Platon (427-347)

Żył w czasach rozkwitu Aten,w atmosferze kultury starożytnej, na którą złożyło się państwo Peryklesa, sztuka Fidiasza i ruch etyczny i naukowy stworzony przez Sokratesa. Pochodził ze znakomitego rodu, kultura domu wysoka. Naprawdę nazywał się Arystokles, Platon nazwał go nauczyciel gimnastyki za szerokie bary. Mając 20 lat poznał Sokratesa, z którym spędził 8 lat aż do jego śmierci. Potem podróżował przez 12lat-Egipt,Włochy. Po ;powrocie założył szkołę w Atenach.

Pisma Platona są za wzg. Na formę literacką unikatem- 1) Bez mała wszystkie są dialogami 2) Platon był świetnym pisarzem-dialogi mają wartość dzieł sztuki literackiej-wspaniała zdolność wytwarzania nastroju, charakterystyka postaci 3) W dialogach zabierają głos współcześni mu przedstawiciele nauki, polityki i przeróżnych zawodów, on sam nie wypowiada ani jednego zdania od siebie. Na ogół poglądy jego wypowiadane są przez Sokratesa.4) Układ dialogów ma żywotność potocznej rozmowy, daleko odbiegają od naukowego traktatu.

Dialogi wbrew pozorom nie stanowią cyklu; z małymi wyjątkami każdy stanowi oddzielną całość. Dialogi można podzielić na dialogi okresu wczesnego, średniego i późnego inaczej

mówiąc sokratyczne, konstrukcyjne i dialektyczne.

Poglądy Platona- Nauka o ideach.

Założeniem filozofii Platona był pogląd Sokratesa, że w pojęciach jest zawarta wiedza pewna i bezwzględna. Pogląd ten dotyczył jednak tylko pojęć etycznych, Platon rozszerzył go na wszelkie pojęcia. Sokrates uważał, że pojęciom nie musi odpowiadać nic w rzeczywistości.

Pojęcia były wzorem dla rzeczywistości i były dobre o ile były dobrymi wzorami. Platon rozszerzając teorię pojęć na inne musiał odpowiedzieć na pytanie co jest rzeczywistością, którą poznajemy przez pojęcia? Platon twierdził, że własnością pojęć jest jedność i stałość. Przedmioty według których zostały stworzone powinny mieć takie same cechy. Jednak wszystkie znane z doświadczenia rzeczy są zmienne i złożone. Stąd wniosek, że nie rzeczy są przedmiotami pojęć. Piękno- przedmiotem piękna nie są piękne rzeczy, które są różnorodne i zmienne. Należy przyjąć, że istnieje jakieś nie znane nam z bezpośredniego doświadczenia piękno, które jest zawsze jedno i niezmienne. Rzeczy piękne nie są przedmiotem pojęć lecz postrzeżeń, przedmiotem piękna zaś jest „samo piękno” czy tez mówiąc inaczej idea piękna.

Dotyczy to wszystkich pojęć - muszą one mieć swój przedmiot, przedmiotem tym nie mogą być jednak rzeczy, ale jakiś inny byt, którego cechą jest niezmienność. Istnieje zatem byt, który nie jest bezpośrednio dany. Nazwał go ideą. Idee stanowią oddzielny świat, jego ustrój ma charakter hierarchiczny, a na samej górze jest idea dobra. Teoria ta była podejmowaną już wcześniej próbą wyjaśnienia bytu, ale wszystkie dawniejsze doktryny pojmowały byt prawdziwy jako należący do świata materialnego. Platon umieszczał go poza nim. Bezprzedmiotowy stał się spór o to czy byt jest zmienny czy niezmienny. Rozwiązanie było dualistyczne- są dwa rodzaje bytu- zmienny i niezmienny, realny i idealny-rzeczy i idee.

Idee a rzeczy-Jeśli jednak brać pojęcie bytu ściślej to jest nim tylko to czego w naturze leży aby być i co nie może przestać być. Przy takim rozumowaniu rzeczy nie są już bytem. Bytem są wieczne i niezniszczalne idee. Rzeczy w stosunku do idej są tylko tym czym cienie w stosunku do rzeczy. Ostateczny wynik rozumowania był taki, że nie ma dwóch rodzajów bytu, lecz tylko jeden-idee.

Natura idej- Jakim bytem jest idea- fizycznym nie, bo idee uczestniczą w wielu rzeczach ( piękno-wiele rzeczy pięknych a to w sferze bytu fizycznego nie jest możliwe. Nie sa też bytem psychicznym bo nie są myślami, ale ich przedmiotem. Platon rozmyślał całe życie nad naturą idej i nie podał gotowego rozwiązania. Pozostały dwie możliwości - sens logiczny lub religijny- albo są czymś czysto idealnym, służącym jako wzór i miara poznania i działania albo realnością, ale nam niepojętą, boską.

Nauka o duszy

1. Funkcja biologiczna - Platon stworzył nowe pojęcie duszy. Przed nim filozofowie-przyrodnicy mieli duszę za rodzaj materii, orficy za nadziemskiego demona. Filozofowie przyrodnicy widzieli w duszy czynnik życia: człowiek żyje, póki ją w sobie posiada a umiera gdy ją traci. Pojmowali ją przy tym jako materię, ale subtelniejszą od tej z jakiej zbudowane jest ciało. Istota duszy: jest ona tym co się samo wprowadza w ruch. To Platon potwierdzał. Przestał ją jednak rozumieć jako cos materialnego. Dusza jako czynnik życia jest przeciwieństwem materii bo ona jest z natury bezwładna, a dusza jest źródłem ruchu.

2. Funkcja poznawcza- Wczesna filozofia grecka poznanie przyporządkowywała ciału uważając ją za sprawę fizjologiczną. Platon to zmienił. Uważał, że nie całą wiedzę zawdzięczamy zmysłom (wzrok itd.). Niektórych rzeczy nie da się poznać zmysłami - różność, podobieństwo itd. Nie ma dla nich odrębnego narządu i dusza poznaje je sama przez się. Poznanie w tym przypadku nie jest funkcją ciała, ale duszy. Najdobitniej przemawiały za tym idee, bo choć je znamy ciało nie ma i nie miało z nimi styczności.

3. Funkcja religijna-Platon w duszy dopatrywał się nieśmiertelnego pierwiastka w człowieku. Duszę uważał za trwalszą i doskonalszą niż ciało.

4. Dusza a ciało- Uznanie duszy za niematerialną doprowadziło do powstania dualizmu wyrażającego się w następujących tezach.

1. Dusza jest niematerialna

2. Jest oddzielna od ciał i niezależna. Złączenie duszy z ciałem nie jest dla duszy niezbędne.

3. W przeciwieństwie do ciała dusza jest niezłożona

4. Dusza jest doskonalsza od ciała. Człowiek to dusza władająca ciałem.

5. Złączenie duszy z ciałem jest dla duszy niekorzystne. Ciało jest dla niej więzieniem i mogiłą. Ze śmiercią zaczyna się prawdziwe życie duszy.

6. Dusza jest nieśmiertelna.

5. Nieśmiertelność duszy-dusza trwa wiecznie. Jest nie tylko nieśmiertelna, ale też odwieczna.

6. Eschatologia- Dlaczego dusza związana jest z ciałem? Dusza istniała pierwotnie bez ciała, zaciążył na niej grzech i dla odkupienia została połączona z ciałem. Gdy odkupi grzech będzie znów wolna.

Co robi po opuszczeniu ciała? Szereg prób i czynów lub szczęście.

Nauka o przyrodzie

1. Celowość świata-Platon postrzegał przyrodę jako zespół organiczny ułożony celowo i rozumnie. Choć jest materialna to ma pierwiastki idealne i duchowe. Skoro ziemia jest kulista, a szlaki planet okrężne to znaczy, że we wszechświecie panują kształty najprostsze i najdoskonalsze oraz, że harmonia jest zasadą jego budowy. Wszechświatem rządzi rozum i ład. Według Platona Demiurg zbudował świat powodowany dobrocią a doskonałość świata była jego celem. Stwórca uczynił świat żywym, uduchowionym i rozumnym bo życie, duch i rozum są lepsze od marnoty i bezduszności. Uczynił go też organizmem jednolitym i części jego zespolił tak ściśle jak w żywym organizmie. Demiurg był siłą sprawczą, a idee wzorem świata.

2. Materia-świat musiał zostać zbudowany z czegoś zatem wcześniej musiał istnieć jakaś materia. Obok Demiurga i idej jest ona trzecia przyczyna świata- obok sprawczej i celowej była przyczyną materialną. Świat właściwie nie został stworzony, ale zbudowany z istniejącego już wcześniej tworzywa. Materia jest z natury bezkształtna oraz nieograniczona i nieokreślona, może natomiast przyjmować wszelkie kształty. Gdy Demiurg nadał jej kształty powstał wszechświat. Materia jest pierwiastkiem nieboskim i z niej jest wszystko co niedoskonałe i złe. Wcześniej filozofowie nie odmawiali jej określoności i doskonałości to była nowość. Materia stała się czynnikiem abstrakcyjnym

3. Dusza świata- Demiurg stworzył świat najdoskonalszym, a to co w nim niedoskonałe to wynik późniejszego pogorszenia. Doskonałość świata była jego początkiem a nie jest wynikiem rozwoju. Świat nie postępuje do przodu, ale się cofa. Na początku powstały dusze a dopiero po nich ciała. Planety krążą w pustej przestrzenie i mają dusze, które są źródłem tego ruchu. Wszechświat jako całość również posiada w sobie źródło ruchu, a więc duszę.

Nauka o poznaniu

Poznanie rozumowe - pierwotna koncepcją grecką było, że poznanie to postrzeganie - rzeczy można poznać tylko przez zetknięcie się z nimi za pomocą zmysłów. Platon to odrzucił bo poznawanie w ten sposób idej było niemożliwe. Podobnie jak istnieją dwa rodzaje bytu rzeczy i idee istnieją tez dwa rodzaje poznania - rozumowe i zmysłowe. Platon doszedł do wniosku, że nawet do poznania rzeczy nie wystarczą tylko zmysły i musi współdziałać z nimi myśl np. kształt

Poznanie wrodzone - Myśl jest od postrzegania niezależna. Z postrzegania nie moglibyśmy np. zaczerpnąć pojęcia równości, bo rzeczy jakie postrzegamy tylko zbliżają się do równości. Stosunek jest odwrotny to nie pojęcia opierają się na postrzeżeniach lecz postrzeżenia na pojęciach. Pojęcie posiadaliśmy już zanim postrzegliśmy, że jakieś rzeczy sa równe. W tym przypadku postrzeganie jedynie przypomina określone pojęcia. Oprócz wiedzy opartej na postrzeganiu człowiek posiada inną, wrodzoną. Nasz umysł poznał określone idee w poprzednim życiu i zachował o nich pamięć.

Stopnie poznania- Platon uważał wiedzę rozumową za niezależną od zmysłowej oraz za wyższą od niej. Od prawdziwego poznania wymagał dwóch rzeczy: aby dotyczyło samego bytu i było niezawodne. Wymagania te spełnia tylko wiedza rozumowa, zmysłowa bowiem dotyczy tylko zjawisk i ulega nieustannym złudzeniom, zmysłowa jest raczej domysłem a nie poznaniem. Ściśle trzymając się określenia poznania nie ma dwóch rodzajów poznania, lecz tylko jedno: racjonalne poznanie idej; wszystko inne jest domysłem. Platon wyróżnił tez dwa

Rodzaje myśli dyskursywną i intuicyjną. Dyskursywna miała dochodzić do prawdy w sposób rozumowy, natomiast intuicja miała być jej poznaniem bezpośrednim.

Poznanie naukowe i metoda dialektyczna - Odpowiednio do teorii poznania Platon rozwinął teorię nauki. Teoria ta była teorią w duchu skrajnego racjonalizmu. Twierdziła, że z dwóch metod jakimi posługują się badacze, empiryczna może służyć co najwyżej do badania rzeczy, do badania zaś idej jest metoda aprioryczna. Ściśle biorąc empiryczna jest niedoskonała nawet do badania rzeczy jeśli ma to być badanie naukowe. Nauka jest bowiem poznaniem najdoskonalszym, natomiast metoda empiryczna jako oparta na zmysłach jest zawsze niepewna. Czysta metodą naukową, nie posiadającą braków matematyki jest dialektyka. Operuje ona czystym bezobrazowym myśleniem, szuka prawdy na drodze samego tylko zestawiania pojęć i twierdzeń, ich analizy i syntezy. Dla zapobieżenia dogmatyzmowi bada własne założenia i szuka dla nich racji, aż znajdzie dostateczną. Jest to połączenie dedukcji z redukcją.

Filozofia - dla Platona dialektyka była czymś więcej niż metodą, była filozofią. Ona bowiem jako jedyna za wzg. Na swój nie empiryczny sposób postępowania pomija zjawiska i sięga idej, jako zaś nauka o ideach jest nauką o prawdziwym bycie, a tym właśnie ma być filozofia.

Etyka

Nauka o cnotach

Platon dzieląc duszę na trzy części, przyporządkował każdej z nich jedną cnotę. Mądrość- część rozumna, męstwo- impulsywna, panowanie nad sobą - pożądliwa. Jest też czwarta łącząca wszystkie części duszy i utrzymująca je wśród nich ład - sprawiedliwość.

Nauka o miłości - Jądro etyki Platona tkwiło w jego idealistycznym poglądzie na świat. Tak jak byt dobro rozdzielał na dwa światy - realny i idealny. Dobra realne stawiał znacznie niżej niż idealne. Przez pewien czas głosił zupełne wyrzeczenie się dóbr doczesnych. Nie był to jednak jego pogląd ostateczny, gdyż później stwierdził, że dobra realne są szczeble niezbędnym do osiągnięcia dóbr idealnych. Dojrzała teoria etyczna składała się z trzech tez

1. dobra stanowią hierarchię

2. szczytem dóbr nie jest żadne z dóbr realnych lecz dobro idealne: idea dobra

3. dobra realne są natomiast początkiem i nieuniknionym etapem w drodze do szczytu.

Pierwszym przedmiotem pożądania są dobra realne np. piękne ciała. Z czasem dopiero rodzi się w duszy świadomość, że piękno dusz jest większe od piękna ciał i przedmiotem miłości stają się wtedy piękne myśli i czyny, piękne twory dusz, jednym słowem piękno duchowe. Później jeszcze przychodzi zrozumienie, że przedmioty są piękne dlatego, że mają w sobie piękno, które jest wszystkim wspólne i wytwarza się miłość nie do tego czy innego pięknego przedmiotu, lecz do piękna wszystkich przedmiotów. Tak więc celem jest miłość nadzmysłowa, ale miłość zmysłowa jest szczeblem do niej.

Nauka o państwie - Platońska teoria państwa wyłożona w Państwie i Prawach była normatywną teorią państwa najlepszego skonstruowaną według idei dobra.

1. Państwo powinno dążyć do zalet najwyższych i właściwych ideom. Za takie Platon uważał powszechność i stałość.

2. Państwo doskonałe ma jeden cel obowiązujący wszystkich, niedopuszczalne jest aby każdy obywatel dążył na swoją rękę do swojego dobra.

3. Państwo musi być oparte na wiedzy bo aby czynić dobro trzeba je znać.

4. Do państwa mogą przynależeć tylko ci, którzy są dlań potrzebni. Potrzebni zaś oprócz władców-filozofów są strażnicy państwa czyli wojsko oraz wykonawcy niezbędnych dóbr czyli rzemieślnicy.

5. Idealne państwo jest ascetyczne dąży do idealnego celu, wymaga wyrzeczenia się dóbr doczesnych. Zniesiona jest własność indywidualna, panuje komunizm.

Estetyka

Platon był artystą i poetą przynajmniej tak samo jak filozofem, miał zaufanie do natchnienia, nad wszystko cenił twórczość. Z drugiej strony nie wyzwolił się z greckiego poglądu, że sztuki, zwłaszcza takie jak malarstwo czy rzeźba są z natury tylko umiejętnościami, a artysta rzemieślnikiem. Przejął myśl znaną sofistom, że osnową sztuk jest naśladownictwo. Naśladownictwo zaś jest zawsze poniżej tego, co naśladuje : sztuka jest czynnikiem ujemnym, nie podnosi rzeczywistości lecz ją obniża.

Istota Platonizmu

Platonizm jest idealizmem czyli teorią, że we wszystkich dziedzinach bytu obok pierwiastków realnych, które są przemijające są też pierwiastki idealne, które są wieczne.

Ontologia: jest byt idealny, a realny jest od niego zależny psychologia: dusza istnieje niezależnie od ciała i ciało jest od niej zależne teoria poznania: istnieje wrodzona wiedza rozumowa i wiedza zmysłowa jest jej podporządkowana metodologia: podporządkowanie metody empirycznej dialektyce etyka: właściwy cel człowieka to dobra idealne, dobra realne są tylko środkiem do ich osiągnięcia

Platon był twórcą idealizmu i spirytualizmu.

---