Środowisko społeczne

Wykład nr 1

I. Środowisko - element struktury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę przez dłuższy lub krótszy okres czasu ze znaczną siłą, którą postrzega się jako samorzutny lub zorganizowany system.

W rodzinie istnieje i samorzutny i zorganizowany system oddziaływania. Ale przeważa samorzutny system.

Środowiska o zorganizowanym systemie oddziaływania to m.in. szkoły, ośrodki wychowawcze.

II. Środowisko życia - zespół warunków przyrodniczych, kulturowych, społecznych, wśród których żyje jednostka i zespół czynników przekształcających jej osobowość.

Media i kościół bardzo silnie oddziaływują na osobowość (a nie są instytucjami stworzonymi do tego celowo, dydaktycznie).

Dwa elementy (podstawowe cechy) środowiska:

a) czas;

b) siła oddziaływania.

Czas i siła oddziaływania to niezmienne, stałe elementy przestrzeni społecznej.

III. Podstawowe kategorie, które są związane ze środowiskiem życia, społecznym, wychowawczym:

• Tradycyjnie środowisko pojmuje się jako strukturę związaną terytorialnie z pewną przestrzenią. Tradycyjny podział na miasto i wieś.

• Współczesne rozumienie środowiska bierze również pod uwagę swoiste środowiska funkcjonalne. Podstawą rozumienia tego współczesnego pojęcia środowiska są określone styczności społeczne (relacje). Podstawą rozróżnienia środowisk są relacje.

• Związek jednostki ze środowiskiem jest ścisły i jest to relacja zwrotna. Każdy z nas ma potencjalną siłę
  i zdolność do przekształcania środowiska, a ono silnie oddziaływują na nas.

• Związek jednostki ze środowiskiem ujmuje się w typologii postaw wobec tego środowiska. Postawy wobec środowiska:

• bierna - nie modyfikujemy środowiska, funkcjonujemy w nim;

• czynna - zmieniamy środowisko, np. gdy bierzemy udział w wyborach;

• obronna - np. obrona doliny Rospudy, strajki.

• Z punktu widzenia związku jednostki ze środowiskiem wyodrębnia się następujące cechy środowiska:

• subiektywność np. nie kasowanie biletu w tramwaju;

• obiektywność np. skasowanie biletu w tramwaju;

• środowisko bezpośrednio oddziałujące - bezpośrednie zakazy;

• środowisko pośrednio oddziałujące - przekazywanie wartości.

• Z punktu widzenia specyfiki elementów składających się na środowisko wyróżnia się środowisko:

• materialne - instytucje, książki;

• niematerialne - wartości, normy, tradycje.

• Z punktu widzenia dostępności elementów środowiska wyróżnia się środowisko:

• widzialne;

• niewidzialne (np. wieża w Pizie - wiemy co to jest, ale może nigdy nie będzie nam dane jej zobaczyć).

Wykład nr 2

I. Środowisko wychowawcze w ujęciu pedagogiki klasycznej - to część obiektywnego środowiska społecznego człowieka wraz z jego podłożem przyrodniczym i kontekstem kulturowym, tworzą je osoby, grupy społeczne i instytucje pełniące zadania wychowawcze pobudzające jednostki do przyswojenia sobie wartości, norm i zgodnych z nimi zachowań społecznych.

II. Główne czynniki, które zdecydowały o konieczności zmiany pojęcia środowiska wychowawczego:

1) Zmiany, które zaszły w ostatnich latach i zachodzą nadal w świecie w skali globalnej. Te zmiany wynikają z procesów i problemów charakterystycznych dla współczesnego świata. Zmianie podlega m.in. rodzina.

2) Postęp nauki, pojawienie się nowych teorii i nowych koncepcji, które dotyczą badania rzeczywistości społecznej.

3) Zmiany polityczne i ustrojowe, które zaszły w Polsce. Zmiany te dokonały istotnych zmian społecznych.

III. Środowiskiem wychowawczym człowieka jest nie tylko to, co się dzieje w jego bezpośrednim otoczeniu, ale wszystko to, co dociera dzięki przekazowi pośredniemu.

IV. Środowisko wychowawcze:

- tradycyjne, które cechuje jednolitość;

- współczesne, które cechuje różnorodność i wielość.

V. Pedagogika społeczna skupia się na problematyce środowiskowych uwarunkowań procesów wychowawczych oraz na analizie warunków umożliwiających zaspokajanie potrzeb człowieka. Ta analiza warunków odbywa się w różnych fazach rozwojowych człowieka i w różnorodnych sytuacjach życiowych.

Pedagogika społeczna koncentruje się na środowisku życia jednostek i grup, na instytucjach celowo powołanych do realizacji zadań wychowawczych, a obszar środowiska nieukierunkowany wychowawczo postrzega jako elementy, które w miarę potrzeb i możliwości należy przekształcić w intencjonalną pracę wychowawczą.

W ujęciu pedagogiki społecznej skutki oddziaływania wychowawczego można rozpatrywać na różnych płaszczyznach ludzkiej aktywności:

1) Skutki wynikają z wpływów środowiska na człowieka oraz aktywnej lub pasywnej postawy jednostki wobec tego środowiska.

2) Skutki zaznaczają się w wyniku oddziaływania różnych sił środowiska.

3) Obecność skutków oddziaływania wychowawczego uwidacznia się w złożoności lub rozbieżności między poszczególnymi składnikami środowiska, a zachowaniem jednostek i grup społecznych.

W związku z tym pedagogika społeczna ustaliła dwa podstawowe zadania:

1) Dokonywanie opisu i oceny postępowania społeczno-wychowawczego w środowisku głownie poprzez analizę rzeczywistych faktów.

2) Projektowanie działalności społeczno - pedagogicznej, kulturalnej i socjalnej w drodze wypracowania wzorów rzeczywistości pożądanej.

Trzy okresy rozwoju pedagogiki społecznej:

1) 1908 - 1939

• Okres, w którym pojawia się pedagogika społeczna. Rozpoczynają się naukowe rozważania o pojęciu środowiska. Tworzenie podstaw teoretycznych pedagogiki społecznej, sformułowanie przedmiotu i zadań pedagogiki społecznej.

• Pierwszym ośrodkiem naukowym zajmującym się badaniem pedagogiki społecznej jest Warszawa (Helena Radlińska).

• Badanie środowiska związane było w tym trudnym okresie z: dążeniami niepodległościowymi (wychowanie aktywnego człowieka, ponieważ tylko aktywny człowiek może zmieniać środowisko)
  i edukacją (edukacja miała służyć zmianie środowiska).

2) 1945 - 1980

• Po roku '45 zmiana systemu politycznego na socjalizm (równość, brak dysproporcji). Likwidowano subdyscyplinę pedagogiki społecznej, ponieważ w nowym ustroju była zbędna - władze socjalistyczne uznały, iż w środowisku nie ma patologii, a wiec nie ma czego badać.

• Pierwsza próba przywrócenia pedagogiki społecznej do nauczania akademickiego - początek lat '60 (Łódź, Warszawa, a potem inne miasta).

• Lata '60 i '70 to kontynuacja podstaw teoretycznych sprzed I wojny światowej.

• W latach '70 pojawił się wątek różnicowania środowiska społecznego w Polsce ze względu na miasto
  i wieś. Wówczas pojawiły się programy wyrównywania szans dla dzieci wiejskich (np. dzieci ze wsi dostawały dodatkowe 5 pkt przy egzaminach na studia za swoje pochodzenie).

3) Po 1980 - do dziś

• Po roku '80 zmiana ustroju na demokratyczny, co oznacza większą swobodę, otwartość na nowe koncepcje naukowe. Pedagogika społeczna ma możliwość nie tylko badania, ale też wzmacniania.

Idee, na których tworzyły się podstawy teoretyczne pedagogiki społecznej (klasycznej i współczesnej):

1) Idea edukacji społecznej

Edukacja powinna być istotnym elementem przygotowania do życia społecznego, powinna być na szeroką skalę (obejmować całe społeczeństwo, a nie tylko wybrane warstwy społeczne).

2) Idea podmiotowości

Siły społeczne (podmioty) - czyli te osoby, które chcą zmieniać środowisko społeczne.

3) Idea sprawiedliwości społecznej

Równy dostęp do warunków rozwoju (m.in. do edukacji, do ochrony zdrowia).

4) Idea pomocniczości

Niesienie pomocy. To ma być dokonywane przez społeczeństwo. Przekonanie o tym, że jesteśmy sobie nawzajem potrzebni.

Wykład nr 3

Podstawowe koncepcje w pedagogice społecznej:

I. Helena Radlińska

• Pierwszy pedagog społeczny. Wprowadziła jako pierwsza zespołowe badania pedagogiczne. Dlaczego zespołowe? Miła koncepcją, aby pedagog nie był osamotniony w badaniu środowiska. Poza tym ważne jest to, by można było spojrzeć na to środowisko z różnych punktów widzenia (z punktu widzenia socjologa, psychologa itd.). Dzięki temu będzie to obiektywne.

• Zajmowała się przede wszystkim zjawiskami wychowawczymi o dość powszechnym zasięgu społecznym (miał na myśli zjawiska, które są dość powszechne, ale konieczne do zbadania np. trudności wychowawcze dziecka z rodziny patologicznej, przestępczość nieletnich).

• Cel badań: kompensacja braków materialno - bytowych i kulturalnych badanego środowiska (dofinansowanie, zajęcia wyrównawcze).

• Charakter badań: poszukiwanie takich czynników w środowisku, które wyznaczają rozwój oraz wychowanie dzieci i młodzieży .

• Badania powinny obejmować: sytuacje wychowawcze zamierzone i niezamierzone, problemy wychowanie intencjonalnego i nieintencjonalnego. W centrum uwagi takich badań powinny się znaleźć sytuacje zarówno typowe jak i jednostkowe.

• Etapy badań pedagogicznych:

1) Obserwacja

2) Gromadzenie i krytyka materiałów

3) Techniki utrwalania materiałów i wyników badań

4) Opracowanie zebranego materiału

• Podstawowe założenia badań:

- koncentracja na badaniu środowiska,

- kompensacja braków,

- badanie pod kątem zjawisk typowych i jednostykowych.

II. Aleksander Kamiński

• Współpracownik Radlińskiej. Wzorował się na jej koncepcjach. Podstawowe założenie dotyczy związku
  i zależności wychowani i środowiska.

• Podzielił środowisko na dwa typy:

- środowisko życia;

- środowisko wychowawcze.

Celem sił środowiska jest połączenie tych dwóch pojęć, a nawet przekształcenie środowiska życia
w środowisko wychowawcze. Przekształcenie środowiska musi odbywać się w oparciu o: znajomość pewnych czynników:

- rozpoznanie potrzeb dzieci, młodzieży i osób dorosłych;

- wyszukiwanie i określenie sił środowiska.

• Siły środowiska w ujęciu Kamińskiego:

- jednostki ludzkie wartościowe moralnie i społecznie, uzdolnione i wrażliwe na ludzkie potrzeby;

- instytucje zajmujące się zaspokajaniem potrzeb;

- wartości niematerialne - idee społeczne, wzorce.

Oprócz tych trzech czynników należy uwzględnić indywidualny rozwój każdej jednostki.

• Metody pracy wychowawczej:

1. metoda indywidualnego przypadku - praca z jednostka;

b) metoda grupowa - praca z grupą;

c) metoda środowiskowa - przy pomocy sił środowiska zmieniamy środowisko (np. sprzątanie świata).

• Pojęcie opieki - opieka powinna być rozumiana w znaczeniu wąskim (opieka nad jednostką) i szerokim (całe społeczności powinny być otoczone opieką państwa).

III. Józef Czesław Babicki

• Wprowadził w środowisko konkretną zmianę - mianowicie zmianę organizacji domów dziecka (lata '30).

• Wg niego dziecko osierocone powinno mieć takie same prawa i sytuacje jak dziecko wychowane
  w normalnej rodzinie.

• System opracowany przez Babickiego: system rodzynkowy. Dzieci były podzielone na grupy (8-10 osobowe, koedukacyjne). Każda grupa zajmowała jakąś przestrzeń w domu dziecka. Starsze dzieci zajmowały się młodszymi - istniał podział obowiązków. Taka rodzinka miała wyznaczoną osobę, która była pośrednikiem między wychowankami a wychowawcą (dziewczynka - mateczka, chłopiec - ojczulek). To grupa decydowała o rytmie swojego działania.

• W systemie rodzynkowym dziecko ma być podmiotem oddziaływania wychowawczego (protest przeciwko koszarowości i przedmiotowości).

• Babicki podkreślał: rolę indywidualnego podejścia do dzieci; konieczność dostępu do edukacji; prawo do posiadania własnych rzeczy; zastąpienie określenia „sierota” nazwą „dziecko opuszczone”.

• Waga wykształcenia osób pracujących w domach dziecka.

• Wg niego każdy wychowawca pracujący w domu dziecka powinien posiadać wiedzę z koncepcji rozwojowych. Cztery etapy rozwoju:

1) Od urodzenia do 8 roku życia

Osoba dorosła w pełni odpowiada za rozwój dziecka w tym okresie, dlatego dziecko szczególnie musi być otoczone opieką i musi mieć zaspokojone wszelkie potrzeby. Jest to okres przygotowujący dziecko do wejścia i funkcjonowania w środowisku społecznym.

2) Od 8 roku życia do 12 roku życia

Dziecko zna podstawowe pojęcia, zasady moralne, ale nie potrafi ich umiejętnie wykorzystać. To wychowawca podpowiada dziecku jak umiejętnie wykorzystać poznane normy.

3) Po 12 roku życia do 16 roku życia

Okres dojrzewania. Dziecko kształtuje wiedze o środowisku społecznym, kształtuje też system wartości. Wychowawca musi uwzględnić w tym okresie trudności w kontaktach z młodzieżą (np. problem
z dyscypliną u chłopców).

4) Po 16 roku życia do 20/21 roku życia

Do początku dorosłości. Dziecko jest już mniej więcej ukształtowane jeśli chodzi o osobowość. W tym okresie jest nastawienie na edukację, zdobycie wykształcenia. Ukierunkowanie do rozpoczęcia własnego życia.

• Nawet obecnie sięga się jeszcze do koncepcji Babickiego.

IV. Ryszard Wroczyński

• Lata po II wojnie (koniec '40, '50, początek '60). Środowisko niezmiennie jest związane z wychowaniem.

• Możliwość zmiany środowiska poprzez edukację (tylko dzięki edukacji możemy cokolwiek zmieniać
  w środowisku).

• Trzy podstawowe możliwości działalności środowiskowej:

1) Kompensacja (Wyrównywanie braków).

2) Profilaktyka (zapobieganie).

3) animacja społeczno - kulturowa (aktywizowanie).

• Podział środowiska na dwa typy:

1) Środowisko naturalne.

2) Środowisko intencjonalne.

• Intensywnie wprowadzał koncepcję organizacji środowiska lokalnego (ważny element to szkoła środowiskowa - działa na rzecz środowiska i też jest otwarta na wpływy środowiska; m.in. sprzątanie świata, zapraszanie ciekawych gości).

V. Stanisław Kowalski

• Środowisko wpływa na wychowanie i wychowanie zmienia środowisko.

• Podział środowiska. Środowisko społeczne należy postrzegać poprzez trzy płaszczyzny:

1) Właściwe środowisko wychowawcze.

2) System wartości i stosunków międzyludzkich.

3) Strefa tzw. patologii społecznej.

• Proces wychowania przebiega na trzech poziomach:

1) Rodzaj interakcji wychowawczej w konkretnych stosunkach międzyludzkich (mikrosystem).

2) złożoność i charakter wzajemnych powiązań grup i instytucji wychowawczych (mezosystem).

3) Wpływy wychowawcze społeczeństwa globalnego (makrosystem).

4

---