TEORIE KRYMINOLOGICZNE - PODRĘCZNIK

1. Kryminologia pozytywistyczna.

§1 Kierunki biopsychologiczne.

Założenia:

a). Decydujący wpływ na zachowanie człowieka wywierają cechy pozwalające traktować go jako odrębne indywiduum.

b). Niektóre cechy tworzą podłoże sprzyjające powstaniu zachowań antyspołecznych.

c). Możliwe jest wykrycie związku przyczynowego między określoną cechą a zachowaniem.

d). Ustalenie takiego związku jest równoznaczne z ustaleniem przyczyn przestępczości.

Teorie antropologiczne:

1876 C.Lombroso - teoria przestępcy z urodzenia

• związki pomiędzy budową twarzy i czaszki a właściwościami psychiki

• początkowo skłonności przestępcze uważał za atawizmy, później za obciążenie dziedziczne

• skrajny determinizm

Teorie dziedziczenia:

Początek XX wieku: Goddard - badanie genealogiczne

• dziedziczność skłonności przestępczych

• badanie gałęzi jednego rodu

J. Lange, H. Kretz, J.Shields - badania bliźniąt

• poszukiwanie tendencji do zgodności zachowań u bliźniąt mono-, dwuzygotycznych

B. Hutchings, S.Mednick - badania adopcyjne

Teorie zaburzenia chromosomów:

P.Jacobs, H. Witkin - teoria dodatkowego chromosomu Y:

• dodatkowy męski chromosom Y miał wywoływać tendencję do zachowań kryminalnych o podłożu agresywnym

Teorie zaburzeń OUN:

• organiczne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego

• możliwość spowodowania psychopatii

• zaburzenia w funkcjonowaniu mózgu, a to może powodować np. wzrost agresji

• determinizm

Teorie somatyczne:

• zaburzenia endokrynologiczne łączone z zachowaniami przestępczymi

• wysoki poziom insuliny łączony z zachowaniami przestępczymi

• upośledzenie umysłowe łączone z zachowaniami przestępczymi

Koncepcje typów psychosomatycznych (konstytucjonalnych):

• typologia Hipokratesa: sangwinik, choleryk, melancholik, flegmatyk

• typologia Kretschmera: astenik, atletyk, pyknik, dysplastyk

Teoria Hansa J. Eysencka

• dwa warunkowane biologicznie typy układu nerwowego, różniące się procesem pobudzania i hamowania: introwertycy, ekstrawertycy

• socjalizacja jako proces warunkowania

• dodatkowe wyróżnienie psychotyzmu i neurotyzmu

• utrwalenie pożądanych społecznie odruchów to kształtowanie sumienia

Teorie nieprawidłowej osobowości:

• psychopatia - nieprawidłowo ukształtowana osobowość, niezdolność do stałych związków uczuciowych, brak poczucia winy, nieumiejętność odroczenia gratyfikacji, skłonność do agresji;

• zespół ogólnego niepowodzenia - nikła odporność na stres, niewielka zdolność koncentracji, brak wytrwałości;

§2 Kierunki socjologiczne.

Założenia:

a). Zachowanie człowieka kształtują czynniki społeczne.

b). Niekorzystne warunki społeczne generują działania przestępne.

c). Można ustalić, jakie czynniki wywołują zachowanie przestępne.

d). Usunięcie takich czynników lub ich złagodzenie pozwala skutecznie przeciwdziałać przestępczości.

1. Koncepcje ekologiczne:

Środowisko - ogół czynników zewnętrznych oddziałujących na organizm ludzki

• Shaw, McKay

• nierównomierny rozkład przestępczości w miastach wyjaśnia się zróżnicowaniem kulturowym

• obszary nasilonej przestępczości cechuje stan dezorganizacji społecznej

2. Teoria strukturalne

Ludzie są uplasowanie na różnych miejscach lub też na różnych poziomach struktury społecznej, a przez to mają odmienne możliwości działania.

R. Merton:

• jednostki w toku socjalizacji internalizują społecznie uznane cele i sposoby ich osiągania, ale internalizują je w różnym stopniu

• jednostki podlegają społecznemu naciskowi w celu osiągnięcia społecznie uznanych celów (wartości)

• jednostka nie mająca dostępu do akceptowanych społecznie środków osiągnięcia celu ma duże szanse wykazywać zachowania innowacyjne

• teoria anomii

5 sposobów przystosowania do społeczeństwa:

• konformizm

• innowacja

• rytualizm

• wycofanie

• bunt

• Teorie zróżnicowania kulturowego

A.Cohen teoria podkultury przestępczej. Teoria mówiąca, że ogólno społeczne standardy zachowań i wartości tworzy klasa średnia. Jednocześnie u klas niższych tworzą się aspiracje do wyznaczonych przez klasy średnie celów, ale brakuje możliwości ich osiągnięcia i to prowadzi do przestępczości jako zaprzeczenia wyznawanych przez klasę średnią norm (negatywizm).

Wartości cenione przez klasę średnią:

• ambicja

• osobista odpowiedzialność

• szacunek dla osiągnięć

• świecki ascetyzm

• racjonalność

• dbałość o wygląd i maniery

• eliminacja agresji fizycznej i przemocy

• rozsądny wypoczynek

• szacunek dla własności

Podkultura odrzuca wartości klasy średniej. Tworzy własny system norm, który jest sprzeczny z tym panującym.

W.Miller- teoria kultury warstwy niższej. Ta podkultura skupia się wokół pewnych charakterystycznych punktów, których realizacja jest często związana z naruszaniem prawa:

• trudności

• twardość

• cwaniactwo

• podniecenie

• los

• niezależność

Duże znaczenie ma dla grupy jej stworzenie i poczucie przynależności.

R.Cloward, L.Ohlin - teoria zróżnicowanych okazji.

Na wybór zachowania zgodnego albo sprzecznego z prawem wypływa nie tylko dostęp do środków skłaniających do zachowań poprawnych ale także dostępność środków koniecznych do podjęcia zachowań antyprawnych.

3 rodzaje grup (głównie nieletnich):

• przestępcze

• konfliktowe

• wycofania

4. Teorie uczenia się zachowań przestępnych

E.Sutherland - teoria zróżnicowanych powiązań.

• pasywny obraz człowieka

9 twierdzeń teorii:

• zachowanie przestępne jest wyuczone

• zachowanie przestępne zostaje wyuczone w interakcjach z innymi osobami w procesie komunikowania się

• zasadnicza część tej nauki dokonuje się w grupach pierwotnych

• uczenie się zachowań przestępnych obejmuje: technikę popełnienia przestępstwa i motywację

• specyficzne ukierunkowanie motywów i dążeń jest wyuczone w powiązaniu z określeniem norm prawnych jako wiążących bądź nie

• jednostka staje się przestępcą w skutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszeniu przepisów prawa

• zróżnicowane powiązania mogą się różnić częstotliwością, pierwotnością (siłą) i intensywnością

• przy nauce zachowań przestępnych występują wszystkie mechanizmy dotyczące uczenia się

• zachowania przestępne pojawiają się w celu zaspokojenia potrzeb

A.Bandura - teoria społecznego uczenia się

Jednostka musi się zetknąć z określonym przestępnym zachowaniem, musi je zaobserwować i zapamiętać, czasem też musi nabyć odpowiednie umiejętności. Jednak aby doszło do zachowań przestępnych jednostka musi zostać poddana odpowiednim bodźcom wyzwalającym:

• awersyjne: o emocjonalnym zabarwieniu ujemnym

• instrumentalne: związane z dążeniem do korzyści określonej

• modelujące: wpływ otoczenia

• instrukcyjne: posłuch wobec osób ważnych dla jednostki

• psychotyczne

G.Sykes i D. Matz - teoria technik neutralizacji.

zaprzeczenie bezprawia

zaprzeczenie ofiary

zaprzeczenie odpowiedzialności

potępienie potępiających

powołania na wyższą rację

bezsensowność prawa

odebrania należnego

5. Teorie kontroli

E. Durkheim

Przestępczość jest zjawiskiem normalnym, które występowało, występuje i zawsze będzie występować w każdym społeczeństwie. Zachowanie łamiące normy jest czynnikiem dynamizującym społeczeństwo. Przestępstwo zmusza społeczność do nieustannej rewizji przestrzeganych norm. Poza tym człowiek jest istotą egoistyczną i nie ma żadnych hamulców przed krzywdzeniem innych. Społeczeństwo jednak musi wytwarzać środki zdolne do powstrzymywania ludzi przed popełnianiem przestępstw, aby utrzymać nasilenie przestępczości we właściwych granicach.

T.Hirschi

Przyczyną przestępczości jest osłabienie lub zerwanie więzi społecznej, gdyż zmniejsza to gotowość jednostki do przestrzegania norm społecznych.

Elementy więzi społecznej;

• przywiązanie - pozytywny związek emocjonalny z osobami bliskim

• zaangażowanie - uczestnictwo w działalności uznawanej za ważną, której mogłoby zaszkodzić popełnienie przestępstwa

• zaabsorbowanie - udział w działalności zgodnej z prawem

• przekonanie - gotowość do przestrzegania norm prawnych

Brak lub osłabienie któregokolwiek z tych elementów tworzących więź społeczną może prowadzić do zachowań przestępnych.

Hirschi uzupełnił swoją teorie o stwierdzeni, że zachowanie kryminalne miałby być wynikiem niskiej samokontroli jednostki z powodu jej skłonności hedonistycznych.

2. Kryminologia antynaturalistyczna.

W centrum zainteresowanie => społeczna reakcja na zachowania przestępne.

1. E. Lemert

• dewiacja pierwotna: popełnienie przestępstwa

• dewiacja wtórna: reakcja społeczeństwa na zachowanie jednostki

• stygmatyzacja sprawcy (status przypisany)

• przesocjalizowana koncepcja człowieka

• brak uwzględnienia indywidualnej odporności jednostki na stygmatyzację

2. H.Becker

• symboliczny interakcjonizm

• świat społeczny to konstrukt o społecznym rodowodzie, który powstaje w drodze interakcji jednostki i grupy społecznej

• o naruszeniu normy decyduje reakcja społeczna

• brak reakcji wyklucza zachowanie dewiacyjne

• reakcja społeczna nadaje zachowaniu znaczenie dewiacyjne

kariery dewiacyjne - utrwalania się zachowań sprzecznych z normami u osób, którym nadano miano dewianta

3. E.Schur

• 4 elementy kształtowania kariery przestępczej:

• stereotypizacja obrazu przestępcy

• retrospektywna interpretacja: zinterpretowanie przeszłych zachowań dewianta jako sprzecznych z normami

• negocjacje - możliwość uznania praworządności dewianta

• pochłanianie ról - przyjęcie stygmatu przez dewianta

diversion - kierowanie pewnych drobnych spraw do rozpatrywania poza wymiarem sprawiedliwości, np. w drodze mediacji, w celu uniknięcia stygmatyzacji sprawcy

4. D.Matz

• także: G. Pearson, N. Kittrie

• rzeczywistość społeczna to seria alternatywnych rzeczywistości

• unikanie wartościowania osób

• brak „normalności” i „patologii”, a istnienie „zróżnicowania”

• postulat odrzucenia korekcjonizmu

• postulat tolerancji dla odmienności

• spojrzenie na świat oczami jednostki (przestępcy)

• metodologia humanistyczna w kryminologii

5. F.Sack

• odmienny sposób traktowania przedmiotu badań kryminologicznych

• przedmiotem badań: instytucje i mechanizmy kontroli

• przestępstwo to ocena jakiegoś zachowania

• postulat uwolnienia kryminologii od prawa karnego

• postulat kryminologii zorientowanej na normę socjologia kontroli społecznej i prawa karnego

Kryminologia konfliktowa:

1. T.Bernard

• warunki życia jednostki decydują o jej interesach I kształtują jej systemy wartości

• społeczeństwo jest zbudowane z wielu grup o bardzo zróżnicowanych warunkach życiowych, więc w społeczeństwie istnieją bardzo różne, konfliktowe wobec siebie systemy wartości

• prawo to wynik kompromisu skonfliktowanych grup żyjących w społeczeństwie

• im wyższa pozycja grupy tym większy wpływ na prawo i agendy sformalizowanej kontroli

• nasilenie przestępczości ujawnionej poszczególnych grup społecznych będzie odwrotnie proporcjonalne do politycznej i ekonomicznej pozycji tej grupy - odpowiedź na pytanie queteletowskie

2. B.Vold - teoria konfliktu grupowego

Człowiek jest istotą grupową, której życie jest częścią I produktem związków grupowych.

• konflikt celów grup (konkurencja celów na jednym polu)

• mobilizacja jednej grupy przeciw drugiej

• przestępstwo może być traktowane jako zachowanie członków mniejszości, bo interesy większości są chronione prawem

• odnosi się to tylko do niektórych kategorii przestępstw

3. A.Turk - teoria kryminalizacji

• przestępstwo I przestępca to cechy definiowalne i nadawane przez innych

• grupa dominująca w społeczeństwie tworzy prawo (władza), grupa podporządkowana podlega prawu (poddani) i nie mają na nie wpływu

• władza i poddani nieustannie uczą się interakcji między sobą

• stabilność władzy zależy od uległości poddanych

normy kulturowe - werbalnie formowane wartości

normy społeczne - rzeczywiste zachowanie

4. R.Quinney - koncepcja społecznej rzeczywistości przestępstwa

Skupienie na społecznym mechanizmie tworzenie konstruktu, jakim jest problem przestępczości.

Przestępstwo - definicja zachowania ludzkiego, kreowana przez upoważnione do tego agendy w ramach politycznie zorganizowanego społeczeństwa.

• interesy formalne segmentu: brak elementów wewnętrznej organizacji

• interesy aktywne: organizacja celem świadomego artykułowania swoich interesów

• segmenty społeczne tworzą definicja kryminalne, które wypełniają segmenty nie mogące tworzyć prawa

Kryminologia radykalna:

1. T.Bernard

• oparcie o teorię konfliktu społecznego

• społeczeństwo podzielone jest na klasy o sprzecznych interesach: klasa posiadająca środki produkcji i klasa zatrudniona w produkcji

• prawo karne to instrument wykorzystywany przez klasy panujące do utrzymywania i umacniania swej dominującej pozycji społecznej

• nierówność społeczna

• odrzucenie pozytywistycznego korekcjonizmu

• wszystkie społecznie szkodliwe zachowania (nie tylko przestępstwa) przedmiotem badań kryminologii

2. Nowa kryminologia: I.Taylor, P.Walton, J.Young

• krytyczna analiza pozytywizmu

• atak na instytucja kontroli społecznej

• potrzeba pewnych wartościowań

• postulat obalenia kapitalizmu

• rozszerzenie nieformalnej kontroli społecznej

• przestępstwo i dewiacja to formy naturalnego zróżnicowania ludzi (wizja społeczeństwa pluralistycznego)

• krytycyzm wobec prawa karnego

3. N.Christie - abolicjonizm

• likwidacja prawa karnego jako instrumentu kontroli społecznej

• rozwiązanie, ułagodzenie konfliktu między ofiarą a sprawcą

• wynagrodzenie ofiary

• odformalizowanie procesu rozmów między sprawcą a ofiarą

fenomenologia - społeczne funkcje prawa karnego

4. K.Erikson

• kryminologia historyczna

• fale dewiacji w historii Bostonu

• rola wroga w umacnianiu więzi społecznych (Simmel)

• kształtowanie granic konformizmu przez niewielką przestępczość (Durkheim)

5. W.Chambliss

• problem włóczęgostwa w Anglii

• surowość kar jako środek polityki społecznej władzy

6. M.Foucault - społeczne funkcje kontroli społecznej

• koncepcja społeczeństwa dyscyplinującego

• kara więzieni to technologia sprawowania władzy

• więzienie to narzędzie dozoru społeczeństwa

6. Kryminologia neoklasyczna.

Paradygmat wywodzący się jeszcze z oświeceniowej myśli prawa karnego. Odrodził się w XX wieku i zyskał dużą popularność zwłaszcza w USA.

Założenia:

• indeterminizm

• kara jako sprawiedliwa odpłata za wyrządzone zło

• metodologia

• kary o charakterze jednoznacznie oznaczony

1. A. Hirsch - koncepcja sprawiedliwej odpłaty

• kara: jednoznaczna, sprawiedliwościowa, retrybutywna

• resocjalizacja to naruszenie autonomii jednostki, gdyż każdy może sam zdecydować czy chce być lepszy czy nie a nie być do tego zmuszanym w więzieniu

• równość traktowania podobnych przypadków

• koncepcja indeterministyczna człowieka

2. E. Haag - koncepcja wolnej woli

• zachowania ludzkie mają określone przyczyny i trzeba odróżnić przyczynowość od przymusu

• koncepcja kary odstraszającej

• odstraszania poprzez nieuchronność i intensywoność kary

• indeterministyczna koncepcja człowieka

• wyborami ludzkimi rządzą pewne prawidłowości

• państwo poprzez politykę karną może wpływać na wybory jednostki

3. Ekonomiczna teoria przestępczości - G.Becker, I.Ehrlich

• koncepcja racjonalnego sprawcy

• teoria zysków i strat kierujących działaniem człowieka

• ludzie chcą maksymalizować przyjemność i zachowanie

• przestępstwo to wybór spośród dostępnych sposobności

• ludzie są niezmienni względem siebie w aspekcie psychologicznym i społecznym (wszyscy kierują się tymi samymi zasadami)

• recydywa może być skutkiem wypaczeń psychicznych

• oddziaływania generalnoprewencyjne

• zaostrzenie surowości represji karnej

• fizyczne uniemożliwianie popełnienia przestępstw w drodze wieloletniej izolacji więziennej

4. J.Q Wilson - badanie przyczyn przestępczości

• krytyka pozytywizmu

• analiza w kategoriach możliwego praktycznego działania

• odejście od teorii na rzecz praktyki i wymiernych korzyści

• teoria wybitych szyb

• środowisko otaczające społeczność wpływa na poziom przestępczości

5. M. Felson - perspektywa działań rutynowych

• o rozmiarach przestępczości decyduje podaż okazji przestępczych

• społeczeństwo przemysłowe daje wiele okazji do zachowań przestępnych

• współcześnie występuje osłabienie mechanizmów kontrolnych i potencjalnych obiektów ataku i sprawców

• osłabienie więzi społecznej

• społeczeństwo i istniejące w nim więzi zależą od grup pierwotnych i małych grup: rodzina, szkoła, a także od stylu życia, czasu wolnego itp.

• ekspansja przestrzeni publicznej powoduje, wzrost przestępczości bo za taką przestrzeń nikt nie czuje się odpowiedzialny

• duża rola prewencji i odnawiania więzi społeczności lokalnych

---