RETORYKA

1. RODZAJE MÓW

1. Doradcza - odnosi się do działań mogących się wydarzyć w przyszłości; mówca doradza bądź odradza, a jego opinia rozstrzyga o tym, co wydaje się bardziej pożyteczne.

2. Sądowa - ocenia się działania z przeszłości; mówca oskarża lub broni, aby zadecydować, po czyjej stronie leży słuszność.

3. Popisowa - odnosi się do wartości; stwarza gotowość do działania w oczekiwaniu na właściwy moment; wzmacnia jednoczenie się wokół pewnych wartości; mówca chwali lub gani, a jego mowa odnosi się do szlachetności lub niegodziwości.

To podział Arystotelesa i Kwintyliana. Ch. Perelman uważał, że rodzaje można mieszać, wykorzystywać do celów innych niż im przeznaczone.

2. CZĘŚCI RETORYKI

1. Inventio - przygotowanie się, wynajdywanie tego, co chcemy powiedzieć; czyli wynajdywanie tematu i przedmiotu myśli, pomysłowość, wynalazczość.

W starożytności to wynajdywanie myśli, selekcja wiadomości, wybór tematu, wyszukiwanie sposobów rozwiązywania postawionego problemu, gromadzenie danych.

2. Dispositio - rozmieszczenie; funkcjonalne ułożenie zebranego materiału.

3. Elocutio - nadanie wypowiedzi kształtu słownego; poprawne, jasne i ozdobne wysłowienie. Elokucja - elocutio - czyli odpowiednie użycie słów do myśli, uporządkowanie wypowiadanie myśli.

4. Memoria - pamięciowe opanowanie treści.

5. Actio - wygłoszenie; dobre wygłoszenie mowy jest gwarantem jej skuteczności.

3. CZĘŚCI MOWY W UJĘCIU RETORYKI

4. WSTĘP - przedstawia przedmiot sprawy, określa cele mówi i rodzaj perswazji, przygotować odbiorcę do zrozumienia tematu, należy też jeżeli to możliwe zdobyć jego przychylność. Rodzaje wstępu (zależy od rozmówcy i tematu): zwyczajny, ujmujący, uroczysty, nadzwyczajny. Wstęp powinien zawierać: odwołanie się do głównych myśli dyskursu by skoncentrować się, dostosowanie się do okoliczności, czasu, zdarzeń i ludzi, dostrojenie wstępu do celu perswazji. Wstęp powinien się oznaczać takimi cechami: stosowny, staranny, rzeczowy, prosty, skromny, zwięzły. Kończąc wstęp należy przedłożyć TEMAT mowy sformułowany na etapie inwencyjnym, wyrażony jasnym i zwięzłym zdaniem.

5. OPOWIADANIE - inaczej narracja, jest szczegółowe opisanie przedmiotu mowy. Cechy: jasność, wiarygodność. Polega ono na uzasadnieniu swojej racji albo przez dowodowe obalenie innych argumentów. Wyróżniamy opowiadanie: proste, naśladowcze, historyczne, filozoficzne.

6. ARGUMENTACJA - temat i cele mowy decydują jakie argumenty są potrzebne. Zasady argumentacji: nie należy uzasadniać rzeczy oczywistych, argumenty ważne powinny być uszeregowane, argumenty należy systematyzować od najsłabszych do najmocniejszych lub odwrotnie, w zależności od przeciwnika. Argumenty perswazyjne muszą trafiać w najprostszy sposób do odbiorcy, i przekonywać go.

7. ZAKOŃCZENIE - decyduje o efekcie argumentacji. Zakończenie powinno zawierać: życzliwy stosunek mówiącego do słuchaczy, mający na celu zjednanie ich sobie, wyeksponowanie głównej dewizy dyskursu, próbę wywołania stosownego wzruszenia u słuchaczy, uwypuklenie głównych argumentów perswazji, stworzenie przemyślanej konstrukcji ostatniego zdania.

8. CZYM SĄ ARGUMENTY KONDUKCYJNE?

• Każda z przesłanek jest odrębną racją za przyjęciem konkluzji

• Są wzajemnie niezależne i obalenie jednej sprawia tylko, że argument staje się słabszy

• Siała argumentu zbieżnego polega na nagromadzeniu przesłanek

• 
  Zebranie razem różnych przesłanek, z których każda ukazuje jakiś odmienny aspekt rozważanej sprawy ( wnioskowanie kondukcyjne)

Wnioskowanie konkluzyjne:

• Konkluzja nie wynika (logicznie lub analitycznie) z koniunkcji przesłanek

• Przesłanki i konkluzja są sądami jednostkowymi

• Nie odwołujemy się do podobnych, doświadczonych empirycznie przypadków

• Im więcej przesłanek, tym mocniejsze poparcie dla konkluzji

• Np.: Tomek obiecał, że pomoże wujkowi. Poza tym wieczorem nie ma nic do roboty. A wreszcie pójdzie mu to sprawniej niż temu schorowanemu staruszkowi.

Argumenty kondukcyjne są w pewien sposób kwestionowane - możemy uznawać przesłanki, rozumowanie, a nie akceptować konkluzji.

Kontrargumenty:

• Zwrot „tak, ale…”

• Nie wysuwamy obiekcji wobec przesłanek, ALE:

• Dopowiadamy coś, co wg nas również trzeba uwzględnić, przemyśleć przed zaakceptowaniem wniosku

• Uciekamy się do nich, gdy:

• Kontekst wymaga rozważenia wielu „za” i „przeciw”

• Nie wiemy, jaką podjąć decyzję

• Chcemy uporać się z wątpliwościami

• Rozważany problem ma złożony charakter

Uniezawodnienie argumentów kondukcyjnych - dodanie sądu fałszywego/budzącego wątpliwości - wtedy brak wartości uzasadniającej.

9. TOPOSY I ICH ZNACZENIE DLA ARGUMENTACJI

Topos w „Topikach” Arystotelesa to ogólny schemat argumentacyjny. Później rozumie się go jako powtarzający się motyw w literaturze.

Korolko

Podział toposów wewnętrznych:

1. Wynikający - ciąg przyczynowo - skutkowy

2. Z podobieństwa - zestawienie dwóch rzeczy powiązanych wspólną rzeczą; np. gdy mamy do czynienia z grupą mającą uprawnienia i inną w podobnej sytuacji - skoro tamtej coś przysługuje - tej też powinno.

Znaczenie toposów:

• Przy ich użyciu argumentacja jest entymematyczna - niektóre przesłanki są przyjmowane domyślnie („jest zimno, ubierz się”)

• Stanowią punkt wyjścia dla argumentacji

10. ARGUMENTY RETORYCZNE

1. Dowody etyczne - dotyczą charakteru - ponieważ ktoś jest człowiekiem powszechnie poważanym, nie mógł zdefraudować tych pieniędzy.

2. Dowody logiczne - wnioskowanie dedukcyjne, kondukcyjne.

3. Dowody patetyczne - odwołują się do uczuć, mają wywołać emocje u odbiorcy
   (gr. pathos - doznawanie, cierpienie)

11. AUDYTORIUM U PERELMANA

Audytorium to ogół tych wszystkich osób, na które mówca chce wpłynąć swoją argumentacją. Przyjmuje się, że mówca bierze pod uwagę część swoich słuchaczy.

Podział audytoriów:

1. Ja sam - sam w sobie rozważam pewne rzeczy. Przed pojawieniem się psychoanalizy twierdzono, że wewnętrzne rozważania człowieka są uczciwe, szczere, zgodne z kryterium prawdy. Później zauważono jednak, że człowiek oszukuje sam siebie.

2. Dwie osoby - sokratejska technika pytań i odpowiedzi; możliwość lepszego poznania swojego partnera; gwarancja bardziej ścisłego przebiegu argumentacji.

3. Duża grupa - stosowanie techniki długich dyskursów; możliwość pojawienia się w grupie eksperta, który podważy nasze tezy.

1. Audytorium powszechne - odwołanie się do audytorium powszechnego to odwołanie się do rozumu. Mowa do audytorium powszechnego chce przekonywać, a nie perswazjować.

2. Audytorium jednostkowe - sami sobie przedstawiamy argumenty i je obalamy.

12. PORZĄDEK NESTORIAŃSKI

Polega na uszeregowaniu argumentów w sposób: mocny - słaby - mocny . Dobre, jeśli ktoś ma m na to czas i się na tym zna.

13. TROPY - RODZAJE

Trop polega na użyciu słowa w innym znaczeniu niż przyjęte.

1. Metafora - użycie słowa w innym sensie niż przyjęty, ale przez wzgląd na podobieństwo między przedmiotami - tym, do którego się donosimy i tym, do którego porównujemy, np. kobieta to róża. Metafora każe się domyślać i nie służy jedynie zdobieniu tekstu.

2. Metonimia - użycie słowa w innym sensie niż przyjęty przez wzgląd na pewne związki logiczne między przedmiotami, do których te związki się odnoszą (np. mam na półce Platona).

3. Synekdocha - dla określenia całości używamy nazwy części albo dla określenia części używamy nazwy całości (np. 10 tysięcy od łebka).

4. Alegoria

5. Peryfraza - zamiast posłużyć się słowem, które mamy do dyspozycji, posługujemy się omówieniem. Służy eufemizmom.

6. Ironia - używanie słów w znaczeniu przeciwnym niż ich znaczenie/brzmienie.

7. Inwersja - może być zaliczona do figur słów - używanie słów w szyku odmiennym od przyjętego; zmniejsza monotonię wypowiedzi. (np. rzeczpospolita - pospolita rzecz).

14. FIGURY SŁÓW

1. Inwersja

2. Anafora - powtarzanie tych samych zwrotów na początku każdej wypowiedzi.

3. Epifora

4. Symploke - każdy z członów wypowiedzi kończy się i zaczyna tym samym zwrotem (np. Kto mnie nigdy nie słucha? Ty! Kto mnie nie lubi? Ty! Kto mnie doprowadza do szału? Ty!).

5. Antyteza - zestawienie w dwóch członach wypowiedzi o odmiennej treści (np. „Jam Cię wyzwolił z mocy faraona, a Tyś przyrządził krzyż na me ramiona.”).

6. Auksesis - gdy układamy wypowiedź przy pomocy szeregu bliskoznacznych wyrażeń, z których każde rozwija myśl zawartą w poprzednim

• Klimaks - człony rozwijają myśl, ale zahaczają o siebie słowem (np. gdy na siebie spojrzeli, to się sobie spodobali. Jak się spodobali, to się zakochali. Jak się zakochali, to się pobrali.).

7. Paronomazja - zawieramy w swojej wypowiedzi takie wyrażenia, które są bliskoznaczne, ale co innego znaczą (np. kompromis może być kompromitujący).

15. FIGURY MYŚLI

1. Pytanie retoryczne - pytanie niezadane z intencją pytania.

2. Ratiocinatio - gdy nasz wywód logiczny przedstawiamy w postaci szeregu pytań, na które zaraz odpowiadamy.

3. Niezdecydowanie (dubitatio).

4. Sermocinatio - gdy do naszej wypowiedzi wplatamy czyjąś wypowiedź, taką, którą wkładamy w czyjeś usta (np. Cóż by wtedy powiedział Sokrates? Pewnie to, że …).

5. Prolepsis - uprzedzenie zarzutów przeciwnika.

6. Apostrofa

7. Wykrzyknik - O czas! O obyczaje!

8. Pominięcie - nie chcę nawet wspominać że … ; nie wspominając już o … .

9. Poprawka - gdy wtrącamy do wypowiedzi fragment, którym precyzujemy poprzednią wypowiedź (np. To, co zrobił rząd, to zbrodnia. Co ja mówię? To głupota!”).

10. Obrazowanie (hypotyposis)

16. ACTIO

Wygłaszanie mowy (gr. hipokrizis, łac. promuntoatio, actio) - techniki wygłaszania gotowego przemówienia, polegało na odpowiednim posługiwaniu się głosem, gestem, mimiką.

Przeto do podstawowych zasad sztuki retorycznej, odnoszących się do sposobu kształtowania komunikatu perswazyjnego, zalicza się:

• organiczność - wewnętrzny ład, zharmonizowanie i wzajemne dostosowanie poszczególnych części mowy,

• stosowność - czyli taktu retorycznego, wszechstronne uwzględnienie czynników z zakresu ważnych okoliczności towarzyszących wygłaszaniu mowy (miejsce, czas, przedmiot, cel, możliwości intelektualne itp.),

• funkcjonalność - nakaz świadomego i celowego posługiwania się retorycznymi środkami przekonywania.

4

schematy argumentacyjne

locus communis

zewnętrzne

wewnętrzne

---