PSYCHOLOGICZNE UWARUNKOWANIA PODATNOŚCI NA CHOROBY:
OSOBOWOSCIOWE CZYNNIKI RYZYKA: OSOBY Z CHOROB.UKŁ.KRĄŻENIA I CHOROBĄ WRZODOWĄ: charakteryzują się tzw. zespołem psychosomatycznym(silna potrzeba osiągnięć, dominacji, wytrwałość, porządku, rozumienia siebie i innych, opiekowania się innymi, duża samokontrola, postawa obronna i pozytywna samoocena) Os. z chorob. ukł.krążenia różnią się od tych z chorobą wrzodową wyższym poziomem tzw. triady neurotycznej.
HIPOTEZA Schmale'a i Iker'a : stany bezradności i towarzyszące im poczucie beznadziejności sprzyja wystąpieniu choroby nowotworowej, zwłaszcza w przypadku osób biologicznie predysponowanych do tego typu schorzeń.
Wrześniewski i Lepczyński: badając osoby z zawałem serca i bez objawów chorobowych, wykazali, że u osób chorych występuje tendencja do zalegania emocji.
Najnowsze badania(1992):negatywny styl reakcji emocjonalnych(depresja, lęk, wrogość) związany może być z zachorowalnością na wiele różnych schorzeń(ch.wrzodową, gościec, ch.wieńcową, dychawicę oskrzelową, ch.nowotworową)
SYTUACYJNE CZYNNIKI RYZYKA CHOROBY: wydarzeniem życiowym poprzedzającym wystąpienie nowotworu jest utrata znaczącego emocjonalnie obiektu(śmierć, rozwód, odrzucenie). Zdarzenia wymagające szczególnie dużego wysiłku w akceptacji prowadza do niektórych chorób zakaźnych, np.wrzodziejącego zapalenia dziąseł. Często powtarzające się długotrwałe sytuacje stresowe mogą prowadzić do negatywnych następstw zdrowotnych.
BEHAWIORALNE UWARUNKOWANIA CHORÓB SOMATYCZNYCH: jednym z ważnych czynników zwiększających podatność na zachorowanie ma specyficzny model życia- wzór zachowania A(WZA: skrajne współzawodniczenie, walka o osiągnięcia, agresywność, pobudliwość, nadmierna czujność, wybuchowy sposób mówienia, napięcie mięśni twarzy, poczucie presji czasu), osoby takie częściej i intensywniej przeżywają sytuacje stresowe, zmniejsza to odporność organizmu i zwiększa podatność na choroby, niehigieniczny tryb życia, nadmiar obowiązków, brak czasu na wypoczynek i nieracjonalne odżywianie się. WZC-opozycyjny do WZA(ludzie spokojni, cierpliwi, kooperatywni, ulegli, ukrywający emocje) stanowi istotny czynnik ryzyka chorób nowotworowych.
ZABURZENIA PSYCHOSOMATYCZNE: choroby, w etiopatogenezie których, a również w ich przebiegu, istotna rola przypada czynnikom psychicznym(przede wszystkim czynniki emocjonalne) Czynniki, które powinny być brane pod uwagę w poznaniu etiologii i patogenezy choroby: dziedziczna konstytucja, urazy porodowe, choroby organiczne przebyte w niemowlęctwie, rodzaj opieki nad dzieckiem w okresie niemowlęctwa, emocjonalne przeżycia urazowe w dzieciństwie, klimat emocjonalny w rodzinie, późniejsze urazy fizyczne, późniejsze doznania emocjonalne.
PODZIAŁ ZABURZEŃ PSYCHOSOMATYCZNYCH: 1)uwarunkowane uszkodzeniem tkanki mózgowej 2) zaburzenia psychopochodne i bez wyraźnie określonej przyczyny somatycznej (zaburzenie psychosomatyczne) 3)niedorozwoje.
Sytuacje konfliktowe i frustracyjne, ogólnie sytuacje stresowe odgrywają istotną rolę w powstawaniu zaburzeń psychosomatycznych. Wyzwalają stany przykrego i długotrwałego napięcia emocjonalnego, mogą doprowadzić do narastających zaburzeń czynności poszczególnych narządów i ich zmian strukturalnych. Przede wszystkim gdy emocje nie zostają rozładowane lecz tłumione. Zasadnicza rola w powstawaniu zaburzeń psychosom. przypada również emocjom nieuświadamianym. Sytuacje, które budzą lęk przed utratą uczucia osób bliskich i ogólnie znaczących również odgrywają znaczącą role w etiopatogenezie tych chorób.(wg Alexandra w genezie ch.wrzodowej krytycznym czynnikiem jest frustracja pragnienia miłości i zależności emocjonalnej). Wrzodziejące zapalenie jelita grubego i dychawica oskrzelowa-akcentuje się rolę sytuacji odtrącenia i odosobnienia lub braku akceptacji; zaostrzenie objawów gdy osoba odczuwa przygnębienie, beznadziejność i bezradność.
Człowiek o wyraźnej przewadze regulacji egocentrycznej przeżywa głębokie konflikty motywacyjne, cierpi częściej na chorobę wrzodową, nadciśnieniową, zawał mięśnia sercowego i inne typowe choroby psychosomatyczne. Istotą chorób psychosomatycznych jest okresowość. Objawy się nasilają i ustępują.
PSYCHOLOGIA BÓLU I CIERPIENIA: Ból jest nieprzyjemnym odczuciem towarzyszącym człowiekowi niemal przez całe życie. Ból odczuwany wew.org. często budzi niepokój o zdrowie, jeśli pochodzi z zew. stanowi sygnał alarmowy ostrzegający przed uszkodzeniem. Obecność bólu b.często jest utożsamiana z chorobą bądź traktowana jako objaw diagnostyczny. Może również występować jako objaw informujący o skuteczności leczenia. Ból pomimo głównych procesów fizjologicznych często jest opisywany jako zjawisko subiektywne. Zgodnie z definicją IASP ból jest przykrym zmysłowym i emocjonalnym odczuciem związanym z aktualnym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek lub opisywane jako takie uszkodzenie. W myśl tej definicji jest on zjawiskiem subiektywnym, psychicznym i emocjonalnym. Percepcja bólu zależy od intensywności bodźca bólowego i okoliczności jego działania. Funkcje bólu: ostrzegawcza przed działaniem czynników zew. Uszkadzających tk.; towarzyszy procesom chorobowym; objaw choroby zmuszający do szukania pomocy; czynnik prewencyjny(różnicowanie nieszkodliwych od szkodliwych); czynnikiem odruchowo-obronnym; mobilizuje mechanizmy obronne org.W koncepcji psychoanalitycznej uważa się ból za wszelkie przykre odczucia, które występują od dni narodzin i maja znaczenie w kształtowaniu osobowości. Uwagę zwracają bóle konwersyjne(histeryczne), czyli psychogenne. Towarzyszą im przeciwstawne zachowania. W koncepcji behawioralne twórcy koncentrują się na zachowaniu bólowym, czyli sposobach w jakich ludzie wyrażają doświadczenia bólu. Są one źródłem dostarczania informacji o nasileniu i przyczynie bólu, dowodem na to, że chory angażuje inne osoby w celu pomocy. System oceny bólu wyróżnia 5 klas zachowania: obronne, usztywnienie, pocieranie, wzdychanie, grymasy twarzy. W podejściu behawioralnym spotykamy się również z uwarunkowanym zachowaniem bólowym, gdy zachowanie spowodowane bólem somatycznym jest wielokrotnie wzmacniane korzyściami, które następują po nim. Model bólu składa się z : E1:doznanie sensoryczno-dyskryminacyjne,E2:reakcja uczuciowa przykrości,E3:cierpienie(depresja, lęk, gniew),E4:behawioralna ekspresja bólu(zachowanie bólowe). Zgodnie z definicją Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu, można stwierdzić, że ból jest zjawiskiem psychosomatycznym, w którym wyróżniamy: sferę somatyczną(sygnał ostrzegający o chorobie, mięśniowe, wegetatywne, hormonalne), sferę psychiczną(element poznawczy, próg czucia bólu i tolerancji bólu)sferę mieszaną, psychosomatyczną.
BŁĘDY JATROGENNE: Jatrogenny oznacza po prostu, pochodzący od lekarza i nie zawiera w sobie nic negatywnego. Inaczej ma się rzecz z błędem jatrogennym lub z jatropatogenią.
Tutaj wyraźnie określono szkodliwe, a więc patogenne działanie lekarza.
W celu uniknięcia w kontaktach lekarz-pacjent owych błędów jatrogennych, warto poznać ich rodzaje.
Skorzystam w tym miejscu z podziału M.Jarosza, który zdaje się wyczerpywać sytuacje jatropatogenne, chociaż wymienię je w koniecznym skrócie. Autor wymienia 5 źródeł błędów: 1. Przekazywanie i odbiór informacji (np. brak informacji lub informacje niewystarczające, używanie określeń niezrozumiałych lub niewłaściwie rozumianych przez pacjenta, zamierzone i bezpośrednie straszenie chorego).2.Badanie lekarskie (lekceważenie potrzeby całościowego podejścia do pacjenta i wytwarzanie dystansu między lekarzem a pacjentem, badanie pacjenta w obecności innych chorych, lekceważące jego poczucie skrępowania i zawstydzenia, pogłębianie u pacjenta fałszywego i lękotwórczego obrazu własnej choroby).3.Badania dodatkowe (wykonywanie badań dodatkowych liczniejszych niż jest to konieczne, lekceważenie potrzeby przygotowania pacjenta pod względem psychologicznym do czekających go badań diagnostycznych).4. L e c z e n i e (wykonanie zabiegu chirurgicznego lub przeprowadzenie innego rodzaju leczenia bez dostatecznych wskazań, lekceważenie potrzeby przygotowania pacjenta pod względem psychologicznym do czekającego go zabiegu leczniczego, nieuzasadnione stosowanie leków, szczególnie u chorych na nerwice, prowadzące do farmakomanii i utrwalenie funkcjonowania w roli chorego).Hospitalizacja (skrajne i sztywne trwanie przy pionowym układzie hierarchicznym, pozbawianie chorego snu i wypoczynku, co wiąże się zarówno z niekulturalnym i hałaśliwym zachowaniem personelu szpitala, jak i bezdusznie zredagowanymi regulaminami, według których np.o godz.5 rano budzi się chorego w celu zmierzenia temperatury ciała itd). Sytuacje powyższe nachodzą oczywiście na siebie, ale nie chodzi tutaj o ścisłe granice i kryteria podziału, lecz o samą istotę jatropatogenii. Następstwa czynników jatrogennych to: pogorszenie choroby podstawowej, zaburzenia psychosomatyczne, epizodyczne reakcje nerwicowe, nerwice jatrogenne, psychozy reaktywne.
PSYCHOLOGIA LEKARSKA: źródło informacji, które ułatwiają zrozumienie psychologicznych problemów, psychologicznych aspektów choroby i postępowania lekarza. Podstawowymi zagadnieniami p.l jest wpływ choroby i leczenia na stan psychiczny pacjenta, czynniki warunkujące reakcje psychiczne na chorobę, oddziaływanie zespołu terapeutycznego na pacjenta. P.L korzysta z osiągnięć naukowych i praktycznych i innych dziedzin. Cele nauczania: zapoznanie z podstawowymi pojęciami psychologicznymi, zapoznanie przyszłego lekarza z wpływem choroby i leczenia na stan psychiczny pacjenta, z czynnikami warunkującymi różne formy reakcji psychicznej na chorobę oraz wpływem stanu psychicznego pacjenta na przebieg choroby; przygotowanie studenta do współpracy z psychologiem klinicznym; wytworzenie potrzeby dostrzegania i uwzględniania psychologicznych problemów człowieka chorego i zdrowego poddawanego badaniom lekarskim.
UZDROWICIEL
-wiara podstawą leczenia
-koncentracja na chorym, a nie chorobie
-leczenie naturalne (zioła, urynoterapia-metoda awersyjna)
Cechy uzdrowiciela:
-ma osobowość,pewny siebie, wiarygodny
-stawia na kontakt osobisty
-traktuje pacjenta po ojcowsku
-wyzwala pozytywne myślenie
-sprawia wrażenie profesjonalisty
-dba o atmosferę tajemniczości
-wykorzystuje manipulację (hipnoza,sugestia)
-opiera się na wiedzy ludowej/potocznej
-upraszcza etiologię choroby
-nie odrzuca beznadziejnych przypadków
Gabinet uzdrowiciela:
-powiększony dyplom nad głową
-liczne certyfikaty
-wystrój-tajemne symbole
-widoczne datki charytatywne
-podziękowania (poczekalnia)
-w kolejce/gabinecie pacjent ma poczucie wspólnoty z grupą (wspólny rytuał)
Leczone choroby:
-psychosomatyczne
-nerwice
-przewlekłe
-zagrażające życiu
Cechy uzdrowiciela u lekarza:
-efekt Placebo
-budzenie nadziei
-wiarygodność
DOBRY LEKARZ
Role: uzdrowiciel, naukowiec,członek korporacji lekarskiej,urzędnik, przedsiębiorca
Oczekiwania
1)pacjentów
-zgodnie z badaniami: wrażliwy, komunikatywny,fachowy, ludzki, informujący, biegły
-wg studentów med: odpowiedzialny,
opanowany, empatyczny, wydajny umysłowo
-najgorsze:ŚLEPOTA FUNCKJONALNA (stępienie wrażliwości)
-w zamian lekarz oczekuje: przestrzegania zaleceń, higieny, zaufania, szczerości, akceptacji,grzeczności, precyzyjności
2)środowiska lekarskiego
-podporządkowanie starszym stażem
-prywatnie-kontakt z lekarzami
-musi być bogaty
3)systemu opieki zdrowotnej (korporacji i systemu)
-korporacja: solidarny, podporządkowany, stereotypowy, towarzyski
-system: wydajny, ekonomiczny, lojalny, społecznik, biurokrata
FUNCJONOWANIE PACJENTA
Zachowanie korzystne
-zdobywanie wiedzy o chorobie
-szukanie pomocy (lekarza, innych)
-rozwiązuje problemy etapami
-ujawnianie emocji
-relaks,regeneracja
-choroba jest elementem życia, nie jest najważniejsza
-wypełnianie obowiązków (w miarę możliwości)
-zrozumienie sytuacji
-dokonanie zmian w życiu
-leczenie - jako droga do celu
-angażowanie się w leczenie
Zachowania niekorzystne
-zaprzeczanie chorobie/problemowi
-nieadekwatna wiedza pacjenta, zniekształcona wizja choroby
-myślenie życzeniowe lub pesymistyczne
-nie radzi sobie z emocjami (oskarżanie innych, gniew, narzekanie lub wyparcie negatywnych emocji)
-ograniczenie aktywności życiowej
-rezygnacja z pomocy specjalisty
-odrzucenie pomocy, wsparcia
-gwałtowne, chaotyczne działania
-poddanie się, brak motywacji