W potocznym znaczeniu używa się określenia „intuicja” do wyrażania uznania dla czyjegoś trafnego osądu, umiejętności przewidzenia danej sytuacji czy podjęcia
słusznej decyzji. Definicja słownikowa :Intuicja - ( z łac. intuitio - wejrzenie) to proces myślowy polegający na szybkim dopasowaniu danej sytuacji, problemu, zagadnienia do znanych już szablonów i
zależności.
Termin intuicja w psychologii poznawczej oznacza sposób poznania, które pozwala ująć swój przedmiot w sposób nagły, całościowy i bezpośredni. Jego charakterystyczną cechą jest subiektywne poczucie poprawności wydanego sądu lub podjętej decyzji przy braku znajomości przesłanek, które na nie wpływają. Współcześnie wielu badaczy używa pojęcia intuicja w odniesieniu do wiedzy , odczuć lub przekonań ludzi na temat własnych stanów poznawczych. Tak rozumiana intuicja jest traktowana jako forma metapoznania przejawiająca się w postaci odczuć i domysłów pojawiających się podczas pracy nad trudnymi zadaniami. Interesującym przykładem takiego zjawiska jest poczucie ciepła, czyli przeczucie osoby rozwiązującej problem, że zbliża się do rozwiązania nawet jeśli nie wie jakie ma ono być, ani nie potrafi uzasadnić tego przeczucia.
Analizy procesów rozwiązywania problemów często koncentrowały się na zjawiskach nie tylko intuicji ale też inkubacji i wglądu. Inkubacja to termin odnoszący się do procesów myślowych. Gdy człowiek intensywnie rozwiązuje jakiś problem, to informacje przetwarzane są przez umysł także na poziomie nieświadomym. Spektakularnym przykładem takiego nieświadomego rozwiązywania problemów jest śnienie o rozwiązaniu problemu. Rankiem człowiek budzi się z gotową odpowiedzią. Owo nieświadome opracowywanie informacji nazwano w psychologii inkubacją.
Intuicja i inkubacja odzwierciedlają nieświadome przetwarzanie informacji w procesie rozwiązywania problemów, zaś wgląd odzwierciedla wyłonienie się rozwiązania w świadomości jednostki.
Procesy intuicyjne opierają się na trzech zjawiskach:
- uczenie się mimowolne, automatyczne nabywanie wiedzy, która jest dla nas nieuświadomiona,
- automatyzmy, pierwotne i wtórne - sztywne programy reagowania regulujące nasze zachowania i biorące udział w formułowaniu sądów intuicyjnych w
rozwiązywaniu problemów w sposób intuicyjne,
- markery somatyczne, które są reakcją emocjonalną na konsekwencje przyszłych zdarzeń, ostrzeżenia organizmu przed negatywnymi skutkami przyszłych
wyborów.
Te trzy zjawiska stanowią podstawę myślenia intuicyjnego (Balas, R. 2008.X.28).
Według Nelsona i jego współpracowników sądy takie jak poczucie posiadania wiedzy są zapośredniczone przez 2 odrębne typy procesów: dostęp do sladów pamięciowych oraz wnioskowanie.
Dostęp do śladów pamięciowych polega na osiąganiu częściowego dostępu do informacji zmagazynowanych w postaci śladów pamięciowych. Zatem osoby badane znajdujące się w stanie; mam to na końcu języka, potrafią podać poprawną informację dotyczącą ortograficznych lub fonetycznych cech określonego słowa, jednak nie są zdolne do jego wygenerowania.
Wnioskowanie obejmuje sądy osób badanych na temat tego, czy mogły one w jakimś momencie przyszłości zdobyć potrzebną im w danej chwili informację. Tak jak stany, w których ma się poczucie wiedzy, są intuicjami na temat wiedzy jeszcze nie wydobytej z pamięci, poczucie ciepła doświadczane podczas rozwiązywania problemów jest intuicją dotyczącą nieodkrytych jeszcze rozwiązań.
W przeciwieństwie jednak do względnej trafności poczucia posiadania wiedzy w sytuacjach wydobywania informacji z pamięci intuicje odnoszące się do rozwiązywania problemów niekoniecznie są trafne. Metcalfe utrzymuje, iż poczucie ciepła jest trafne, gdy problemy rozwiązuje się na drodze wydobywania informacji z pamięci, ale nie wtedy gdy się je rozwiązuje dzięki procesom wglądu. Odkryła ona iż w sytuacji, gdy osobom badanym prezentowane są problemy wymagające wglądu, ich oceny na skali poczucia ciepła nie są dobrym predykatorem tego, czy problem rzeczywiście zostanie przez nie rozwiązany.
Doznania intuicyjne mogą mieć komponenty poznawcze i afektywne. Poznawczy mechanizm powstawania poczucia ciepła mówi, że osoba rozwiązująca problem utrzymuje w pamięci krótkotrwałej reprezentację dystansu pomiędzy stanem obecnym a docelowym. Poczucie ciepła jest skutkiem kontroli kolejnych posunięć - wzrasta wtedy gdy stan obecny jest bardziej podobny do stanu docelowego niż stan poprzedni. Poczucie ciepła może zawierać w sobie także doznania afektywne. Badacze wielokrotnie badali ten aspekt procesów metaloznawczych za pomocą pomiarów zmian fizjologicznych. Jednym z nich było porównywanie tempa akcji serca z werbalnymi sprawozdaniami osób pracujących nad problemami. Uzyskane wyniki pokazały, że tempo to zmieniało się wraz ze zmianami kierunku myślenia osób badanych, a jego wzrost towarzyszył rozwiązaniu zadania. Teorie opisujące i wyjaśniające powstawanie doznań intuicyjnych sugerują, że intuicja powinna być trafnym odzwierciedleniem procesu rozwiązywania problemu.
Psychologów poznawczych interesowały zaś dowody na intuicję w rozwiązywaniu problemów przez wgląd. Mednick opracował procedurę, w której osobom badanym prezentuje się zestawy trzech niekojarzących się wzajemnie słow. Zadaniem osób badanych jest wygenerowanie skojarzenia wspólnego dla tych wszystkich słow. Wykluczając luźne skojarzenia właściwe stanom psychotycznym, jedyną prawidłowa odpowiedź stanowi słowo będące odległym skojarzeniem dla każdego z trzech elementów zestawu.
Przykład:
SZAJBA
PIŁKA
LUSTRO
Tym sposobem Browers i współpracownicy posługując się tą procedurą opracowali wariant testu odległych skojarzeń RAT, w którym osobom badanym prezentowano dwa zestawy słow dobranych tak jak to pokazaliśmy wcześniej. Tylko jeden z tych zestawów był rozwiązywalny, to znaczy że zawarte w nim trzy słowa rzeczywiście łączyło pewne wspólne odległe skojarzenie. Druga triada uważana była za nierozwiązywalną, ponieważ tworzące je słowa nie miały wspólnych skojarzeń.
I zestaw:
GRANIE
KREDYT
RAPORT
II zestaw:
NIEGAZOWANY
STRONY
MUZYKA
Osoby badanie poproszono o uważne przyjrzenie się triadom i znalezienie prawidłowego rozwiązania spójnej triady. Po kilku sekundach poproszono badanych o wskazanie spójnej triada. Oczywiście jeśli w danym momencie osoby badane nie znalazły jeszcze poprawnego rozwiązania, to wskazanie odzwierciedlało ich domysły, przeczucia i intuicje. W pięciu grupach złożonych z uczniów szkół nadpodstawowych wykazano, że uczestnicy badania potrafili wybierac rozwiązywalne triady z poprawnością istotnie wyższą niż poziom losowy. Osoby badane jedynie sporadycznie były przekonane o słuszności dokonanych przez siebie wyborów, ale wyższa poprawność była związana z wyższymi wynikami pewności. A zatem intuicja badanych dotycząca tych zadań cześciej okazywała się poprawna niż niepoprawna. Zgodnie z poglądem Browersa takie sądy to raczej ukierunkowane domysły , odzwierciedlające przetwarzanie informacji poza świadomością.
Myślenie intuicyjne ma charakter obrazowy, posługuje się symbolami obrazowymi, czyli bazuje na wyobraźni.
W odróżnieniu od myślenia analitycznego, myślenie intuicyjne sprowadza się do bezpośredniego rozumienia bez rozumowania. Myślenie intuicyjne i inkubacja są istotne przede wszystkim w rozwiązywaniu skomplikowanych problemów twórczych, proces ten zachodzi etapowo, istotną rolę odgrywa w nim antycypacja, przewidywanie możliwych rozwiązań.
Myślenie intuicyjne, w przeciwieństwie do konwencjonalnego jest natychmiastowe i skokowe. Natychmiastowość dotyczy olśnień, a skokowy charakter przejawia się w przeskakiwaniu, opuszczaniu czy nieuświadamianiu sobie poszczególnych etapów procesu rozumowania. Charakteryzuje się wielokierunkowością, dywergencją, ma strukturę rozgałęzioną, jest wielopłaszczyznowe, oprócz sfery świadomej trzeba uwzględnić również emocjonalną. W odniesieniu do myślenia intuicyjnego nie dysponujemy żadnymi przepisami algorytmicznymi, w próbach sterowania można posługiwać się jedynie radami, zaleceniami itp. - wyłącznie heurystycznymi. Intuicja jest przydatna w sytuacjach trudnych, przy nadmiarze lub deficycie informacji, przy braku czasu, nadmiarze przesłanek. To nagły przebłysk świadomości lub idei.
ŻYWY BANAŁ, PRAWDA? :P