Uczenie się myślenia problemowego - myślenie pytajne, uczenie przez rozwiązywanie problemów
- do jakiego sposobu uczenia i rozwiązywania problemów przygotowała nas szkoła?
- jakie umiejętności rozwija?
- jakie zostały pominięte?
Metody dydaktyki twórczości
- Myślenie dywergencyjne
- Heurystyki
- Stawianie pytań
Zasady dydaktyki tradycyjnej i dydaktyki twórczości są często sprzeczne. W myśl klasycznej zasady poglądowości należy uczniom udostępniać to, co istnieje i jest znane, tymczasem dla rozwijania myślenia twórczego ważne jest ukazywanie tego, czego jeszcze nie ma.
Zasada systematyczności nakłada na nauczyciela powinność kształcenia u ucznia zwartego systemu wiedzy o świecie, natomiast dla dydaktyki twórczości ważne jest ukazywanie luk w systemie wiedzy i zachęcanie do ich wypełnienia.
Zasada trwałości wiedzy uczniów mówi, że im trwalsze wiadomości uczeń wynosi ze szkoły, tym jest korzystniej, a dydaktyka twórczości podkreśla fakt, że wiedza utrwalona nabiera cech wiedzy sztywnej, mało operatywnej i źle funkcjonującej w sytuacjach problemowych, wymagających aktywności twórczej.
Tradycyjna dydaktyka szkolna sprowadza nauczanie do:
- przekazywania, utrwalania, sprawdzania opanowania wiadomości przez uczniów
- nie rozwija wyższych procesów poznawczych związanych z myśleniem krytycznym i twórczym
- wykorzystuje głownie problemy (zadania) konwergencyjne typu odtwórczego
Dydaktyka twórczości proponuje nowe metody budzenia, wspierania i rozwijania myślenia oraz działania twórczego.
Metodologia działania twórczego zwana jest heurystyką
„heurystyczny” to inaczej sprzyjający twórczości
T. Amabile określa heurystykę jako zestaw ogólnych zasad kierujących rozwiązywaniem problemów, wynalazczością i kreacją artystyczną.
Heurystyka to inaczej myślenie różne od algorytmu. Natomiast algorytm rozumie się jako dokładny przepis na rozwiązanie problemów.
Siłą algorytmów jest ich ścisłość i niezależność od subiektywnych sądów, ich słabością jest to, że za ich pomocą nie da się rozwiązać wielu zadań i problemów.
Możemy za pomocą algorytmu (wzoru) rozwiązać zadanie matematyczne, upiec ciasto, uruchomić sprzęt użytku domowego.
Natomiast nie rozwiążemy problemów typu:
- jak przeżyć szczęśliwe życie?
- jak przełamać światowy kryzys?, itp.
Współczesny świat dostarcza coraz więcej problemów, których nie można rozwiązać za pomocą algorytmu, dlatego jest coraz więcej zagubionych ludzi nie radzących sobie z problemami.
Siłą heurystyk jest większy zakres ich zastosowania, słabością zawodność i wpływ czynników niezależnych od osoby rozwiązującej problem.
Heurystyka zaś to na ogół użyteczna wskazówka. Zasady heurystyczne stanowią najbardziej ogólne wskazówki mające ułatwić przebieg procesu twórczego. Zasady heurystyczne znajdują uszczegółowienie w metodach i technikach rozwiązywania problemów (np. burza mózgów, synektyka - metafory i analogie, twórcze rozwiązywanie problemów E. Nęcki, CPS Creative Problem Solving, i inne).
Metody stymulowania ciekawości poznawczej i myślenia pytajnego (stawianie pytań)
Ciekawość jest reakcją emocjonalną na bodźce nowe, zmienne i konfliktogenne, wywołujące konflikty poznawcze czyli problemy. Z ciekawością związanych jest wiele innych emocji jak zdumienie zaskoczenie, fascynacja i pasja.
Przeciwne ciekawości emocje to nuda, przesyt i obojętność.
Zaciekawienie jest ważne dla wzbudzenia myślenia pytajnego, które związane jest z umiejętnością dostrzegania, formułowania i redefiniowania pytań problemowych.
Szkoły, w których uczniowie dobrze się uczą to szkoły pobudzające intelekt. Pytanie jest stymulatorem intelektu. Dobre pytanie, według Brunera, to rusztowanie dla uczenia się. Nie wszystkie pytania pomagają w uczeniu.
Pytania zamknięte i zbyt wąskie (konwergencyjne) - to pytania, na które można odpowiedzieć „tak” lub „nie”, nastawione są na poszukiwanie szybkiej i schematycznej odpowiedzi. Odwołują się do tego, co już wiemy. Badania pokazują, że zadawanie zbyt wielu pytań zamkniętych nie pobudza do samodzielnego myślenia.
Cechą dobrego pytania jest to, że nie zmusza do odpowiedzi „tak” lub „nie”. Dobre pytanie wzburza umysł, staje się wyzwaniem dla myślenia, wymaga nieschematycznych odpowiedzi.
Przykład stymulujących pytań dotyczących tematu „Ptak”
- co to jest ptak?
- co wiesz o ptakach?
- pod jakim względem ptak przypomina kota?
- czy chciałbyś się urodzić ptakiem?
ZADANIE 1
Zaproponujcie pytania stymulujące myślenia dla wybranego w grupie tematu (przynajmniej 5 pytań)
- które z nich najbardziej pobudzają do myślenia?
- które wychodzą poza znany schemat?
- które inspirują niestandardowe odpowiedzi?
ZADANIE 2
Wymyślcie najbardziej stymulujące pytania na temat, który pasowałby do wybranej grupy (np. młodzież nadużywająca narkotyków, UTW)
Zadanie 3
Co mnie dziwi? - zapiszcie jak najwięcej rzeczy budzących twoje zdumienie, zaciekawienie.
Zadanie 4
Zadaj 20 pytań do tematu:
„Filip leżał bezwładnie na kanapie”
Zadanie 5
Zadaj jak najwięcej pytań dotyczącej prezentowanego przedmiotu (przedmiot przyniesiony przez prowadzących na zajęcia). Spróbuj wymyślić pytania, o których nikt inny nie pomyślał.
Zadanie 6
Wymyśl pytania do wywiadu, wybierz najlepsze. Przeprowadź wywiad z osobą w klasie.
- które pytania stymulowały najbardziej do myślenia?
- które inspirowały do bardziej niestandardowych odpowiedzi?
Zadanie 5
Przyszłość rodu ludzkiego - wymyśl pytania do wywiadu na podany temat.
- które pytania są najbardziej oryginalne, zaskakujące i odkrywcze?
Metody wykorzystujące techniki myślenia dywergencyjnego
Myślenie konwergencyjne
- Co jest stolicą Francji?
- Kto napisał „Sto lat samotności”?
Myślenie dywergencyjne
- Jakie problemy mogą pojawić się w związku z narastającym tempem życia?
- Jakie problemy mogą pojawić się w związku z zanikiem kontaktów bezpośrednich między ludźmi na rzecz kontaktów typu gadu-gadu?
Procesy wytwarzania dywergencyjnego odpowiadają za myślenie twórcze, natomiast procesy wytwarzania konwergencyjnego wiążą się z myśleniem konwencjonalnym, odtwórczym, reproduktywnym.
Myślenie dywergencyjne służy najlepiej budzeniu myślenia twórczego, opiera się na rozwiązywaniu zadań i problemów o charakterze otwartym, posiadających więcej niż jedno poprawne rozwiązanie. Techniki należące do paradygmatu dywergencyjnego koncentrują się na rozwijaniu takich aspektów myślenia, jak:
Płynność - generowanie wielu pomysłów
Znaczenie płynności myślenia w procesie twórczym jest ogromne, gdyż im większa zdolność do wytwarzania wielu pomysłów, tym większe prawdopodobieństwo pojawienia się prawdziwie twórczego rozwiązania, spełniającego określone kryteria oceny.
Jesień jest .... Napisz jak najwięcej jednowyrazowych, przymiotnikowych określeń jesieni.
Dokończ na kilka różnych sposobów porównanie: Jego oczy były niebieskie jak...
Napisz jak najwięcej synonimów słowa „radość” i „dziewczyna”.
W ciągu pięciu minut napisz jak najwięcej słów kończących się na -ca, a następnie słów zaczynających się na an-
Giętkość- generowanie wielu różnorodnych jakościowo pomysłów
Jest to zdolność wytwarzania jakościowo różnych wytworów i zmiany kierunku poszukiwań, umiejętność dostosowywania metod rozwiązywania problemów do zmieniających się okoliczności. Giętkość jest przeciwieństwem sztywności myślenia.
- Wymień wszystkie rzeczy, które są Twoim zdaniem ciężkie. Ale skoncentruj się na ich różnorodności. Spróbuj podawać pomysły z różnych kategorii.
Podaj jak najwięcej konsekwencji następującego wydarzenia: Co by było, gdybyśmy mogli powtórnie przeżyć swoje życie? (skup się na różnorodności pomysłów)
Oryginalność - generowanie niezwykłych pomysłów
Jest to zdolność wychodzenia poza stereotypowe, najbardziej narzucające się rozwiązania, umożliwiająca dostrzeganie nowych, niezwykłych aspektów sytuacji problemowej.
- Zastanów się, które pomysły z poprzedniego zadania były najbardziej oryginalne
Jak można by inaczej nazwać:
a) szpilkę
b) gołoledź
- wyobraź sobie, że masz jutro zwołać konferencję prasową dotyczącą najbardziej niezwykłego tematu, zagadnienia, wynalazku...itp. O czym poinformujesz dziennikarzy?
Wrażliwość - dostrzeganie ukrytych wad i luk sytuacji problemowych
Jest to zdolność wykrywania wad, luk, niedostatków i trudności występujących w różnych sytuacjach i działaniach ludzi. Im lepiej potrafimy przewidzieć następstwa różnych zjawisk i wykryć niekonsekwencje oraz braki planów, tym lepiej mamy rozwiniętą tę zdolność.
- Jakie braki ma rower, komputer, telefon komórkowy?
- Jakie korzyści i kłopoty mogą mieć ci, którzy mają dużo pieniędzy?
- przeprowadzasz się z rodziną do obcego miasta, jakie czynniki powinieneś uwzględnić?
- jakie mogą być konsekwencje wynalezienia lekarstw na wszystkie znane co choroby?
Elaboracja- dopracowywanie i ulepszanie pomysłów