Funkcje mediów w kształceniu.
Człowiek uważa się za najbardziej inteligentną istotę na Ziemi, co zawdzięcza swojej, bardziej niż u zwierząt, wykształconej komunikacji. Dzięki niej zdobywał nowe umiejętności i mógł wszechstronnie rozwijać swoją osobowość. Wyprzedził naturalny proces ewolucji i zastąpił go innym, zwanym - zmiana społeczną. „Zmiana społeczna rozumiana jest jako zespół nieuchronnych procesów, dzięki którym społeczeństwo przechodzi na kolejny szczebel rozwoju. Istniejące i obowiązujące formy życia społecznego stopniowo przeżywają się, rodzą się nowe, lepiej odpowiadające zmieniającym się warunkom potrzebom i oczekiwaniom. Takie pojęcia jak, „rozwój” czy „postęp” implikują zmianę, która pociąga za sobą bardziej lub mniej gwałtowne przekształcenie istniejącej struktury społecznej. Określają one także kierunki i trendy zmian”
Kolejno człowiek odkrywał pismo, druk, telewizję itd. Wszystkie te urządzenia i treści przezeń przekazywane nazywamy w dzisiejszych czasach mediami lub mass mediami.
Słowo media pochodzi z łacińskiego „medius", co dosłownie znaczy „będący w środku, pomiędzy”, dlatego też media definiuje się jako pośrednik - środki lub sposoby komunikowania. Jeśli media przekazują informacje służące kształceniu zyskują miano mediów edukacyjnych. Dzisiejsze media stanowią niezbędny element dobrze zorganizowanego procesu kształcenia. „Proces kształcenia, inaczej określany jako proces nauczania - uczenia się lub proces dydaktyczno - wychowawczy. Pod tym pojęciem rozumiany jest najczęściej jako system powiązanej ze sobą działalności nauczycieli i uczniów (stąd nauczanie i uczenie się) w toku, której nauczyciel, także rodzic, opiekun, innymi słowy każdy wychowawca przekazuje uczniom (wychowankom) wiedzę, bądź też kieruje ich pracą, stwarzając im warunki do samodzielnego zdobywania wiedzy, rozwijania osobowości i kształtowania postaw."
Nauczanie i uczenie się, które wykorzystuje proste i elektroniczne media dydaktyczne nazywa się kształceniem multimedialnym. Media dydaktyczne, umożliwiające zdobywanie informacji lub ich przekazywanie od nadawcy do odbiorcy w formie komunikatorów zbudowanych ze słów, obrazów i dźwięków, obejmują swoim zasięgiem takie pojęcia jak: pomoce naukowe, środki poglądowe, dydaktyczne, a także media masowe i technologie informacyjne.
Wyróżniamy dwa główne typy mediów:
- media tradycyjne (prasa, radio, telewizja, filmy, książki)
- media alternatywne (telewizja satelitarna i kablowa, magnetowidy, płyty kompaktowe, telegazeta, komputery multimedialne, Internet) oraz, w szerszym ujęciu, miejsca i obiekty kultury i pamięci narodowej, najcenniejsze zabytki sztuki (wybrane pomniki, budowle i inne miejsca szczególnej pamięci i wagi)
Biorąc pod uwagę inne czynniki, jak np: rodzaj percepcji, typ odbioru lub typologia treści publikowanych w mediach otrzymamy inne klasyfikację. Natomiast struktura mediów określana jest przez takie elementy, jak: liczba, rodzaj, zasięg, siła oddziaływania, skuteczność, terytorium - na którym odbywa się recepcja oraz status prawny ściśle powiązany z ustrojem społecznym i politycznym w państwie.
W procesie kształcenia media spełniają trzy zasadnicze funkcje. Pojęcie funkcji można definiować na wiele sposobów. Według słownika języka polskiego posiada ono pięć zakresów:
„funkcją czegoś jest przeznaczenie, zastosowanie lub działanie tego, podporządkowane jakimś zadaniom lub celom;
czyjaś funkcja to stanowisko tej osoby, lub obowiązki, które ona spełnia;
jeśli jakieś urządzenie lub np. program komputerowy mają jakąś funkcje, to ma taką możliwość działania;
jeśli coś jest funkcją czegoś innego, to jest od tego pod pewnym względem zależne;
w matematyce funkcja to jednoznaczne przyporządkowanie elementów jednego zbioru elementom drugiego zbioru”.
Od kilku lat problematyka dotycząca funkcjonowania mediów zaczęła interesować poszczególne grupy i środowiska społeczno - zawodowe. Jest to uwarunkowane między innymi tym, że same media wywierają coraz większy wpływ na życie społeczne. Poprzez media ludzie zwiększają swój udział w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym. Mass media zmieniły styl życia, system wartości i wzorce zachowań ludzi, grup społecznych i całych społeczeństw. Wywierają ogromny wpływ na pracę, wypoczynek, życie publiczne i polityczne, na system kształcenia i wychowania. Są wytworem człowieka, usprawniają jego pracę, jak również zwrotnie oddziaływają na niego i wpływają na postrzeganie przez niego rzeczywistości. Wyróżnia się takie funkcje w kształceniu jak:
1. Funkcja poznawczo-kształcąca
Media zdecydowanie rozszerzają pole poznawcze swoich użytkowników przez udostępnianie im całej rozległej rzeczywistości, w tym rzeczywistości wirtualnej (virtual reality). Rzeczywistość wirtualna to wygenerowane przez komputer, interaktywne, trójwymiarowe środowisko. Ekran monitora zastąpiony jest hełmem, kombinezonem i rękawicami sensorowymi. Elementy te tworzą przestrzenne obrazy i stereofoniczny dźwięk, co sprawia iluzję przebywania wewnątrz trójwymiarowej przestrzeni. Można się w niej przemieszczać, obracać głową, dotykać i przenosić przedmioty. Jej głównym zastosowaniem są gry komputerowe np.wii, sixsense true motion lub symulatory szkoleniowe dla pilotów.
Udostępnianie takiej rzeczywistości rozwija procesy percepcyjne, intelektualne i wykonawcze. Stanowi zatem jednocześnie źródło informacji i narzędzie rozwoju intelektualnego. Za pomocą mediów użytkownicy mogą spostrzegać obiekty, procesy i zjawiska (także te odległe w czasie i przestrzeni), w ich autentycznym otoczeniu, w możliwie wierny sposób a także w ruchu i kolorze. Tak więc z uwzględnieniem wszelkich właściwości poznawanej rzeczywistości.
Inną istotną cechą mediów wyrażającą ich poznawczo - kształcącą funkcję jest to, że za ich pomocą można pokazać uczącym się te fragmenty rzeczywistości, które są niedostępne dla bezpośredniej obserwacji, gdyż w swojej naturalnej postaci są zbyt małe, zbyt duże, zbyt zimne lub zbyt gorące itp., aby mogły stać się przedmiotem bezpośredniego oglądu lub doświadczenia. Szczególnie przydatną możliwością w tym zakresie treści kształcenia jest animacja komputerowa, za pomocą, której można ożywiać i dynamizować statyczne informacje. Ma to duży wpływ na wytwarzanie bazy wyobrażeniowej a także dla spostrzeżeniowego i myślowego aktywizowania odbiorców.
2. Funkcja emocjonalno-motywacyjna
Media szczególnie silnie potrafią angażować całą jednostkę, a więc również jej sferę emocjonalno-motywacyjną. Jeśli media dydaktyczne zostaną pod pedagogicznym, technicznym i artystycznym względem poprawnie zaprojektowane i wykonane. Potrafią wywoływać nie tylko określone doznania intelektualne, ale również wzruszenia, przeżycia emocjonalno-ekspresyjne, przez co z kolei rozbudzają zainteresowanie materiałem nauczania.
Jest to charakter wpływu bezpośredniego mediów, (sfera doznań intelektualnych, które powstają po odbiorze przekazywanych treści na przykład: śmiech, lęk, smutek).
W procesie kształcenia media stają się narzędziem w nawiązywaniu „kontaktu pozaintelektualnego”, realizowanego w sferze emocjonalnej - sferze, która zajmuje bardzo ważne miejsce w kształtowaniu osobowości człowieka. Istnieje ścisły związek między emocjami a motywacją. Dlatego oddziałując na sferę emocjonalną człowieka, media uruchamiają u niego określone procesy motywacyjne, wzbudzając zainteresowanie materiałem nauczania.
Bez należytych emocji i motywacji uczenie się będzie po prostu nieefektywne. Zatem każda metoda czy środek dydaktyczny są tym bardziej wartościowe pedagogicznie, w im większym stopniu oddziałują, nie tylko na sferę poznawczo-kształcącą, ale i emocjonalno-motywacyjną. Takie wieloaspektowe oddziaływanie mediów jest szczególnie wartościowe dla kształtowania w uczniach systemu wartości, przekonań i postaw, a więc dla ich wychowania i socjalizacji. Należy jednak pamiętać, ze media mogą kształtować zarówno pozytywne, jak i negatywne postawy, zależnie od przekazywanych treści.
Bardzo często negatywne kształtowanie osobowości za pomocą wyzwalanych emocji zauważalne jest w grach komputerowych. Gry komputerowe powodują u gracza znaczne zaangażowanie emocjonalne, wzmacniane przez silną koncentrację jego uwagi na przebiegającej akcji. Dlatego gracze podczas gry pozostają w stanie znacznego pobudzenia emocjonalnego, które wzrasta w momencie pojawienia się realistycznych obrazów przemocy. Tak częste obcowanie ze scenami przemocy może doprowadzić do zobojętnienia uczuciowego na nie. Wielokrotnie oglądanie akty agresji stają się normalne, organizm postrzega bodźce oddziaływujące jako nieznaczące. W skutek czego reakcja ulega wytłumieniu. W efekcie czego do osiągnięcia pierwotnego poziomu pobudzenia wymaga działania silniejszych bodźców, czyli oglądania coraz to brutalniejszych i wyrafinowanych scen przemocy. Konsekwencją tego jest obojętność lub też słabsza reakcja wobec przemocy w rzeczywistości, która będzie uznawana za coś normalnego.
3. Funkcja działaniowo-interakcyjna
W procesie kształcenia i samokształcenia dzisiejsze media odgrywają coraz większą rolę, stając się tym samym jednym z ważniejszych i skuteczniejszych narzędzi edukacyjnych. Szkoły są wyposażane w nowe środki dydaktyczne, zwiększające efektywność kształcenia, skracające okres zdobywania wiedzy i pozwalające na szybsze jej wykorzystywanie i zdobywanie określonych umiejętności.
W ostatnich latach zaczęto intensywniej pracować nad unowocześnieniem samego procesu kształcenia i coraz wydatniej wspomagać proces nauczania nowymi środkami technicznymi, takimi jak: sprzęt fotograficzny (aparat, kamera wideo, powiększalnik), rzutniki pisma i przeźroczy, radio, magnetofon, odbiornik telewizyjny, magnetowid, komputer, panele LCD, systemy radiowe i telekomunikacyjne, satelitarne, telewizja cyfrowa itp. Wprowadzono do szkół takie przedmioty jak: informatyka, technologia informacyjna, edukacja medialna. Dzięki ogromnemu rozwojowi metod i środków przetwarzania informacji stało się możliwe gromadzenie i przetwarzanie dużych zbiorów informacji oraz przekazywanie treści dydaktycznych na duże odległości. Powstała nowa forma edukacji - kształcenie na odległość. Problematyka zastosowań technicznych w edukacji stała się na tyle szybko, dynamicznie rozwijającym bogatym działem dydaktyki, że została traktowana jako odrębna dziedzina, która nazwana została technologią kształcenia. Formalnie uznana na konferencji UNESCO w Genewie w 1970.
Dzisiejsze media stają się coraz bardziej interaktywne, szczególnie komputery. Interaktywność ta wyraża się w możliwościach zastosowania, nie tylko do czerpania oraz magazynowania informacji, komunikowania się itp. Na bazie interaktywności najnowszych mediów elektronicznych powstają zupełnie nowe metody i formy edukacji szkolnej. Zaliczyć można do nich:
komunikowanie elektroniczne - bardzo szybkie porozumiewanie się nauczyciela i uczniów za pomocą sieci Internet;
telelekcje i telekonferencje - uczestniczące w nich osoby słyszą się wzajemnie i widzą, mimo że fizycznie znajdują się w różnych miejscach na kuli ziemskiej;
klasy wirtualne - uczniowie biorą udział w lekcji i pracują nad tym samym tematem, chociaż przebywają w różnych częściach świata, a mimo to mogą bezpośrednio zadawać pytania nauczycielowi, a także wzajemnie ze sobą dyskutować.
Koncepcja kształcenia multimedialnego.
Formy edukacji szkolnej, którą przypisać można w tematyce kształcenia na odległość, znajdują coraz więcej odniesień w literaturze pedagogicznej. Problematyka tych zagadnień ukazuje, w jaki sposób badacze próbują wdrożyć te nowe formy kształcenia do praktyki edukacyjnej.
Według Ryszarda Tadeusiewicza w kształceniu na odległość Internet może być narzędziem wykorzystywanym do nauki bardzo intensywnie wspomaganej komputerowo, a zarazem samodzielnej i silnie zindywidualizowanej. Osoba ucząca się przyswaja sobie zadany materiał w tempie i kolejności, jakie mu odpowiadają. Według niego ogromną zaletą tej formy nauczania jest zwracanie uwagi w przekazie dydaktycznym na preferencje i możliwości osoby uczącej się. Kolejną bardzo ważną zaletą jest sieciowa dostępność, możliwa do wykorzystania przez cały czas. Cecha ta wyrównuje szanse osobom niepełnosprawnym a na szczeblu uczelni wyższej osobom pracującym, którzy korzystają z możliwości studiowani zaocznego i wieczorowego.
Bronisław Siemienicki natomiast twierdzi, iż Internet stwarza możliwości współpracy między uczącymi się i nikt nie może zostać niezauważony lub zaginąć w tłumie klasy. Metody kontroli są również bardziej wydajne gdyż nauczyciel ma dostęp do każdego z uczniów. Jako kolejną pozytywną cechę autor wymienia nieprzerwaną pracę sieci, co stwarza uczącym się możliwość korzystania z niej o każdej porze, co umożliwia dostosowanie tempa i czasu pracy do własnych potrzeb uczenia się. Siemienicki wyraża również opinię, że sieć komputerowa nie zastępuje dzisiejszych form nauczania, jedynie je rozszerza. Zwraca również uwagę na możliwość zaniedbywania innych form pobierania wiedzy i kontaktów z ludźmi w momencie nadmiernego korzystania z sieci. Zagrożeniem dla użytkownika sieci staje się również wywieranie wpływu poprzez wątpliwego pochodzenia organizacje, sekty religijne a także grupy terrorystyczne. Dlatego ważne jest czuwanie nad procesem edukacyjnym oraz właściwe ukierunkowanie młodych ludzi. Jako negatywne aspekty można uznać jego zawężone pole działania do przedmiotów teoretycznych trudno, bowiem jest nauczyć się rzeźbienia tą drogą.
W swoich rozważaniach Kazimierz Wenta wskazuje na utrudnienia we wdrażaniu procesu kształcenia na odległość, dzieląc je na dwie grupy:
Obiektywne - związane z zapleczem materialno-technicznym i finansami. Mówi o konieczności stworzenia warunków umożliwiających uczniom i nauczycielom zdobycie odpowiedniej wiedzy i umiejętności. Co pozwoli na wprowadzenie młodego pokolenia w cyfrowe stulecie. Polska musi zapewnić swoim obywatelom dostęp do komputerów, programów komputerowych i Internetu. W innym przypadku może nie sprostać międzynarodowej konkurencji gospodarczej.
Subiektywne - tkwiące w samych uczestnikach tego procesu. Bariera wypływająca z ludycznego nastawienia, gdyż człowiek jest nastawiony do życia wśród innych ludzi. Z właściwości naśladowczych, dzięki którym człowiek zdobywał proste i coraz bardziej skomplikowane umiejętności. A także wynikające z przyzwyczajenia do kontaktów „twarzą w twarz” i oczekiwania na personalną reakcję - pochwałę lub naganę, kontrolę i ocenę.
Podsumowując koncepcję kształcenia na odległość Janusz Morbitzer twierdzi, że „edukacja na odległość całkowicie gubi, i tak już zanikającą, relację mistrz - uczeń, a tylko ona może zapewnić kształcenie zorientowane na mądrość, kształcenie respektujące podstawowe wartości, wreszcie kształcenie, w którym jest czas i miejsce na aspekty wychowawcze. Głównymi przesłankami coraz szerszego wdrażania edukacji na odległość są względy ekonomiczne.”
Nie podlega dyskusji, że nasza przyszłość zależy od tego jak wykształcimy dzisiaj dzieci i młodzież w szkołach. Jeśli w rozsądny sposób przeprowadzimy je przez proces edukacji i mądrze wykorzystamy możliwości mediów. Zapewnimy sobie bezpieczną przyszłość i poprawnie funkcjonującą rzeczywistość. Sposoby, techniki, urządzenia i metody stosowane w nauczaniu pozwalają nam żywić nadzieję, że dzisiejsze społeczeństwo ponowoczesne, które najczęściej jest przede wszystkim medialne, a ma zmierzać ku społeczeństwu informacyjnemu, stanie się w niedalekiej przyszłości społeczeństwem wiedzy, a multimedia i systemy sieciowe pomogą przezwyciężyć zjawisko alienacji od wiedzy i sprzeczności, jaka nierzadko zachodzi między sferami wolności i odpowiedzialności.
Łukasz Pawul
Nr. albumu 10553
Juszczyk S. Media w procesie informacyjno-komunikacyjnym, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2008, za Radziewicz-Winnicki A. s. 9
Goban-Klas T. Media i komunikowanie masowe, wyd. naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 11
Bednarek, J., Media w nauczaniu, MIKOM, Warszawa, 2002
Dankowska-Kosman M. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, wyd. „Żak”, Warszawa 2004, Tom 3, s. 89
tamże s.90
Inny słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2000, s.424.
Dankowska-Kosman M. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, wyd. „Żak”, Warszawa 2004, Tom 3, s.90
Braun-Gałkowska M; Ulik-Jaworska I; Zabawa w zabijanie, wyd. „Gaudium”, Lublin 2002, s. 14
http://www.youtube.com/watch?v=73yDRm8KaWY
http://www.youtube.com/watch?v=GritebSC240&feature=player_embedded
Dankowska-Kosman M. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, wyd. „Żak”, Warszawa 2004, Tom 3, s. 91
Braun-Gałkowska M; Ulik-Jaworska I; Zabawa w zabijanie, wyd. „Gaudium”, Lublin 2002, s. 180
Wieczorkowski K. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, wyd. „Żak”, Warszawa 2004, Tom 3, s. 114
Tadeusiewicz R. Społeczność Internetu, Akademicka Oficyna Wydawnicza EXIT, Warszawa 2002, s. 197 - 226
Działalność organizacji terrorystycznych jest widoczna na serwisie youtube, gdzie można obejrzeć np. filmy pokazujące sceny, na których Iracki snajper strzela do Amerykańskich żołnierzy lub elementy szkolenia rebelianckich snajperów, przykładowy link to np. http://www.youtube.com/watch?v=DKlaGS9oCPc
Siemienicki B; Lewandowski W. Internet w szkole, wyd. A. Marszałek, Toruń 2001, s. 124 - 127.
Dotyczący zabaw, rozrywkowy - Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1995, s.665
K. Wenta, Bariery i utrudnienia we wdrażaniu e-learning i e-edukacji [w:] J. Migdałek i B. Kędzierska (red.), Informatyczne przygotowanie nauczycieli. Kształcenie zdalne - uwarunkowania, bariery, prognozy, wyd. RABID, Kraków 2003, s. 125 - 134
J. Morbitzer, Mity edukacji wspieranej komputerowo, (czyli 7 grzechów głównych EWK), [w:] Materiały XII Ogólnopolskiego Sympozjum Naukowego „Techniki komputerowe w przekazie edukacyjnym”, red. J. Morbitzer Kraków 2002, s. 182