Pisarze okresu Młodej Polski:
Władysław Stanisław Reymont: (1867-1925) - polski pisarz, prozaik i nowelista, jeden z głównych przedstawicieli realizmu krytycznego z elementami naturalizmu w prozie Młodej Polski. Twórczość Reymonta można by zaklasyfikować „do różnych szkół i kierunków literackich z przełomu XIX i XX stulecia”. Obserwacja świata u Reymonta odbywa się wszystkimi zmysłami jest on „urodzonym sensualistą”. Reymont potrafi przybliżyć najdrobniejsze elementy opisywanej rzeczywistości oraz panoramiczny przekrój przez społeczeństwo. Ważnym elementem jego warsztatu pisarskiego jest poetyka naturalistyczna. Przystawał szczególnie do twórczości Reymonta naturalistyczny postulat faktograficznego odzwierciedlania. Innym ważnym nurtem - po części stojącym w sprzeczności do naturalizmu - w którego obręb można wpisać twórczość Reymonta jest impresjonizm. Najwyraźniej jest to widoczne w Komediantce, Fermentach oraz w Chłopach. Reymont czerpie zarówno z dorobku realistycznej prozy pozytywizmu, jak również z nowatorskich rozwiązań. Z pozytywizmem łączy go przede wszystkim szczególne umiłowanie dla Sienkiewicza. Można znaleźć w jego twórczości również echa romantyzmu, szczególnie „pogłosy Mickiewicza”. Z czasem zbliża się coraz bardziej do modernizmu. Dzieła Reymonta wbrew pozorom bywają bardzo trudne do klasyfikacji. Najważniejsze dzieła: Chłopi (technika impresjonistyczna w opisach przyrody, naturalizm - ucięcie nogi przez Kubę, ekspresjonizm - opisy wichury, realizm - opis codziennego życia na wsi), Ziemia obiecana (panorama miasta, opisanego w sposób naturalistyczny z elementami kunsztownego impresjonizmu)
Wacław Berent (1873-1940) powieściopisarz, tłumacz, główny przedstawiciel realizmu w literaturze Młodej Polski. Krytyk haseł pozytywistycznych i modernistycznej filozofii polskiej i europejskiej bohemy, postulującej służebność wobec sztuki. W powieści Ozimina przedstawił budzenie się dążeń niepodległościowych. Był przeciwnikiem romantyzmu. Najważniejsze dzieła: Próchno (percepcja impresjonistyczna w utworze; rozbudowane aluzje literackie, metaforyka i symbolika (symboliczne triady - 3 kolory, 3 drogi artysty); napisane w stylistyce dekadenckiej „powieści o artyście”; polifoniczność zakładająca czynne uczestnictwo czytelnika w świecie przedstawionym jako partnera w prowadzonej tu dyskusji; narracja personalna; zbliża się znacznie ku teatralizacji powieści); Ozimina.
Stefan Żeromski (1864-1925) polski prozaik, publicysta, dramaturg, nazwany "sumieniem polskiej literatury". W swoich dziełach poruszał często problematykę społeczną. W centrum jego zainteresowań znalazł się temat ubóstwa, katastrofalne położenie warstwy robotniczej i chłopstwa. Najważniejsze dzieła: Ludzie bezdomni (symbolizm np.: tytuł utworu, Wenus z Milo- symbol piękna, miłości, harmonii, rozdarta sosna-wewnętrzne rozdarcie głównego bohatera, kwiat tuberozy- symbol bezużytecznego piękna; mocny subiektywizm w ukazywaniu wydarzeń; odejście od pozytywistycznego obiektywizmu na rzecz impresjonistycznej wieloznaczności przejawia się w zarzuceniu koncepcji wszystkowiedzącego narratora; bogactwo gatunków językowych występujących w powieści; malowanie słowami impresjonistycznych obrazów; realizm powieści), Siłaczka (maksymalny realizm; naturalizm), Zapomnienie (realizm, opis życia na wsi; naturalizm - ojciec patrzy na zwłoki syna, impresjonizm - opisy przyrody), Zmierzch (impresjonizm - opisy przyrody; naturalizm, chłop wraz z żoną wynajmują się za nędzną opłatą do wywożenia szlamu z osuszanego zbiornika), Doktor Piotr (krytyka pozytywistycznych ideałów), „Rozdziobią nas kruki, wrony…” (impresjonizm - opisy przyrody, jesienny pejzaż; realizm - stan fizyczny i psychiczny wędrowca; naturalizm - biologiczność śmierci; ekspresjonizm - relacja tego, co działo się z ciałem Winrycha i konia po śmierci -bestialski atak wygłodniałych wron; symboliczny tytuł).
Karol Irzykowski (1873-1944) polski krytyk literacki i filmowy, poeta, prozaik, dramaturg, teoretyk filmu, tłumacz. O powieści Pałuba: Tradycja powieści realistycznej i modernistycznej, model powieści - dzieło ma pozostawać w maksymalnie bliskim kontakcie z rzeczywistością, podstawowym wymogiem stawianym literaturze była “prawdziwość”. Literatura ma być czynnością intelektualną poprzez skierowanie uwagi na te tereny aktywności ludzkiej, które dotychczas były zaniedbane przez literaturę. Utwór był pierwszym eksperymentem formistycznym. Zbliżenie do naturalistów - maksymalne skrócenie dystansu między literaturą a życiem - sprowadzenie tekstu literackiego do tzw. dokumentu ludzkiego. W swojej powieści podjął próbę racjonalistycznej analizy podświadomości z celem: miała powstać w ten sposób ni to powieść ni to traktat filozoficzny ukazujący sztuczność techniki pisarskiej twórców modnej w okresie modernizmu powieści psychologicznej.
Karol był zwolennikiem Przybyszewskiego.
Tadeusz Boy Żeleński (1874-1941) polski lekarz, krytyk literacki i teatralny, pisarz, poeta-satyryk, kronikarz, eseista, tłumacz literatury francuskiej. Zwolennik racjonalizmu, dopatrywał się go w kulturze i literaturze francuskiej. Po powrocie do kraju, od 1906 roku współtworzył krakowski kabaret „Zielony Balonik”, w którym dawał upust swym satyrycznym ciągotom. "Słówka" ukazały się w 1913 r. we Lwowie i stanowiły dokumentację twórczości Żeleńskiego przeznaczonej dla "Zielonego Balonika". To jemu zawdzięczamy podział Młodej Polskę na „tatrzańską” i „szatańską” i wskazanie w ten sposób dwóch najważniejszych obszarów skupiających zainteresowanie artystów epoki.
Znasz li ten kraj jest zbiorem felietonów Tadeusza Boya Żeleńskiego na temat Krakowa z początku XX wieku, pisanym z perspektywy naocznego obserwatora i krytycznego komentatora ówczesnej obyczajowości, kultury, a także najważniejszych postaci składających się na światek tzw. bohemy artystycznej, która przeszła do legendy polskiej sztuki i literatury. Zamysł utworu powstał w trakcie pisania przedmowy do kolejnego wydania „Słówek” - zbioru scenek dramatycznych i skeczów, które Boy tworzył na potrzeby kabaretu Zielony Balonik.
Stanisław Brzozowski (1876-1901) polski filozof, pisarz, publicysta i krytyk teatralny i literacki epoki Młodej Polski, tłumacz, przedstawiciel fin de siècle'u (francuskie określenie końca wieku) w literaturze Młodej Polski. Uważany za jednego z najwybitniejszych twórców dekadentyzmu, mistrza poetyckiej formy i stylu. Legenda Młodej Polski była krytyczną analizą światopoglądu pokolenia fin de siècle'u. Stanowi ważne ogniwo w procesie nazwanym przez Kazimierza Wykę likwidacją Młodej Polski;. Stąd ostre ataki Brzozowskiego na symbolizm jako główny kierunek ideowo-estetyczny epoki, stąd jego liczne antypatie literackie, pozytywny stosunek do Wyspiańskiego, wcześniej także do Żeromskiego. Na postawę Brzozowskiego jako krytyka miały wpływa jego sympatie do ideologii socjalizmu. Brzozowski uważał że współczesność wymaga postawy aktywnej opartej na kulcie pracy.
Poetki Młodej Polski
Maria Komornicka
Urodzona 25.07.1876 r., zm. 8.03.1949 r., poetka, prozaiczka, tłumaczka, publicystka. Wychowywana w sposób jak na owe czasy nader postępowy - ojciec zadbał o jej dość szerokie, choć zdobywane w warunkach domowych wykształcenie - debiutuje jako szesnastolatka dwoma utworami opublikowanymi w „Gazecie Warszawskiej”. Niebawem (1884) ukazuje się jej pierwsza książka (której publikację wspierał finansowo ojciec), tom opowiadań pt. Szkice. Od tej chwili Komornicka funkcjonuje w świecie młodopolskiej elity umysłowej i artystycznej jako cudowne dziecko, fenomenalne tyleż ze względu na swój młody wiek, co i ze względu na płeć. W 1907 w Poznaniu Komornicka spaliła kobiece suknie i uznała się za mężczyznę. Od tej pory była znana jako Piotr Odmieniec Włast, a jej odmienność stała się powodem do skandalu porównywanego z sytuacją Oscara Wilde'a. Po wielu latach pobytu w szpitalach psychiatrycznych, zmarła w zakładzie leczniczym w Izabelinie.
***Jej debiutem literackim była publikacja opowiadań w Gazecie Warszawskiej w 1892 roku. W 1894 roku wydała Szkice. Przez 6 miesięcy studiowała na Uniwersytet w Cambridge. W roku 1895 wydała manifest literacki Forpoczty wraz z Wacławem Nałkowskim i Cezarym Jellentą. Często posługiwała się wierszem wolnym.
-1900 Baśnie
-1902 Biesy
-1914 i nast. Xięga poezji idyllicznej
Maryla Wolska
Maryla z Młodnickich Wolska, pseudonimy Zawrat, D-mol, Iwo Płomieńczyk, Tomasz Raróg (1873-1930). Znana nam jako poetka, autorka prozy artystycznej i tekstów publicystycznych, tłumaczka, a także malarka. Talent Maryli Wolskiej był na wskroś liryczny, a także ściśle powiązany z jej życiem. Biografia poetki jest wyjątkowo ciekawa: ze względu na tradycje i związki rodzinne, a także na srodowisko, które ja otaczało. Dom rodzinny Maryli Wolskiej był jednym z ważniejszych, jak później również dom poetki, ośrodków kulturalnych Lwowa. Zarówno matka, jak i ojciec mieli wielu przyjaciół wśród znakomitych polskich artystów i poetów. Utrzymywali stosunki między innymi z rodziną Mickiewiczów, ojciec również spotykał się z Janem Matejkę i wieloma pisarzami. Wolska, będąc dzieckiem, przejmowała równocześnie w tej atmosferze cały bagaż uczuciowo-ideowy, rozpalające wyobraźnie skojarzenia, swoiście kształtowany pogląd na
sprawę narodową, patriotyzm. Wyrastała więc Maryla w atmosferze sztuki. Pod kierunkiem
ojca, następnie w Monachium i w Paryżu, kształciła się na malarkę. Nawet rodzice chrzestni
Maryli byli ludźmi sztuki: w jednej parze był malarz Henryk Rodakowski z pasierbica Leonią
Blühdorn, w drugiej poeta Kornel Ujejski z Leonią Sawczynską.
***Autorka wierszy lirycznych nawiązujących do modernizmu i Młodej Polski,pełna pesymizmu i przeczucia śmierci, m.in. zbiory: Symfonia jesienna (1901), Święto słońca (1903), Dzbanek malin (1929). Także nowele, dramat Swanta (1906), pamiętnik Quodlibet (wydany 1974, łącznie ze Wspomnieniami córki, B. Obertyńskiej). Poezje (1971).
Bronisława Ostrowska z Mierz-Brzezickich
pseudonim Edma Mierz (1881-1928), polska poetka, prozaik. Do 1913 przebywała dłuższy czas we Francji, gdzie udzielała się społecznie w środowisku polskich artystów. 1915 ewakuowana z Warszawy do Charkowa, prowadziła tam działalność społeczno-kulturalną wśród polskiej emigracji.Wróciła do kraju 1918. Ceniona poetka epoki Młodej Polski, do poetyki symbolizmu i klasycyzmu a także romantyzmu. Twórczość Ostrowskiej zamknięta była w kręgu przeżyć i wzruszeń najgłębiej osobistych, niesłychanie emocjonalna i wyrażająca owe stany wzruszenia bezpośrednio jako strumień nastrojów, momentalnych wzruszeń. Poetka w tych wierszach prezentowała kobiecą subtelność, wyrafinowanie i dostojności. Reprezentowany przez nią kierunek to tzw. estetyzmem. Charakteryzuję się on poszukiwaniem form literackich wyrafinowanych, oryginalnych, modyfikowaniu istniejących schematów wersyfikacyjnych dla nadania im rymu giętkiego , zmienności nastrojów. W końcowej fazie rozwoju tej poezji można było zaobserwować treści refleksyjne, a także dużą religijności. Należy zauważyć fakt , iż poetka czynnie uczestniczyła w bieżących wydarzeniach historycznych, zwłaszcza związanych z odzyskaniem niepodległości. Poezja Ostrowskiej przechodzi znamienną ewolucję- od nastrojowej, refleksji w duchu poetyki symbolicznej do ukazywania liryzmu w świecie konkretnych rzeczy i zdarzeń.
*** Opublikowała tomiki poetyckie, m.in.: Opale (1902), Poezje (1905), Chusty ofiarne (1910), ABC Polaka pielgrzyma (1916), Z raptularza 1910-1917 (1917), Tartak słoneczny (1928) oraz prozatorskie, np.: Jesienne liście (1904), W starym lustrze (1928), Rozmyślania (1929).
****Wartościowe książki dla dzieci, jak Bohaterski Miś (1919) i Baśnie polskie (1921). Ponadto: Pisma poetyckie (tom 1-3, 1932, tom 4, nie ukończony, 1934). Wiersze wybrane (1955). Biała godzina - Wybór poezji (2. wydanie, 1978), Poezje wybrane (1976).
Kazimiera Zawistowska
Urodzona w 1870, zmarła w1902 roku. Stworzyła w poezji młodopolskiej paradygmat liryki na wskroś kobiecej Dzięki tłumaczeniom poetów francuskich, którymi debiutowała w krakowskim "Życiu" i w "Chimerze" (T. Klingsor, J.M. Heredia, P. Verlaine, A. Samain, F. Pradel) oraz mądrej opiece Miriama, właściwie bez trudu osiągnęła oryginalny wyraz i doskonałość poetyckiego warsztatu. Wypowiadała się w sonecie, gatunku wymagającym znacznej dyscypliny i precyzji wypowiedzi. Była poetką życia i miłości w epoce, która deprecjonowała życie, wybierając nirwanę i śmierć, a miłość przedstawiała jako perfidną pułapkę, działającą na rzecz przedłużenia gatunku (Schopenhauer). Dla Zawistowskiej jest miłość ekstatycznym apogeum istnienia, jedynym celem i sensem, potwierdzeniem jego autentyczności. Mijając, powraca we wspomnieniu, stanowi refugium podmiotu wśród świata, który utracił dawny blask. Monotematyczna poezja Zawistowskiej zdumiewa różnorodnością ujęć, w których pojawia się jedynie ważny temat miłości. Uczucie to przenika opisy przestrzeni wiejskiej, pól i ogrodów, portretowane w pełni słonecznego dnia i w księżycowej poświacie; przybiera postać symbolu architektonicznego (M. Podraza Kwiatkowska), np. groty podświadomości, w której zostało ukryte. Targana sprzecznościami psychika poetki wypowiada się poprzez usta postaci masek: grzesznicy Magdaleny, św. Teresy, Herodiady, Kleopatry, Ewy. Upodobanie epoki do motywów średniowiecznych, gotyckich nie pozostaje u Zawistowskiej tylko ornamentem, okazją do literackiego ćwiczenia. Przekonuje o tym cykl Romantyka z jedynego tomu jej wierszy (Poezje 1903).
***Zbiory wierszy wydane pośmiertnie
-Poezje (1903) - ze wstępem Miriama
-Poezje (1923)
-Utwory zebrane (1982)
Maria Grossek-Korycka
Poetka, publicystka, tłumaczka. Pseudonimy: Gr.-K.; M.G.; Maria G-K
Urodziła się 8.12.1864 w Krakowie, jako córka prawnika Szczepana Nowickiego i Marii z Zarembskich. Jej twórczość była zapomniana i nieznana.W twórczości Marii Grossek-Koryckiej widoczne są inspiracje romantyczne, szczególnie - wpływ myśli Słowackiego. Obecna jest tu spójna wizja sztuki i świata, oparta na twórczym działaniu pierwiastka duchowego; jasne jest przywiązanie do porządku metafizycznego, również jako kontekstu rozumienia poezji i poety. Poetka dokonuje próby powrotu do romantycznego systemu wartości; wg niej poezja to „rodzona siostra Religii” (Dialogi Italiana). Zadaniem poezji („komunikatu metafizycznego”) ma być wyrażanie niewyrażalnego - „słowo wyszukane, nowo stworzone, gwałcące gramatykę”. Cechy tej twórczości to wizyjność, fragmentaryczność, muzyczność, pozorna niespójnosć poetyckich wizji („pozarozumowe porozumienie z czytelnikiem”); ma to być wczesna faza ekspresjonizmu. Antoni Lange powiedział, że twórczość Marii Grossek-Koryckiej jest prekursorska wobec takich tendencji, jak futuryzm, formizm, surrealizm.
***Zadebiutowała w roku 1900, w ogłoszonym na łamach „Prawdy”, przez Aleksandra Świętochowskiego, konkursie poetyckim - dwoma poematami, powstałymi na początku lat '90: Apoteoza i Hafciarka.
-1904 wydała Poezje jako tom I Pism (kolejne tomy nie wyszły); w 1913, w Krakowie, opublikowała tomik poetycki Orzeł oślepły, a także Dialogi Italiana i Medytacje - jej credo;
-w 1919 Niedzielę palem.
-Pośmiertnie, w 1928, ukazał się wybór wierszy Pamiętnik liryczny. Na jej dorobek składa się twórczość poetycka oraz utwory prozatorskie, eseje o sztuce, felietony, reportaże, rozważania filozoficzne, artykuły o problemach społecznych, przekłady.