III gimnazjum
CELE:
Uczeń:
zna treść utworu Cz. Miłosza "Piosenka o końcu świata" oraz fragmenty artykułu B. Chrząstowskiej "Apokalipsę trzeba przyjąć"
umie wykorzystać tekst jako źródło argumentów i porównywać różne wizje tego samego wydarzenia
ujmuje wnioski w krótkich, zwięzłych zdaniach.
CZAS ZAJĘĆ: 45 min
ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
encyklopedia, Słownik języka polskiego, Słownik terminów literackich, fragmenty Pisma Świętego opisujące koniec świata
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
Lekcję proponuję rozpocząć od rozmowy z uczniami na temat tego, z czym kojarzy im się koniec świata. Niech dzieci zamkną oczy i spróbują wyobrazić sobie to wydarzenie, panujące wtedy dźwięki, odgłosy.
Omówmy to zagadnienie według następujących punktów:
znaki na niebie i ziemi zwiastujące koniec świata
zachowanie ludzi w tym momencie
uczucia, jakie wywoła w człowieku Sąd Ostateczny ; od czego zależy ich rodzaj: radosne oczekiwanie, strach, przerażenie.
Ciekawe byłoby stworzenie krótkiej pantomimy, która uzmysłowiłoby i nam, jak tę chwilę wyobrażają sobie uczniowie. Mogą w tej scence wykorzystać odpowiednią muzykę, zasłonić okna, zbudować ciekawą scenografię. Jeżeli współpracujemy ze szkolnym plastykiem, podsuńmy mu pomysł zrobienia z dziećmi serii plakatów, bądź jednego - ogromnego, który będzie przedstawiał wizję końca świata. Namalowany przez uczniów stanie się doskonałym narzędziem w naszej dyskusji a jednocześnie - świetnym elementem scenografii.(załącznik nr 4)
Zadaniem nauczyciela jest wprowadzenie zaskakującej atmosfery na początku lekcji, aby przygotować do odbioru wiersza Cz. Miłosza, i stworzyć swoisty kontrast z wizją poety.
Kolejnym etapem zajęć może być przedstawienie uczniom fragmentów Pisma Świętego, opisujących koniec świata ( Mt 25, 31 - 46 ; Mk 13, 24 - 27 ; Łk, 21, 25 - 36 ), (załącznik nr 1)
Równie dobrze mogą one stanowić element składowy inscenizacji .
Nauczyciel czyta teraz uczniom utwór Cz. Miłosza (bez podania jego tytułu). Ten moment najlepiej byłoby połączyć z np. odsłonięciem okien, tak, aby zmienił się panujący w klasie nastrój. Po recytacji wiersza nauczyciel pyta uczniów o wrażenia ( zaskoczenie, zdumienie). Jaki tytuł nadaliby mu uczniowie?
Zapisujemy temat lekcji.
Interpretacja utworu "Piosenka o końcu świata".
Dzielimy uczniów na 5 grup, w których analizować będą kolejne zagadnienia:
Jaką wymowę ma tytuł wiersza?
Wprowadzenie pojęcia piosenki (załącznik nr 2).
Czy założenia definicji pokrywają się z treścią utworu?
Jaką funkcję spełniają w wierszu powtórzenia?
Jak pojmuje koniec świata siwy staruszek?
Którą postawę ja liryczne uważa za właściwą, a której się przeciwstawia?
Jak w oparciu o utwór uzasadnisz stwierdzenie: "powinniśmy żyć tak, jak gdyby chwila obecna była naszą ostatnią"?
Proponuję rozdać dzieciom fragmenty opisu końca świata wyszukane w Biblii. Omówmy wspólnie przemyślenia uczniów porównując je z tymi fragmentami. W ten sposób zarysują się różnice między wizją końca świata wg Miłosza a wizją biblijną. Zestawmy nasze spostrzeżenia w tabelce.
Koniec świata według Biblii. |
Wizja końca świata w wierszu |
|
|
Uczniowie zapisują tabelkę do zeszytu. Podsumowaniem rozważań będzie zastanowienie nad przesłaniem moralnym utworu.
(Koniec świata dzieje się już, teraz. Należy zdać sobie z tego sprawę i przyjąć go spokojnie. Dla każdego człowieka koniec świata następuje z chwilą jego własnej śmierci. Gdy więc wnikniemy w tę tajemnicę, uświadomimy sobie, że apokalipsa ma miejsce w każdej chwili naszego życia)
Kolejnym etapem zajęć będzie praca uczniów z tekstem.
Polecenie:
Przeczytaj fragment rozważań Bożeny Chrząstowskiej na temat wiersza " Piosenka o końcu świata". Na tej podstawie napisz notatkę. Zwróć uwagę przede wszystkim na te elementy, które pominęliśmy w trakcie interpretacji. Możesz do niej dołączyć swoje własne przemyślenia dotyczące budowy i treści wiersza.
Praca domowa:
Uzasadnij na podstawie utworu Cz. Miłosza trafność tytułu rozważań B. Chrząstowskiej "Apokalipsę trzeba przyjąć" (załącznik nr 3).
Fragmenty Biblii opisujące koniec świata.
"Gdy Syn Człowieczy przyjdzie w swej chwale i wszyscy aniołowie z Nim, wtedy zasiądzie na swoim tronie pełnym chwały. I zgromadzą się przed nim wszystkie narody a On oddzieli jednych ludzi od drugich jak pasterz oddziela owce od kozłów. Owce postawi po prawej, a kozły po lewej stronie. Wtedy odezwie się Król do tych po prawej stronie: Pójdźcie błogosławieni Ojca mojego, weźcie w posiadanie królestwo przygotowane wam od założenia świata!"
(Mt 25, 31 - 46)
"W owe dni, po tym ucisku, słońce się zaćmi i księżyc nie da swego blasku. Gwiazdy będą spadać z nieba i moce na niebie zostaną wstrząśnięte. Wówczas ujrzą Syna Człowieczego, przychodzącego w obłokach z wielką mocą i chwałą. Wtedy On pośle aniołów i zbierze swoich wybranych z czterech stron świata, od krańca ziemi aż do szczytu nieba."
(Mk 13, 24 - 27)
"Będą znaki na słońcu, księżycu i gwiazdach, a na ziemi trwoga narodów bezradnych wobec szumu morza i jego nawałnicy. Ludzie mdleć będą ze strachu, w oczekiwaniu wydarzeń zagrażających ziemi. Albowiem moce niebios zostaną wstrząśnięte. Wtedy ujrzą Syna Człowieczego, nadchodzącego w obłoku z wielką mocą i chwałą. A gdy to dziać się zacznie, nabierzcie ducha i podnieście głowy, ponieważ zbliża się wasze odkupienie."
(Łk 21, 25 - 28)
Piosenka - krótka pieśń o treści prostej, łatwej, przyjemnej, najczęściej opiewającej piękno świata. Cechuje ją również prosta forma.
Pieśń - utwór odznaczający się melodyjnością, dźwięcznością, układem stroficznym. Nazwa świadczy o związku poezji z muzyką. Genezy pieśni należy szukać w tradycji ludowej i obrzędowej. Pieśń artystyczna, literacka, biesiadna, ludowa.
Bożena Chrząstowska: " Apokalipsę trzeba przyjąć "
"Proste i klarowne są elementarne składniki wiersza: pojedyncze zdania oznajmujące, z których każde buduje jakiś obraz.
"Pszczoła krąży nad kwiatem nasturcji.
Rybak naprawia błyszczącą sieć."
Składniki świata przedstawionego, odbierane pojedynczo, są bardzo proste, razem tworzą całość obciążoną znaczeniem, wymagającą interpretacji. W obrazowaniu potwierdza się filmowa zasada kompozycji, zauważona przez Wykę. Pierwszeństwo przyznane jest oku. Obrazy są bardzo plastyczne, każdy z nich jest obiektywnie odwzorowany w rzeczywistości. Filmowa kamera wybiera jednak niektóre obrazy i z nich tworzy całość znaczącą. Wszystkie odległe od siebie sekwencje łączy wspólna cecha: pogodny nastrój.
Świat ukazany jest w filmowych obrazach jest kolorowy. Nasturcje, róże, parasolki, błyszczące sieci, żółte żagle, złota skóra węża, a nawet dzieci, które rodzą się różowe - wszystko tworzy mozaikę żywych, wesołych barw. Świat jest taki, jaki powinien być, a więc pszczoła i rybak pracują, kobiety spacerują, pijak śpi, sprzedawca nawołuje do kupna, staruszek przewiązuje pomidory - wszyscy, łącznie z wesołymi delfinami i młodymi wróblami, czynią to, co zwykle. Nic nie zakłóca spokoju i piękna świata.
Językowym odpowiednikiem filmowej - pozornej - obiektywności jest wypowiedz nie nacechowana poetycko, zbliżona do prozy. Kilka obrazowych epitetów, kilka powtórzeń rytmizujących tekst poprzez konstrukcje anaforyczne, jedyna metafora (Dźwięk skrzypiec noc odmyka) - to wszystko. Nie zakłóca klimatu zwykłej mowy wierszowanie: wiersz zdaniowy i nieregularnie padające rymy. Niezmącony spokój i zwyczajność świata wyrażone są zwykłym językiem codziennej mowy.
Dotychczasowe obserwacje pozwoliłyby zinterpretować tytułową formułę piosenki jako pochwałę świata: jest piękny, spokojny, taki jak powinien być. Ale drugi człon tytułu kwestionuje taką interpretację, nadaje jej wymowę ironiczną. W tytule zawarta jest zasadnicza sprzeczność i dramatyczne napięcie: piosenka kojarzy się nam z czymś miłym, łatwym i przyjemnym, koniec świata ma wprost przeciwne konotacje."
Przykładowa inscenizacja.
Okna w sali są zasłonięte. Jedynym elementem scenografii jest ogromny plakat, przedstawiający wizję końca świata. Panuje cisza. Nagle przerywa ją bardzo głośna muzyka (Czas apokalipsy, ERA). Do sali (najlepiej wypełnionej dymem ) wchodzi gromada ludzi prowadzonych przez strażników. Stają oni przed tronem Boga. Ten kiwa na swoich pomocników, którzy rozdzielają tłum. Jedni idą na prawo - inni na lewo. Po chwili łapią ich: z prawej strony - aniołowie, z lewej - szatani ( uczniowie symbolicznie ubrani na biało i na czarno ). Teraz dopiero rozlegają się jęki, błagania, prośby. Nic ani nikt nie jest jednak w stanie im pomóc. Inscenizacja może zakończyć się odczytaniem fragmentu Pisma świętego ( Łk 21, 25 - 28 ). Pismo Święte
tu znajdziesz tekst Biblii
Słownik terminów literackich,
Bożena Chrząstowska: Poezje Cz. Miłosza. W: K. Krajewski, Echo z dna serca, W-wa 93)