Opole, 08.10.2014 r.

PRZYCZYNY PRZESTĘPCZOŚCI

Justyna Karbowska

Agnieszka Kowalczyk

III BW

gr. ćw. 1

Zanim zostanie omówione zjawisko przestępczości, przytoczymy i wyjaśnimy pojęcie przestępstwa. Z art. 1 Ustawy Kodeks Karny z dnia 6 czerwca 1997 roku (Dz.U.1997, Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) wynika, że przestępstwem nazywać będziemy popełnienie czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
Z przytoczonej wyżej definicji wynika, że aby sytuacja uznana została za przestępstwo muszą być spełnione określone kryteria, następująco wyjaśniane przez znawców przedmiotu.

1. Czyn - zewnętrzne zachowanie się człowieka (podmiotu), zależne od jego woli, polegające na działaniu lub zaniechaniu działania. Działanie będzie więc złamaniem norm zakazowych, natomiast zaniechanie działania złamaniem norm nakazowych.

2. Wina w zachowaniu się człowieka (podmiotu), określa jego psychiczny stosunek do naruszania norm. W przypadku przestępstwa w grę wchodzi zarówno wina umyślna, gdy jednostka świadomie popełnia czyn zabroniony, jak też nieumyślność występująca w formie świadomej i nieświadomej.

3. Czyn człowieka jest przestępstwem wtedy, gdy doprowadza do złamania normy, której naruszenie obwarowane jest sankcjami określonymi w ustawie. Jeśli naruszenie normy nie ma usankcjonowań ustawowych sytuacja taka z prawnego punktu widzenia nie będzie przestępstwem.

4. Bezprawność czynu oznacza, że musi być on niezgodny z obowiązującymi przepisami prawa. Nie oznacza to wyłącznie sprzeczności z przepisami prawa karnego. Całościowa analiza stanu faktycznego w zestawieniu z całym systemem prawa może dopiero dać ostateczną ocenę, czy określony czyn jest bezprawny.

5. Społeczna szkodliwość czynu w stopniu wyższym niż znikomy jest terminem umownym, obejmującym zarówno rodzaj i charakter naruszonego dobra, okoliczności popełnienia czynu, jak też motywacje zachowania się jednostki. Ogólnie rzecz biorąc czyn wtedy jest przestępstwem, gdy godzi w porządek stosunków społecznych.

W kolejnej części referatu przejdę do tego, co to jest przestępczość. Brunon Hołyst przez przestępczość rozumie „zbiór czynów zabronionych przez ustawę pod groźbą kary, które to czyny popełnione zostały na obszarze danej jednostki terytorialnej w danym czasie”. Podstawowymi źródłami danych o rozmiarach przestępczości są statystyki jako systemy sprawozdawczości. Wśród owych statystyk możemy wyróżnić :

1. Statystyka policyjna – to systemy KSIP oraz TEMIDA, które pokazują nam jaki jest rozmiar przestępczości ujawnionej i stwierdzonej. Inaczej mówiąc oznacza ona ogół czynów (przestępstw), o których informację uzyskały organy ścigania, na jej podstawie wszczęły postępowanie przygotowawcze oraz potwierdziły popełnienie przestępstwa w toku prowadzonych dochodzeń lub śledztw. Celem systemu policyjnej informacji kryminalnej jest między innymi obserwacja zjawiska przestępczości i środowisk przestępczych oraz dostarczanie różnych danych niezbędnych w zapobieganiu, planowaniu czy też podejmowaniu decyzji.

2. Statystyka prokuratorska – to sprawozdawczość z działalności prokuratury z zakresu ewidencji spraw oraz czynności procesowych.

3. Statystyka sądowa pokazuje nam jaki jest rozmiar przestępczości osądzonej co znaczy, że popełnienie przestępstwa zostało potwierdzone w wyniku postępowania sądowego.

4. Statystyka więzienna informuje nas o liczbie osób tymczasowo aresztowanych, odbywających karę pozbawienia wolności oraz o innych danych dotyczących funkcjonowania i działalności więziennictwa.

Wszystkie wymienione wyżej statystyki nie odzwierciedlają w pełni rzeczywistych rozmiarów przestępczości, bowiem przestępstwa rzeczywiście dokonane określa sięmianem „czarnej liczby”. Społeczeństwo na co dzień informowane jest o przestępczości tzw. „pospolitej” skierowanej przeciwko osobie (życiu i zdrowiu) lub mieniu (własności). Są to informacje niepełne, ponieważ znaczna część czynów będących przestępstwami nigdy nie wychodzi na „światło dzienne”. Rozmiar przestępczości to udział zachowań przestępczych w całokształcie działalności członków przestępstwa. Możemy wyróżnić :

1. Przestępczość rzeczywistą – jest to ogół czynów przestępczych, jakie zostały popełnione w danej jednostce czasu na określonym terenie

2. Przestępczość ujawnioną – to ogół czynów, o których informacje uzyskały organy ścigania i na ich podstawie wszczęły postępowanie przygotowawcze. W tej grupie czynów znajdują się także te, które zostały zakwalifikowane jako przestępstwa w chwili wszczęcia postępowania, chociaż w rzeczywisctości nie są przestępstwami. Przestępczość ujawnioną określa się inaczej przestępczością pozorną.

3. Przestępczość stwierdzoną – jest to ogół czynów, których charakter jako przestępstwa został potwierdzony w wyniku postępowania przygotowawczego.

4. Przestępczość osądzoną - to ogół czynów, których charakter jako przestępstwa został potwierdzony w wyniku postępowania sądowego.

Przejdziemy teraz do omówienia struktury przestępczości. Struktura popełnianych przestępstw jest podstawowym elementem, który charakteryzuje przestępczość ujawnioną. Przez to pojęcie należy rozumieć rozkład przestępczości ze względu na rodzaje popełnianych przestępstw. Analiza tej struktury może być przeprowadzona na podstawie danych statystyki policyjnej oraz sądowej. W pierwszym przypadku analizuje się strukturę przestępstw stwierdzonych przez policję, w drugim strukturę przestępstw, za które sprawcy zostali skazani. Struktura przestępstw ujawnionych różni się od struktury przestępstw, za które sprawcy zostali skazani. Mówiąz o strukturze przestępczości, za każdym razem należy wskazać dane, z której statystyki podlegały analizie.

Z socjologicznego punktu widzenia właściwym do oceny skali zagrożeń, oraz stanu bezpieczeństwa powinno być społeczeństwo, poprzez poziom poczucia bezpieczeństwa
w kraju, mieście czy też dzielnicy. Przemiany społeczno-ustrojowe zainicjowane w Polsce w 1989 roku spowodowały gwałtowny wzrost przestępczości, co przyczyniło się do obniżenia poziomu poczucia bezpieczeństwa mieszkańców naszego kraju. Zaczęły powstawać
i rozwijać się nowe kategorie przestępstw dotychczas mało znane lub nieznane. Realnymi stały się pojęcia „mafia”, haracz za „ochronę” lub „opiekę”, „pranie brudnych pieniędzy” czy też „przestępczość zorganizowana”. Zagrożeniem stało się kumulowanie kapitału w rękach zorganizowanych grup przestępczych, które inwestują go w legalne interesy. W ciągu ostatnich lat przestępczość jako zjawisko społeczne przybierające formy zorganizowane, zaczęło zagrażać istniejącemu porządkowi publicznemu. Ze względu na skalę zjawiska poziom poczucia bezpieczeństwa obywateli spada. Dotyczy to zarówno kraju i województwa, jak teŜ poszczególnych aglomeracji miejskich. Statystyki policyjno-sądowe nie odzwierciedlają w pełni skali zjawiska, ponieważ przestępczość rzeczywista nie jest znana, stanowiąc jak wcześniej wspomniano tak zwaną „czarną liczbę”.

Przyczyną wzrostu przestępczości po 1990 roku były rozbudzone i nie do końca spełnione nadzieje na lepsze życie, pojawiły bądź nasiliły się takie negatywne zjawiska społeczne, jak bezrobocie, narkomania, migracje, prostytucja czy też ubóstwo. Największa przestępczość ma miejsce w dużych aglomeracjach miejskich, gdzie panuje anonimowość, wzrasta bezrobocie, gdzie rodzina przestaje być grupą społeczną oddziaływującą pozytywnie na swoich członków. Przykładem negatywnego wpływu migracji na dynamikę przestępczości w Polsce jest sytuacja jaka powstała po 1989 roku. Od tego czasu odnotowuje się wzrost ilości przestępstw popełnianych przez obcokrajowców (Ukraińców, Ormian, Rumunów), co ma związek z napływem do Polski biednej ludności spoza granicy. Coraz częściej w środkach masowego przekazu pojawiają się informacje o zabójstwach, eksplozjach ładunków wybuchowych oraz innych zdarzeniach związanych z porachunkami zorganizowanych grup przestępczych. Konieczna zatem i oczywista staje się potrzeba ciągłej analizy tego zjawiska, co pozwoli lepiej i pełniej poznać specyfikę zagrożeń, określić poziom poczucia bezpieczeństwa mieszkańców, oraz wypracować skuteczne formy przeciwdziałania przestępczości.

PODSTAWOWE NURTY W KRYMINOLOGII

ORAZ GŁÓWNE TEORIE KRYMINOLOGICZNE

KRYMINOLOGIA KLASYCZNA - XVIII w.
PRZESTĘPSTWO – świadomy wybór człowieka PRZESTĘPCA – człowiek nieróżniący się od innych, wybierający świadomie zachowanie przestępcze pesymistyczna wizja natury ludzkiej - każdy jest potencjalnym przestępcą, każdy zdolny jest do popełnienia przestępstwa indeterministyczna koncepcja człowieka Kara jako forma zapobiegania przestępczości

KRYMINOLOGIA POZYTYWISTYCZNA - II poł. XIX w
podstawowe pytanie - pytanie o przyczyny powstawania przestępczości SPRAWCA PRZESTĘPSTWA w centrum zainteresowania paradygmatu deterministyczna koncepcja człowieka i sprawcy przestępstwa - jego zachowanie uzależnione jest od cech biopsychologicznych i socjologicznych, nad którymi nie ma kontroli optymistyczna wizja natury człowieka - naturalna skłonność do czynienia dobra; by popełnić PRZESTĘPSTWO, trzeba posiadać szczególne właściwości
a. kierunek biopsychologiczny - przyczyny przestępczości tkwiące w biologii człowieka * teoria antropologiczna -rozpowszechniona przez C.Lombroso. Stwierdził on, że niektórzy ludzie mają trwałą tendencję do popełniania przestępstw, którą można poznać po cechach budowy ciała (np. cofnięte czoło, deformacja czaszki). Według koncepcji Lombroso, przestępczość jest dziełem nie tylko przestępców z uro­dzenia, lecz także przestępców nałogowych, z namiętności, przypadkowych oraz kryminoidów, czyli osób nieodpornych na czyn­niki zewnętrzne skłaniające do przestępnego zachowania. Poglądy Lombroso zostały odrzucone jako obciążone błędami metodologicznymi. * teoria dziedziczenia *teoria niskiego poziomu intelektualnego * teoria typów psychosomatycznych

KRYMINOLOGIA ANTYNATURALISTYCZNA - lata 60. XX w.

indeterministyczna wizja człowieka - zachowanie człowieka nie ma charakteru przyczynowego, nie należy go łączyć ze szczególnymi cechami jednostki. konfliktowa wizja społeczeństwa; przestępstwo i przestępczość wynikają bardziej z konfliktów rodzących się w społeczeństwie niż z indywidualnych patologii optymistyczna wizja człowieka - zło nie tkwi w samym człowieku, lecz w konflikcie społecznym we współczesnych społeczeństwach.

KRYMINOLOGIA NEOKLASYCZNA - lata 70. XX w.
nurt czerpiący z europejskiej kryminologii klasycznej, psychologii behawiorystycznej, ekonomicznej teorii zachowania. odrzucenie determinizmu; PRZESTĘPSTWO jest zachowaniem stanowiącym akt wolnej woli człowieka, więc on jest odpowiedzialny za to zachowanie; SPRAWCA przestępstwa to jednostka wolna, mająca wybór między sposobami postąpienia; człowiek nie popełnia swojego czynu wskutek działania czynników znajdujących się poza jego kontrolą - reaguje w sposób przewidywalny na zewnętrzne bodźce;
* ekonomiczna teoria przestępczości Gary S. Becker - PRZESTĘPSTWO – konsekwencja racjonalnych, przemyślanych wyborów, gdzie zysk z popełnienia przestępstwa jest większy niż przewidywana kara. - PRZESTĘPCA - wzorowany jest na modelu jednostki podejmującej racjonalne decyzje ekonomiczne na wolnym rynku, kierujący się przede wszystkim rachunkiem zysków i strat

Bibliografia:

1. Bułat K., Czarniak P., Gorzelak A. i inni, Kryminologia, 2.wyd., Warszawa 2010.

2. M. Kuć, Kryminologia, Warszawa 2013.

3. Szkoła Policji w Katowicach. Służba prewencyjna, Przyczyny zachowań przestępczych oraz zjawisk patologicznych w świetle teorii socjologicznych, Katowice 2008.

4. Hołyst B., Kryminologia, PWN, Warszawa 2000.

5. Hołyst B., Socjologia kryminalistyczna, t. I Warszawa 2007

6. Kodeks Karny, kantor wydawniczy, Zakamycze 2013.