Konspekt lekcji języka polskiego
Nauczyciel Marlena Romecka Gimnazjum nr 4 w Gnieźnie
Klasa II
Odsłonięcie podstawowych prawd moralnych przedstawionych w "Dziadach" cz. II.
Temat: "Obrzęd świętokradzki, który pospólstwo w grubej utwierdza ciemnocie",
czyli odsłonięcie podstawowych prawd moralnych przedstawionych w "Dziadach" cz. II.
Cele:
- uczeń potrafi popierać swoje zdanie cytatami,
- umie odnaleźć dany motyw w innych utworach.
Metody i formy pracy: heureza
Czas trwania: 1 godz.
Przebieg zajęć
1. Ćwiczenia słownikowe - określenie nastroju dramatu
2. Rozmowa (motyw winy i kary w innych utworach)
3. Praca z tekstem, uzupełnianie tabeli (pojawiające się duchy)
4. Wnioski - notatka
5. Praca domowa
1. Ćwiczenia
a) ćwiczenie 1 (słownikowe)
Na tablicy zapisujemy słowo DZIADY, prosimy uczniów, aby dopisali do niego słowa, które
kojarzą się im z obrzędem przedstawionym przez Mickiewicza. Do tablicy podchodzi każdy
uczeń, który ma jakieś skojarzenie. Możemy postąpić inaczej - każdy z uczniów indywidualnie
dopisuje skojarzenia na kartce. Po wykonaniu zadania wypisujemy na tablicy słowa, które
pojawiły się kilkakrotnie, a w dalszej kolejności te, które były sporadyczne.
DZIADY
niesamowitość
groza
fantastyka
tajemniczość
magia
siły wyższe
b) ćwiczenie 2
Zamknij oczy. Wyobraź sobie, że jesteś wieczorem w cmentarnej kaplicy i bierzesz udział
w obrzędzie dziadów. Co czujesz? Wyraź jednym słowem (zapisz je na kartce). Wypisujemy
na tablicy, co zapisali uczniowie. Które uczucia pojawiają się najczęściej?
Po zebraniu słownictwa uczniowie określają nastrój utworu. Co powoduje właśnie taki nastrój?
W utworze Mickiewicza panuje nastrój powagi i tajemniczości. Osiągnięty on został wieloma
środkami - pojawianie się duchów, odpowiednia sceneria, niewyjaśniona postać widma,
zaklęcia, chóralne recytacje.
2. Po wykonaniu ćwiczeń przechodzimy do omówienia kwestii winy i kary. Zadajemy
uczniom pytanie - W jakim celu przybywają duchy? Jaka jest rola guślarza i ludzi zebranych
w kaplicy?
Pojawiające się zjawy pragną odkupienia win popełnionych w czasie życia ziemskiego.
Ludzie zebrani w kaplicy mogą im w tym pomóc. Jednocześnie zjawy pojawiają się, aby
przestrzec zebranych przed popełnieniem czynów naruszających prawa ludowej moralności.
Czy motyw winy i kary spotkałeś już w innych utworach? (Prosimy uczniów o zastanowienie się
i podanie przykładów. Który gatunek literacki najwyraźniej prezentuje kwestię ponoszenia
kary za popełnione winy) (załącznik nr 1)
3. Praca z tekstem - omawiamy pojawienie się poszczególnych duchów i głoszone przez
nie przesłania moralne. Sporządzamy notatkę w formie tabeli.
pojawiające się duchy |
popełnione winy |
prośby |
nauki moralne |
dwoje dzieci |
ich życie na ziemi było zbyt łatwe i wygodne, pozbawione trudu; nie wystarczy żyć bez grzechu, należy pracować, a czasem także cierpieć |
chcą otrzymać ziarnka gorczycy |
"Kto nie doznał |
młoda dziewczyna |
nie odwzajemniła miłości, nie dostrzegała życzliwych sobie ludzi |
prosi o chwilę ziemskiej zabawy, chce dotknąć stopami ziemi |
"Kto nie dotknął ziemi ni razu, |
widmo dziedzica |
był okrutny w stosunku do poddanych, surowo ich karał, nie nakarmił głodnego |
błaga dawnych poddanych o wodę i pożywienie |
"Bo kto nie był ni razu człowiekiem, |
Zwracamy uwagę uczniów na następujące kwestie:
ziarnka gorczycy - dlaczego duchy dzieci właśnie o nie proszą? Co one symbolizują?
(symbol trudu i cierpienia w doczesnym życiu, gorczyca jest gorzka)
"sowy, puchacze, kruki" - wcielenie ofiar dziedzica, teraz mszczą się za swoje krzywdy
widmo - dlaczego nie odpowiada na pytanie Guślarza, dlaczego nie pomaga palenie
gromnicy? Co łączy Widmo i dziewczynę? (Widmo przyszło do pasterki, ona wie, kto to jest,
tylko ona wtedy się uśmiecha. Tajemnicza postać wskazuje ręką na serce, możemy więc sądzić,
że chodzi o uczucie). Po krótkiej rozmowie na ten temat możemy przeczytać wiersz "Upiór".
4. Wnioski - Jakie przesłanie głosi Mickiewicz w swoim utworze? Jaki ma stosunek
do mądrości ludowej? Uczniowie wypowiadają się ustnie. Następnie prosimy ich o sformułowanie
zwięzłej notatki.
Mickiewicz zwraca uwagę na wartości, które dostrzegał w wierze ludu, jaki ma wpływ świata
niematerialny na sferę ludzkich działań i sposób myślenia. Autor z szacunkiem odnosi się
do ludowej moralności. To od prostych mieszkańców wsi powinniśmy się uczyć właściwego życia,
bowiem oni lepiej potrafią odczytywać boskie prawdy.
5. Praca domowa
a) Zaprojektuj okładkę II cz. „Dziadów” Adama Mickiewicza, tak aby nawiązywała ona
do nastroju utworu.
b) Przyglądasz się obrzędowi dziadów, ale nie uczestniczysz w nim aktywnie. Zrelacjonuj
wydarzenia w czasie teraźniejszym.
Jesteś guślarzem, opowiedz używając czasu przeszłego o obrzędzie dziadów, któremu przewodziłeś. (wersja do wyboru ucznia)
Załącznik 1
mitologia - np. Syzyf - Zeus kazał Hadesowi sprowadzić Syzyfa w kajdanach za zdradę
boskich tajemnic. Syzyf uwięził Hadesa, tak, że nikt na świecie nie mógł umrzeć. Dopiero
Ares uwolnił boga podziemi. Syzyf szepnął żonie, aby nie pochowała jego zwłok. Przybywszy
do pałacu Hadesa poprosił Persefonę, by pozwoliła mu wrócić na trzy dni na ziemię dla
ukarania tych, którzy odmówili mu oddania ostatniej posługi. Uzyskał zgodę, wrócił do domu
i żył długo i dostatnio. Jednak wysłany umyślnie Hermes sprowadził go w krainę cieni. Został
srodze ukarany - pchał pod górę ogromny głaz, a kiedy był już na szczycie, głaz staczał się
w dół.
Prometeusz - Wykradł Bogom ogień i dał ludziom, aby poprawić ich nędzny byt.
Ludzkość składała się wtedy z samych mężczyzn. Wówczas Zeus kazał Hefajstosowi stworzyć
Pandorę, pierwszą kobietę, i zesłał wraz z nią na ludzi wiele nieszczęść, Prometeusza zaś kazał
przykuć do skały na Kaukazie, gdzie orzeł wyjadał mu stale odrastającą wątrobę.
baśnie - Problem winy i kary pojawia się przede wszystkim w baśniach. Jedną z cech
tego gatunku jest walka dobra ze złem (zło zostaje ukarane, dobro zwycięża). Na przykład
Perrault „Wróżki” - nieuprzejma i pyskata córka wdowy została ukarana przez wróżki
- z jej ust przy każdym wypowiadanym słowie wypadają żaby i węże. Uprzejma i życzliwa
pasierbica zostaje za swą dobroć nagrodzona - z jej ust padają klejnoty.
ballady - np. Adam Mickiewicz "Świtezianka" - Młodzieniec zostaje ukarany za niedotrzymanie
przysięgi dziewczynie. Za swój postępek będzie bez końca cierpiał okrutne męki.
dramaty - np. Juliusz Słowacki "Balladyna" - Balladyna bezwzględnie dążyła do zdobycia
władzy, gotowa była na najbardziej okrutne czyny. Ostatecznie wyparła się własnej matki,
aby ocalić swoją głowę. Nieświadomie ściągnęła na siebie śmierć - zginęła
od uderzenia pioruna.