SYSTEM POLITYCZNY NIEMIEC
Informacje ogólne. Geneza.
RFN jest parlamentarną republiką federalną, określaną także jako demokracja kanclerska. Władza centralna jest podzielona na wykonawczą - rząd federalny (Bundesregierung) pod przewodnictwem kanclerza (Bundeskanzler) oraz prezydent (Bundespräsident), ustawodawczą - parlament związkowy (Bundestag) i rada związkowa (Bundesrat) oraz sądowniczą, sprawowaną przez Związkowy Trybunał Konstytucyjny (Bundesverfassungsgericht). Ustawa zasadnicza (Grundgesetz) została uchwalona 23 maja 1949 (BGBl. I S. 1), ostatnia nowelizacja 16 lipca 1998 (BGBl. I S. 1822). Pierwsza powojenna konstytucja miała obowiązywać tylko tymczasowo, dlatego nie otrzymała nawet oficjalnej nazwy „konstytucja” i była całkowitym odcięciem się od historii, nazizmu i hitleryzmu - w preambule umieszczono bezpośredni zwrot do narodu niemieckiego, podkreślając znaczenie narodu, a nie państwa. Ustawa z 1949 odnosiła się jedynie do RFN utworzonej z powojennych trzech stref okupacyjnych - brytyjskiej, amerykańskiej i francuskiej, a po upadku muru berlińskiego i zjednoczeniu Niemiec w 1990 rozciągnięto jej przepisy, ze zmianami, także na tzw.”nowe landy” - dawną Niemiecką Republikę Demokratyczną. Obecnie RFN zajmuje terytorium 357 022 km2 i składa się z 16 krajów związkowych z populacją ponad 82 mln.obywateli - Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Berlin, Brandenburgia, Brema, Hamburg, Hesja, Mecklenburg-Vorpommern, Dolna Saksonia, Nadrenia Północna-Westfalia, Rheinland-Pfalz, Kraj Saary, Saksonia, Saksonia-Anhalt, Szlezwik-Holsztyn i Turynga. Każdy land, poza Bawarią, posiada własny parlament jednoizbowy (Landtag) oraz rząd z prezesem (Ministerpräsident) na czele, prowadzi także własną politykę wewnętrzną na wielu płaszczyznach - gospodarczej, finasowej, kulturalnej, itp. Kraje związkowe są reprezentowane we władzach federalnych przez określoną liczbę przedstawicieli. Ponadto obowiązują w nich oddzielne konstytucje, będące aktami podrzędnymi wobec ustawy zasadniczej.
System partyjny.
W Niemczech ukształtował się specyficzny system partyjny. Scena polityczna jest spolaryzowana, partie skupiają się w dwóch przeciwstawnych blokach - centrolewicowym SPD,Zieloni i centroprawicowym CDU/CSU oraz FDP, natomiast socjalistyczna paria PDS jest izolowana na szczeblu federalnym. Działalność partii regionalnych ogranicza się głównie do krajów związkowych. W ostatnich miesiącach jako odpowiedź na trudną sytuacje polityczną powstają nowe inicjatywy, np.Partia Pracy i Sprawiedliwości Społecznej - Alternatywa Wyborcza (ASG)
System polityczny.
Konstytucja (Grundgesetz) - zakłada niedopuszczalność zmiany lub zniesienia podstawowych zasad ustrojowych:
o Zasada suwerenności narodu
o Zasada przedstawicielstwa
o Zasada podziału władzy
o Zasada federalizmu
Zmiana konstytucji moze nastąpić jedynie w drodze ustawy przyjętej większością 2/3 głosów oddzielnie w obu izbach parlamentu.
Głowa państwa
Prezydent federalny wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne, które tworzą deputowani do Bundestagu i taka sama liczba deputowanych do parlamentów krajowych. Decyzja musi zapaść bezwzględną większością głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia. Dopuszczalne są dwie tury głosowania, jeżeli żadna z nich nie wypadnie dla któregoś z kandydatów pomyślnie, przeprowadza sie trzecie głosowanie, w którym decyduje większosc zwykła. Kadencja trwa 5 lat, bezpośrednio prezydent może sprawować swój urząd przez dwie kadencje, co oznacza, że istnieje możliwośc kolejnego wyboru w przyszłości. Zwyczajowo w momencie przejęcia obowiązków głowy państwa rezygnuje on z członkostwa w partii albo je zawiesza. Akty normatywne wydawane przez prezydenta to zarządzenia, dekrety lub obwieszczenia. Do jego uprawnień należy także wykonywanie prawa łaski w przypadkach indywidualnych. Prezydent reprezentuje RFN w stosunkach zewnętrznych, zawiera i ratyfikuje umowy miedzynarodowe, mianuje i odwołuje sędziów związkowych. Jego konstytucyjna pozycja została określona jako prezydent-arbiter oraz „strażnik konstytucji”. Wszystkie jego akty wymagaja kontrasygnaty kanclerza i właściwego ministra, z wyjątkiem rozwizania Bundestagu oraz powołania kanclerza. Nie posiada on jednak inicjatywy ustawodawczej, dysponuje jedynie prawem weta ustawodawczego.Nie ma takze prawa wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Jego akceptacji wymaga natomiast regulamin wewnętrzny rządu federalnego, nie może jednak uczestniczyć osobiście w jago pracach. To zadanie zostało powierzone szefowi kancelerii prezydenta (Federalnego Urzędu Prezydialnego) w randze sekretarza stanu. Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną w przypadku umyślnego naruszenia przepisów ustawy zasadniczej. Bundestag lub Bundesrat mogą na wniosek ¼ liczby deputowanych większością 2/3 głosó postawić prezydenta w stan oskarżenia, a o winie rozstrzyga Związkowy Trybunał Konstytucyjny.
Parlament - obu izbom przysługuje inicjatywa ustawodawcza
Członkowie Bundsetagu wybierani są w wyborach wolnych, równych, tejnych, powszechnych i mieszanych. Czynne i bierne prawo wyborcze posiadają wszyscy obywatele, którzy ukończyli 18 rok życia. Dysponują oni dwoma głosami - jeden oddają na listę krajową, a drugi na kandydata w jednomandatowym okręgu wyborczym. Klauzula zaporowa wyznacza minimalny wynik wyborczy 5%. Deputowani wybieraja przewodniczącego parlamentu, jego przedstawicieli oraz sekretarza. Uchwalany jest także statut oraz harmonogram działań. Przy Bundestagu działają komisje stałe i tymczasowe, np. do spraw Unii Europejskiej, bezpieczeństwa, finansów. Przedterminowe wybory do Bundestagu odbywają sie, gdy w trzeciej turze głosowania nie uda się wyłonić kanclerza, wniosek kanclerza o udzielenie mu votum zaufania zostanie odrzucony lub gdy prezydent rozwiąże parlament w przypadku braku zgody na kandydaturę kanclerza.
Natomiast izba wyższa - Bundesrat, składa się z 68 przedstawicieli krajów zwi,ązkowych, które dzięki temu mają wpływ na ustanawiane prawo. Każdy land dysponuje co najmniej trzema głosami, czterema gdy liczy powyżej 2 mln.mieszkańców, pięcioma powyżej 6 mln. oraz sześcioma powyżej 7 mln. Liczba głosów jest równa liczbie przedstawicieli. Wybierany jest także przewodniczący Bundesratu na roczną kadencję. Decyzje zapadają większością głosów, obrady mogą zostać utajnione. Członkowie rządu mogą albo w określonych przypadkach, albo gdy są do tego zobowiązani brać udział w obradach izby wyższej oraz jej komisji.
Kraje związkowe mają możliwość stanowienia prawa. Władze federalne nie wpływają na kształt przepisów prawnych kreowanych w poszczególnych landach. Mają one jednak wyłączność na podejmowanie decyzji w zakresie: obronności i spraw zagranicznych, jedności państwa, procedur wizowych, paszportowych, imigracyjnych, polityki pieniężnej, polityki celnej, ochony granic, transportu kolejowego, lotniczego i morskiego, poczty i telekomunikacji, praw człowieka i obywatela, zobowiązań instytucji i przedsiębiorstw państwowych, współpracy z krajami związkowymi (policja, bezpieczeństwo, przeciwdziałanie przemocy). Natomisat w wielu przypadkach może wystąpic nakładanie się kompetencji władz federalnych i lokalnych - problem ten dotyczny między innymi edukacji, ochrony zdrowia, praw osobowych, prawa pracy oraz gospodarki wewnętrznej. Dodatkowo z budżetu centralnego finansowana jest budowa i rozbudowa szkół wyższych, wpierany jest rozwój regionalnej struktury gospodarczej, rolnictwa oraz sztuki.
Rząd
Według konstytucji kanclerz federalny oraz ministrowie tworzą gabinet. Dysponuje on kompetencjami władzy wykonawczej w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej, posiada także inicjatywę ustawodawczą. Kanclerz jest nie tylko szefem rządu - zajmuje on pierwszą pozycję i faktycznie kieruje jego polityką (Kanzlerprinzip) według ustalonego planu działań. Do jego obowiązków należy sformowanie rządu - przedstawia prezydentowi kandydatów na ministrów, decyduje o ich liczbie oraz zakresie kompetencji poszczególnych resortów. Aby nie powtórzyć sytuacji z Republiki Weimarskiej kanclerz nie może być mianowany i odwoływany przez prezydenta w dowolnym momencie. Jeśli prezydentowi nie odpowiada kandydatura kanclerza, może rozwiązać parlament. Kadencja kanclerza trwa 4 lata, tyle ile kadencja parlamentu. Kanclerz jest wybierany bezwzgledną większością głosów ogólnej liczby deputowanych i ponosi przed parlamentem odpowiedzialność na zasadzie konstruktywnego votum nieufności. Jego następca musi uzyskać bezwzględną większość głosów. Gdy kandydat prezydenta nie uzyska wymaganego poparcia, Bundestag ma prawo przedstawienia własnego kandydata. Istnieje także mozliwość powołania przez głowę państwa tzw.kanclerza mniejszości, który może wystąpić o proklamowanie za zgodą Bundesratu tzw.stanu konieczności ustawowej (do 6 miesięcy), aby nie dopuścić do paraliżu działalnosci rządu. W tym przypadku nawet odrzucone przez Bundestag ustawy za zgodą Bundesratu staja się obowiązującym prawem. W momencie ogłoszenia stanu wojny kanclerz staje się zwierzchnikiem i głównodowodzącym sił zbrojnych.
Ministrowie są niezależni i ponoszą pełną odpowiedzialność za swoje działania w ramach resortów. Aktywna działalność umożliwia im osiągnięcie znaczącej pozycji w rządzie. Jego efektywność zależy od współpracy wszystkich jego członków, a sam autorytet kanclerza nie wystarcza. Za sprawne funkcjonowanie rządu odpowiedzialne jest kolegium złożone z kanclerza i ministrów. Uchwalone przez parlament prawa muszą najpierw być kontrasygnowane przez kanclerza i odpowiedniego ministra, zanim zostana przedłożone prezydentowi. Co najmniej raz w roku odbywają się posiedzenia rządu pod przewodnictwem kanclerza oraz przedstawicieli rządów krajów związkowych. Wszelkie spory między ministrami rozstrzyga kanclerz, a przed podjęciem decyzji odbywa się dyskusja na forum rządu.
Związkowy Trybunał Konstytucyjny
Wybierany przez Bundestag i Bundesrat Trybunał składa się z dwóch ośmioosobowych senatów. Bundestag dokonuje wyboru pośrednio, przez 12 elektorów. Do zadań Trybunału należy badanie zgodności ustaw z konstytucją, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między naczelnymi organami federalnymi oraz sporów konstytucyjnych dotyczących niezgodności prawa krajów związkowych z prawem federalnym, stwierdzanie ważności wyborów oraz delegalizacja partii politycznych
Hymn narodowy
Niemiecki hymn narodowy stanowi trzecia zwrotka Pieśni Niemców. Został on uznany na podstawie wymiany not między kanclerzem Kohlem i prezydentem von Weizsäckerem 19 i 23.08.1991 - „jedność, prawo i wolność dla niemieckiej ojczyzny“.
Ocena sprawności.
Republika Federalna Niemiec należy do państw europejskich o największym znaczeniu. Udało jej się przezwyciężyć powojenne problemy i rozwinąć gospodarkę oraz utwprzyć państwo socjalne, które funkcjonowało sprawnie w XX wieku. Jednak obecna sytuacja polityczna i gospodarcza na świecie wymusza pewne zmiany w funcjonowaniu państwa. Model państwa opiekuńczego nie jest już dostosowany do nowych warunków. Zmiany i reformy dokonują się trudno i są okupione utratą poparcia przez partei i polityków, niezadowoleniem społecznym, demonstracjami (np.poniedziałkowe demonstracje przeciwko wprowadzeniu reformy Hartz IV).
1