Traktaty Wspólnot Europejskich
W ciągu ostatniego półwiecza, dynamiczny proces integracyjny Europy został naznaczony szeregiem rewizji Traktatów Europejskich. Począwszy od trzech Wspólnot Europejskich, jakimi są Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Gospodarcza oraz Europejska Wspólnota Energii Atomowej a następnie powołując Unię Europejską. Na tym integracja państw się nie kończy, nadal prowadzone są prace nad rozwojem współpracy ponadnarodowe na wszelkich płaszczyznach.
Punktem zwrotnym w procesie integracyjnym w dziejach powojennej historii Europy było przedstawienie przez J. Monneta tzw. planu Schumana zawierający koncepcje ustanowienia pierwszej, z trzech utworzonych Wspólnot- Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Po ogłoszeniu planu, rozpoczęła się konferencja przedstawicieli państw: Belgii, Francji, Holandii, Luksemburgu, RFN i Włoch, której wynikiem było podpisanie oraz ratyfikowanie Traktatu ustanawiającego EWWiS. Głównym celem EWWiS było stworzenie przede wszystkim wspólnego rynku węgla, żelaza i stali, by osiągnąć największą wydajność produkcji oraz osiągnąć jak najlepsze warunki do najbardziej racjonalnej specjalizacji w owych dziedzinach.
EWWiS miała być swym przedsięwzięciem wykraczającą poza tradycyjne ramy międzynarodowej organizacji. Wysoka Władza czy też Trybunał posiadały takie uprawnienia, które stanowiły o oryginalności tejże instytucji, niespotykane dotychczas w innych organizacjach międzynarodowych. Najważniejszym organem wykonawczym Wspólnoty została Wysoka Władza, to jednak nie była w pełni organem autonomicznym w podejmowaniu decyzji określonych w jej kompetencjach. W najważniejszych decyzjach musiała porozumiewać się z Radą Ministrów. Trybunał Sprawiedliwości otrzymał kompetencje do rozpatrywania skarg, które odnoszą się do niewykonania decyzji bądź też wytycznych(zaleceń) Wysokiej Władzy. Trybunał otrzymał również funkcję nadzoru nad przestrzeganiem prawa traktatowego przy jego interpretowaniu i stosowaniu przez podmioty gospodarcze oraz kraje Wspólnoty (zob.J. Kowalski, Z. Ślusarczyk, 2006, str. 58).Okres ważności Traktatu EWWiS wygasł w lipcu 2002r. Po debacie, jaką zainicjowała Komisja Europejska, uzgodniono o nieprzedłużeniu okresu obowiązywania Traktatu EWWiS oraz przejęciu i włączeniu postanowień traktatu paryskiego do traktatu ustanawiającego EWG. Cały majątek i wszystkie zobowiązania z dniem 24 lipca 2002r. przeszły na Wspólnotę Europejską. Mianem majątku określa się „Majątek Funduszu Badań Węgla i Stali”, który przeznaczony jest na prace badawcze w sektorach przemysłu węgla i stali.
Na konferencji w Wenecji(1956r.) oraz w Paryżu(1957r.) przedstawiono Raport Spaaka, w rezultacie 25 marca 1957r. sześć sygnatariusze Traktatu EWWiS podpisali w Rzymie Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej(EUROATOM). Euroatom ma charakter sektorowy i obejmuje kwestie związane z pokojowym wykorzystaniem energii atomowej. Do zadań należało między innymi stworzenie wspólnego rynku materiałów i surowców przemysłu jądrowego, zapewnienie swobodnego przepływu kapitału i siły roboczej w tym sektorze, realizowanie jednolitych norm ochrony ludności przed negatywnymi skutkami energii atomowej a także rozwijanie współpracy z innymi krajami i organizacjami międzynarodowymi w pokojowym wykorzystywaniu energii atomowej (zob. A. Marszałek, 2004, str.86).
Euratom został wyposażony w organy, które nie miały charakteru ponadnarodowego jak organy EWWiS, lecz międzyrządowy. Traktat powołał organ administracyjny zarządzający Wspólnotą, czyli Komisję oraz organ najwyższy- Radę, spotykającą się na szczeblu ministrów. Zgromadzenie i Trybunał stały się wspólnymi organami Wspólnot w ramach EWWiS i EWG. Powołano również organy pomocnicze takie jak: Agencję Zaopatrzenia, Służbę Bezpieczeństwa i Kontroli, Komitet Naukowo- Techniczny oraz wspólny Ośrodek Badań Jądrowych
Kolejną Wspólnotą powstałą na mocy traktatów rzymskich była EWG, zwana też Wspólnym Rynkiem. Traktat został zawarty na czas nieokreślony, co sprawia, że utworzenie Wspólnoty i przeniesienie na nią praw suwerennych jej członków jest nieodwołalne i nieograniczone czasowo. EWG nie miała charakteru sektorowego, ponieważ swoim zasięgiem obejmowała większość dziedzin gospodarki. Jak wskazuje K. Kołodziejczyk- Konarska głównymi celami Wspólnoty było m.in: ustanowienie wspólnej polityki handlowej, zapewnienie wolnej konkurencji, stopniowemu rozwijaniu integracji poprzez ustanowienie strefy wolnego handlu, unii celnej i wolnego rynku zapewniające zniesienie barier w swobodnym przepływie osób, usług i kapitałów(zob. K.Kołodziejczyk-Konarska,2003, str. 25). Natomiast szczegółowe zamysły obejmowały: zniesienie opłat celnych i ograniczeń ilościowych w handlu wzajemnym, ustanowienie wspólnej taryfy celnej i wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich, ustanowienie Wspólnej Polityki Rolnej, wprowadzenie wspólnej polityki transportowej, ochronę wolnej konkurencji, zbliżenie ustawodawstwa krajów członkowskich w stopniu umożliwiającym właściwe funkcjonowanie wspólnego rynku
W EWG rozwinęły działalność cztery główne organy: Zgromadzenie Parlamentarne, Rada, Komisja EWG oraz Trybunał Sprawiedliwości. Zgromadzenie składało się z delegatów parlamentów państw członkowskich. Łącznie 142 członków początkowo pełnili rolę konsultacyjną z prawem kontroli wobec Komisji. Natomiast Rada była głównym organem administracyjnym EWG o charakterze decyzyjnym. Zasiadali w niej sześciu ministrów odpowiednich resortów państw członkowskich, którzy zbierali się, co pewien czas w celu rozstrzygania specjalistycznych problemów (zob. K. Ławstawski, 2006, str. 119).
Równolegle do Traktatów Rzymskich podpisano konwencję o wspólnych instytucjach, która miała na celu doprowadzenie do stworzenia jednolitych organów dla wszystkich Wspólnot Europejskich. Na mocy Traktatu o fuzji zakończono proces łączenia wspólnotowych organów. Zdecydowano, że Rada Ministrów będzie służyć wszystkim trzem organizacjom, podobnie jak Komisja Wspólnot Europejskich. Zmieniono nazwę Europejskiego Zgromadzenia Parlamentarnego na Parlament Europejski oraz utworzono Komitet Stałych Przedstawicieli Rządowych (COREPER). Traktat fuzyjny ( Traktat ustanawiający Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich)- zawarty 8 kwietnia 1965 roku w Brukseli, scala instytucje trzech wspólnot: utworzono jedną Komisję Europejską (z Wysokiej Władzy EWWiS oraz Komisji EWG i Euratomu) i jedną Radę Ministrów dla wszystkich trzech Wspólnot Europejskich. Proces funkcjonowania Wspólnot wymagał ścisłej harmonizacji współdziałania Rady i Komisji. Formalne uchylenie traktatu fuzyjnego nastąpiło w 1999 r. na mocy traktatu amsterdamskiego.
W celu zniesienia barier w sferze gospodarki, przeprowadzono debatę nad koniecznością przeprowadzenia zmian wewnątrz EWG. 14 czerwca 1985r. Rada przyjęła Białą Księgę, przedstawiającą ponad 300 pozycji uznanych za niezbędne, aby ustanowić jednolity rynku oraz znieść bariery w handlu na obszarze EWG (zob. E. Dynia, 2006, str.46). Realizacja programu została połączona z reformą Traktatu Rzymskiego, która znalazła odzwierciedlenie w podpisanym 17.II. 1986r. w Luksemburgu i 28 II 1986r. w Hadze Jednolitym Akcie Europejskim (JAE), a wszedł w życie 1 lipca 1987r. Dokument ten był umową międzynarodową, która modyfikowała pierwotną treść traktatu EWG. Dotyczyło to przede wszystkim dotychczasowych norm instytucjonalnych oraz po raz pierwszy jako cel integracji podano stworzenie Unii Europejskiej.
JAE powiększył uprawnienia Parlamentu Europejskiego, wyposażając go w tzw. zmienną procedurę stanowienia prawa, stworzył podstawę prawną dla funkcjonowania Rady Europejskiej. JAE stworzył również podstawę prawną działania Europejskiej Współpracy Politycznej (EWP) oraz możliwość powołania Sądu Pierwszej Instancji (E. Dynia ,2003, str.48) Traktat akceptował potrzebę zacieśnienia współpracy w polityce walutowej, a także wprowadził zmiany w procesie decyzyjnym, zamiast stosowania zasady jednomyślności we wszystkich sprawach związanych z utworzeniem wewnętrznego rynku, przyjęto zasadę kwalifikowanej większości głosów. JAE wprowadziło także cztery wolności-swobody obowiązujące na jednolitym rynku wewnętrznym: wolny przepływ towarów, usług, kapitału oraz swobodny przepływ
JAE nadało znaczące tempo w rozwoju integracji europejskiej, ale przełomowym i znaczącym w owym czasie dla historii integracji było podpisanie Traktatu o Unii Europejskiej, zwany powszechnie Traktatem z Maastricht. Podpisany 07.II. 1992r. w Holandii, a wszedł w życie dopiero pod koniec 1993r. Traktat ustanowił Unię Europejską, wieńcząc w ten sposób wysiłki podejmowane od 1972r. UE powstała na bazie trzech Wspólnot Europejskich (a nie zamiast nich) ( K. Kołodziejczyk- Konarska,2003, str.27). Integralną częścią traktatu stanowią protokoły oraz umowa państw dotycząca polityki socjalnej oraz przyjęto 33 deklaracje na konferencji, które miały charakter pomocniczy.
Unia Europejska (UE ) jest nowym etapem w procesie integracji Europy. UE zgodnie z ustaleniami zdominowała Wspólnoty, ale pozostawała w ścisłym związku i pod ich wpływem. Charakterystycznym organem dla Unii była Rada Europejska, dysponująca dużymi kompetencjami. Przypisano jej również rolę sprowadzającą do nadawania impulsu do dalszego rozwoju oraz określa ogólne kierunki polityki. Cel Unii: osiąganie trwałego i zrównoważonego postępu gospodarczo- społecznego, wzmacnianie spójności ekonomicznej i społecznej oraz ustanowienie unii ekonomicznej i monetarnej ze wspólną walutą; potwierdzenie na arenie międzynarodowej swojej tożsamości, głównie przez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, która w przyszłości mogłaby prowadzić do wspólnej obrony;
W ramach Unii Europejskiej Funkcjonują trzy filary. Jak podaje E. Dynia na pierwszy filar składają się wszystkie instytucje Unii. Filar ten obejmował swym zakresem współpracę w dziedzinie gospodarczej i społecznej, w tym unię gospodarczo- walutową. Wszystkie kwestie związane z prowadzeniem polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w Unii obejmuje drugi filar, w tym również: ochronę wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności Unii; rozwijanie i konsolidację demokracji oraz rządów prawa, poszanowanie praw człowieka i podstawowych wartości. Trzeci filar obejmuje współprace w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, w tym między innymi; współpraca celna; współpraca sądowa w sprawach cywilnych i karnych; współpraca policyjna (zob. E. Dynia, 2006,str 49-51).
Zwołanie konferencji międzyrządowej było jednym z ważniejszych postanowień Traktatu o Unii Europejskiej- w celu zbadania postanowień traktatu z Maastricht, w przypadku, w których przewidziano rewizję. Do nich należą: wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa oraz trzeci filar. Konferencja międzyrządowa odbyła się w Turynie w 1996r. Efektem prac było podpisanie 2 października 1997r Traktatu Amsterdamskiego zmieniający i uzupełniający postanowienia Traktatu z Maastricht, traktatów ustanawiających. Wspólnoty Europejskie.. Pomimo tego, iż nie udało się przeprowadzić reformy instytucjonalnej, Traktat Amsterdamski wzmocnił istniejące instytucje Wspólnot kosztem Państw Członkowskich. Wprowadził sankcje za naruszenie zasad, którymi kieruje się Unia. Możliwe stało się pozbawienie Państwa Członkowskiego prawa do udziału w procesie decyzyjnym. Utrzymał zasadę podejmowania decyzji w Radzie jednomyślnie, jednak wstrzymanie się od głosu nie blokowało już podjęcia uchwały.
Rewizja dotychczasowych podstaw prawnych UE objęła wszystkie obszary tematyczne. Jak podają w literaturze przedmiotu możemy wyróżnić cztery grupy problemowe sklasyfikowane w doktrynie prawa europejskiego: kwestie instytucjonalne, wspólna polityka zagraniczna, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, problematyka obywatelstwa UE (zob.S.Hambura,M. Muszyński,2005, str.21- 24).
Kolejnym ważnym Traktatem był Traktat z Nicei z 26 lutego 2001r. Na obradach skupiono się głównie na: podziale głosów w Radzie UE; uzupełnieniu strategii lizbońskiej o Europejską Kartę Społeczną; przyjęciu nowego statusu Trybunału Sprawiedliwości; przyjęciu Karty Praw Podstawowych UE(zob. K. Łastawski, 2006,str.312). Traktat ten odegrał fundamentalną rolę w procesie reform, przygotowujących Unię Europejską do przyjęcia nowych członków. Zmienił układ sił w Radzie wzmacniając największe państwa. Polska i Hiszpania uzyskała na jego podstawie dość mocną pozycję (po 27 głosów w porównaniu do 29 głosów największych państw - Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch). Na mocy Traktatu zwiększono ilość spraw (do 80 procent), w których decyzje podejmowane są większością kwalifikowaną. Zniesiono prawo veta w niektórych sprawach (polityka imigracyjna od 2004 roku, fundusze strukturalne od 2007 roku). Zreformowano Komisję i Parlament. Od wejścia w życie Traktatu każdy kraj może mieć tylko jednego komisarza. Liczbę eurodeputowanych w Parlamencie zwiększono do 732.
Bibliografia:
Dynia E., „Integracja Europejska” , Lewis Nexis, W-wa 2006,
Ławstawski K., „Historia Integracji Europejskiej”, wyd. A. Marszałek, Toruń 2006,
Kołodziejczyk- Konarska K., „Unia Europejska w zarysie”, TRIO, W- wa 2003,
Kowalski J., Ślusarczyk Z., „ Unia Europejska. Procesy integracyjne i zarys problematyki instytucjonalno- prawnej”, Polskie Wydawnictwo Prawnicze, 2006,
„Integracja Europejska” pod red. Marszałek A., Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, W- wa 2004,
„ Traktat Ustanawiający UE, Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską, Traktat z Nicei, Karta Praw Podstawowych” pod red. Hambura S., Muszyński M., Studio STO, Bielsko- Biała 2005.
Strony internetowe:
Tekst Traktatu: http://www2.ukie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/5C9E04A5D3DE0C83C1256F6D00413902/$file/EWWiS.pdf
Traktat Rzymski dostępny na stronach UKIE w bazie danych aktów prawnych UE: http://www.cie.gov.pl/
Pełny tekst Jednolitego Aktu Europejskiego można znaleźć: http://www2.ukie.pl/dokumenty/III
pełny tekst traktatu można znaleźć: http://europa.eu/int/abc/obj/treaties/en/entoc01.htm
Pełny tekst traktatu znajduje się:
6