymi dominacji funkcji estetycznej są:

1. wyrazistość znaku językowego na tle zautomatyzowanych aktów komunikacyjnych właściwych dla potocznych kontaktów językowych, a także na tle takich tekstów, które traktują znaki językowe wyłącznie jako symbole, czyli w taki sposób, że znaki językowe stają się niezauważalne, bo odsyłają percepcję do kontekstu,

2. Wypowiedź poetycka mająca znamiona nadorganizacji (organizacja naddana tekstu) czego nie da się zredukować do funkcji poznawczych mowy. Owa nadorganizacja, o której będzie mowa niżej, polega przede wszystkim na wierszowym charakterze tekstu, który funduje rozmaite ekwiwalencje, układy symetryczne, paralelizmy itd.;

3. utracenie przez wypowiedź jednoznaczności, przy czym jednoznaczność nie stanowi defektu w procesie organizowania semantyki tekstu, lecz jest efektem celowych działań, czego przykładem jest metafora. Właściwszy od wieloznaczności wydaje się termin wieloznaczeniowość, chodzi bowiem o bogactwo znaczeniowe tekstu, a nie o nieokreśloność znaczeń;

4. nieprzewidywalność znaków językowych, a więc niespodzianki semantyczne, jakich doświadcza odbiorca tekstu;

5. nieprzekładalność tekstu poetyckiego na inny typ wypowiedzi. Wartość semantyczna tekstu poetyckiego jest nierozerwalnie związana z takim kształtem językowym, jaki stworzył poeta.

Centralnym pojęciem tak uformowanej teorii języka poetyckiego jest organizacja naddana tekstu. Istota komunikatu pełniącego funkcje poetycką tkwi w dużej kondensacji środków językowo- stylistycznych, kondesacji, która z punktu widzenia zwykłej komunikacji językowej, czy tez z punktu widzenia interesów komunikatów pełniących którąkolwiek z pozostałych funkcji, jest po prostu zbędna. Taką kondensację chwytów nazywa się organizacją naddaną tekstu, bądź uporządkowaniem naddanym. Można sprawdzić zależność pomiędzy stopniem intensywności organizacji naddanej tekstu a tempem jego rozumienia: im wyższy poziom, tym trudniejszy dostęp do zawartych w komunikacie informacji. Wniosek z tego taki, że teksty poetyckie przynoszą znacznie większy ładunek informacyjny niż inne porównywalne pod względem liczby znaków, jak również stąd, że chwyty stylistyczno- językowe komplikują komunikację.

Teoria języka poetyckiego jest bardzo efektowna, niemniej nasuwa sporo zastrzeżeń, które w Tm ujęciu nie służą do zakwestionowania koncepcji języka poetyckiego, ale tylko sposobu, w jaki go teoretyzowano. Co jest ważne to nie istnieje żadna miara, której użycie wskazywałoby jednoznacznie na podporządkowanie sobie przez funkcję estetyczna pozostałych funkcji językowych. Funkcji poetyckiej nie da się sprowadzić wyłącznie do nadorganizacji utworu literackiego i w kształcie świata przedstawionego. Połączenie funkcji estetycznej tekstu z jego wierszowanym charakterem wymaga precyzyjnego zdefiniowania wiersza, którego bynajmniej nie wszystkie postaci gwarantują paralelizmy, ekwiwalencje i układy symetryczne. Wieloznaczeniowość tekstu poetyckiego nie stanowi normy, lecz tylko możliwość jaką stwarza język jako taki, więc wieloznaczeniowość może być też udziałem tekstu niewierszowanego, niepoetyckiego, a tekst poetycki może być po prostu jednoznaczny. Niedokładności takiej teorii języka poetyckiego spowodowały, że przeformułowano ją nieco w duchu semiotyki. Ta nowa teoria mówi, że elementy językowe wszystkich poziomów od fonemu do tekstu, tworzą w wierszu (w którym nadal występuje język poetycki) się relacji, czego efektem jest bogactwo informacyjne tekstu nie spotykane w języku niepoetyckim. Wiersz sprawia, że podważone zostają w tekście reguły kodowania, polegające na związkach rządu, zgody i przynależności. Ta nowa teoria budzi jednak też zastrzeżenie: nie wiemy skąd biorą się owe właściwości tekstu, skoro w długich tekstach są one niedostrzegalne. Ponadto wciąż nie istnieje porządna definicja wiersza, dlatego ciężko budować jakąkolwiek teorię na nieokreślonym zjawisku. Z kolei istnieją teksty wierszowane (np. slogany reklamowe, formuły dopingu sportowego), które nie są poetyckie. W takiej sytuacji należy uznać, że język poetycki stanowi odmianę języka artystycznego i przysługują mu również takie cechy jak: duży udział metafory, która stanowi z reguły dominujący chwyt semantyczny, nieobowiązkowa wierszowość, która może być wykorzystana do kształtowania semantyki wypowiedzi.

5.Pojecie stylizacji, rodzaje stylizacji, funkcje stylizacji:

Zjawisko stylizacji językowej polega na tym, że nadawca komunikatu językowego (czyli twórca-autor) naśladuje bądź celowo odwzorowuje styl jakiegoś pisarza, utworu literackiego, cechy języka subkodów języka narodowego (dialekty, żargony) lub wreszcie język wcześniejszych epok (stylizacja archaiczna). Zabieg takiej stylizacji może obejmować cały utwór bądź tylko jego fragment. W tym drugim przypadku zabieg stylizacji sprawia, że tekst przeciwstawia sobie przynajmniej dwa sposoby mówienia, które w rozmaity sposób mogą na siebie oddziaływać i ujawniając stosunek mówiącego (pisarza) do tych zjawisk językowych i literackich, które okazjonalnie traktuje jako wzorce stylistyczne, jest to więc sposób wyrażania akceptacji lub dystansu wobec faktów należących do tradycji literackiej i wobec sposobów korzystania z języka. W szerszym znaczeniu stylizacja uwzględnia również specyficznie literacki poziom znaków językowych, co do kształtu i znaczenia których pisarz również może się odwoływać przez naśladowanie.

Aluzja literacka- mówimy o niej wtedy, gdy utwór zawiera konkretny obraz, pojęcie, postać literacką, nawet sposób ukształtowania prozodyjno- rytmicznego frazy, które znane są nam już z innego dzieła, jeśli wartości te zostały przyjęte po to, aby je sfunkcjonalizować artystycznie i znaczeniowo w nowej strukturze dzieła. Np. Broniewski w swoim utworze „Ja i wiersze” dokonuje aluzji literackiej do „Klaskaniem mając…” Norwida. Aluzja ta dotyczy czynności poetyckich Norwida i Bortnowski ukazuje dzięki temu odmienność czynności pisania tekstu w XX wieku mimo, że okoliczności są podobne.

Parafraza- oznacza przeróbkę dzieła literackiego lub jego fragmentu, dokonaną w taki sposób, że jest ono w owej przeróbce rozpoznawalne. W obrębie stylizacji bardziej istotna jest parafraza fragmentu, myśl, motywu czy wątku, które w przerób cena tyle wyrazistej, że zachowują one swą pierwotną przynależność, zostają wprowadzone w kontekst nowego utworu. Najbardziej znaną parafrazą jest „Psałterz Dawidów” Jana Kochanowskiego (parafrazuje biblijną Księgę Psalmów).

Cytat- cytatem nazywamy przytoczenie fragmentu czyjejś wypowiedzi w oryginalnym kształcie. Np. Herbert w „o Troi” wtapia cytat Mickiewicza z „Konrada Wallenroda” brzmiący: „Pieśń ujdzie cało” i pozbawia go historycznej nadziei, którą zawierał w utworze Mickiewicza.

Streszczenie- jest to chwyt polegający na streszczeniu innego utworu. W poezji taki zabieg ma znaczenie szczególne z racji nadania treściom przywoływanego utworu nowej postaci wierszowej. Np. Tuwim w „Kwiatach polskich” streszcza fragment XII księgi Mickiewiczowskiego „Pana Tadeusza”.

Pastisz- polega na ostentacyjnym naśladowaniu cech stylistycznych autora jakiegoś utworu, maniery stylistycznej kierunku literackiego. Pastisz posiada wszelkie znamiona zabawy literackiej, co przejawia się tym, że zawiera bezpośrednią wskazówkę, czy styl jest w utworze naśladowany. Np. Kazimierz Wyka w „Przy drogowym pobrzeżu „ spastiszował styl Leśmiana.

Parodia- łączy ja z pastiszem naśladownictwo, różni natomiast częsta w parodii tendencja satyryczna. Również w parodii mamy do czynienia z kondensacją chwytów stylistycznych charakterystycznych dla czyjegoś stylu, ale chwyty te pozbawione są często nawet karykaturalnych przerysowań. Warto zapamiętać, że parodia dała początki nowego gatunku literackiego- poematu heroikomicznego. Środki językowo- stylistyczne, które pierwotnie służyły do osiągnięcia podniosłości i patosu, zostają spożytkowane w tematyce błahej, w wyniku czego powstają charakterystyczne napięcia między formą a treścią utworu. W parodii ważną rolę odgrywa przyjęcie identycznego kształtu rytmicznego wypowiedzi, melodii zdania, mechanizmów słowotwórczych, wreszcie nawet nastrojowości. Np. Gałczyński w „Nieznany rękopis Wyspiańskiego” sparodiował twórczość dramaturgiczną Wyspiańskiego.

Stylizacja na gatunek literacki- jest to odwoływanie się autora do jakiegoś gatunku literackiego. Np. Gałczyński w „Żywocie K.I. Gałczyńskiego” odwołuje się do średniowiecznych żywotów świętych.

Stylizacja metryczna- stylizacja ta dotyczy głosek w danych wersach, chodzi o stworzenie podobnej struktury rytmicznej do jakiegoś istniejącego już tekstu.

Stylizacja na formę muzyczną- w poezji lirycznej od dawna występują tendencje do zrealizowania w słowie wartości muzycznych, utwór wierszowany miał oddziaływać na równi semantyka i walorami brzmieniowo- rytmicznymi. Współcześnie takie tendencje do umuzycznienia zanikają, słowo w poezji poddawane jest rozmaitym zabiegom, których celem jest wydobycie z niego znaczeń nawet najmniej oczekiwanych. Aliteracje, które kiedyś miały realizować postulaty muzyczności tekstu, dzisiaj zostały już jednak obciążone innymi funkcjami. Słowu odbiera się konwencjonalne znaczenie nicuje się jego semantykę. Np. Gałczyński wiersz „Melodia” stylizuje na walc (każdy wers posiada trzy mocne akcenty zestrojowe).

Stylizacja na język obcy- jedną z najpopularniejszych form stylizacji jest archaizacja, polegająca na wprowadzeniu do tekstu elementów dawniejszych systemów językowych, co umożliwia nadanie wypowiedzi tzw. kolorytu lokalnego i złudzenia dawności. Potrzeby artystyczne literatury w zasadzie wykluczają możliwość tworzenia utworu w systemie językowym dawnych epok (dlatego wprowadza się np. same formy archaiczne a nie wszytko się archaizuje czyli odwzorowuje na to jak to wyglądało kiedyś). Archaizacja jest możliwa w obrębie każdego podsystemu językowego, a więc w obrębie fleksji, leksyki i składni, natomiast nie jest możliwa w systemie prozodyjnym, ponieważ nic o dawnej prozodii współcześnie nie wiemy. Np. Sienkiewicz w „Krzyżakach” dokonuje archaizacji języka za pomocą gwary zakopiańskiej, która zawiera wiele starych form językowych.

Stylizacja gwarowa- polega na wprowadzeniu wyrazów gwarowych do tekstu. Wykorzystanie gwary jako kompletnego systemu językowego w tworzeniu dzieła literackiego nie jest stylizacją. Teksty stylizowane na gwarowe różnią się między sobą stopniem stylizacji. Rozróżniamy zatem między stylizacją okazjonalną a repartycją języka gwarowego i literackiego na różnych zasadach. Może by tak, że wypowiedzi postaci formułowane są w gwarze, z taką praktyką spotkamy się np. u Orkana, podczas gdy narrator posługuje się językiem literackim, albo tak, że poszczególne postaci dzieła różnią się językiem: postaci w „Weselu” Wyspiańskiego mówią gwarą, jeśli pochodzą z Bronowic, lub językiem literackim, jeśli pochodzą z Krakowa.

---