Społeczeństwo i religia w ujęciu E. Durkhima i M. Webera
Durkheim (D) :
Społeczeństwo :
- tradycyjne solidarność mechaniczna, religia jest stałym elementem
- nowoczesne solidarność organiczne, oddzielenia prawa od religii, Bóg się wycofał więzi rozluźniły
Religię tworzy społeczeństwo
Weber (W):
Społeczeństwo - jest ustratyfikowane a każda warstwa ma swoje cele i interesy - wolności religijne są narzędziem utrzymania uprzywilejowanej pozycji ;
Religię tworzą charyzmatyczne jednostki
Różnice i podobieństwa:
D. społeczeństwo ma rolę religiotwórczą , religia jest pochodną społeczeństwa
W. (jednostka) sama religia ma siłę sprawczą i pozostaje ze społeczeństwem w relacjach zwrotnych, religie jest autonomiczna
D. racjonalność jest cechą towarzyszącą rozwojowi społecznemu, rozwija się
W. racjonalność przenika społeczeństwo i kulturę Zachodu zawsze
Punktem wyjścia dla D. jest porównanie społeczeństw tradycyjnych z nowoczesnymi i refleksja nad miejscem religii w obu tych typach. Więzi łączące jednostkę ze społeczeństwem są podobne do tych, które łączą rzecz z osobą , a świadomość jednostki jest pochodną świadomości zbiorowej , zdaniem D. najistotniejszą cechą społeczeństw tradycyjnych jest to , że są one oparte na solidarności mechanicznej. W tego typu solidarności (mechanicznej) jest coś niewzruszonego i daje ona każdej jednostce maksymalne bezpieczeństwo o ile ta spełnia proste i dobrze jej znane oczekiwania, jednostka całkowicie zależna jest od zbiorowości jej świadomość jest pochodną tejże i niewiele miejsca pozostaje na indywidualność . religia jest stałym elementem tego systemu społecznego, a mnie lub bardziej zorganizowane wierzenia, są wspólne wszystkim członkom społeczeństwa. Religię wszyscy przyjmują i praktykują bez podnoszenia krytyki. Wszystkie kulty mają charakter zbiorowy. Z tej jednomyślności w sprawach religijnych pochodzi siła religii i jej intensywność w społeczeństwach niezłożonych nie są znane sekty i nie ma odszczepieńców, gdyż nie byliby oni tolerowani. Religia jest wszystkim i wszystko obejmuje. Mieści w sobie wierzenia stricte religijne, a także moralność, prawo zasady organizacji politycznej, substytuty nauki oraz reguluje życie prywatne. Moralność polega na tym, by być solidarnym z daną grupą i zmienia się tak, jak zmienia się owa solidarność.
Społeczeństwa nowoczesne oparte są na solidarności organicznej. Pojawiła się ona w wyniku rozwoju specjalizacji segmentów społeczeństwa, indywidualizacji jednostki, a to z kolei jest zdaniem D. następstwem podziału pracy społecznej. W społeczeństwach nowoczesnych następuje oddzielenia prawa od religii. Stopień tego oddzielenia pozwala porównać zaawansowanie rozwoju społecznego.
Znika kategoria przestępstw religijnych, co oznacza, iż cały świat uczuć przestał liczyć się wśród silnych i określonych stanów świadomości wspólnej. Oddzielenie dotyczy nie tylko treści, ale także funkcji m.in. następuje oddzielenie funkcji religijnych od politycznych, a religia obejmuje coraz mniejszą część życia społecznego, życie gospodarcze, polityczne, nauka coraz bardziej wyzwalają się od religii konstytuują się oddzielnie i przybierają coraz bardzie świecki charakter.
Bóg jeżeli można tak powiedzieć, który początkowo uczestniczył we wszystkich stosunkach międzyludzkich wycofuje się z nich stopniowo, porzuca on świat ludzi i ich spory.
Sama jednostka staje się tak jakby przedmiotem religii. Więzi społeczne wynikające z podobieństwa, czyli solidarność mechaniczna, ulegają stopniowemu rozluźnieniu. Wzrasta rola refleksji, co wiąże się też z religią, ponieważ to co dotychczas było niepodważalne, zaczyna być przedmiotem dyskusji.
Zdaniem D. w społeczeństwach nowoczesnych wzrasta rola pracy i to podział pracy społecznej zastępuje religię w pełnieniu roli integracyjnej. Jednostki specjalizujące się w jakimś działaniu solidaryzują się z innymi od których są zależne z którymi muszą współpracować. Pojawia się umowa społeczna, np.. umowa o prace, co oznacza zorganizowany przymus i źródło solidarności organicznej opartej na podobieństwie i niejako wobec niego. Człowiek pełniąc określone role społeczne jest uwikłany w sieć zobowiązań jest zależny od społeczeństwa , ponieważ nie jest samowystarczalny. Równowaga w społeczeństwach nowoczesnych jest chwiejna, a bezpieczeństwo jednostki tak dowartościowanej w porównaniu ze społeczeństwem tradycyjnym bardzo niepewnym.