Maria Grzegorzewska (1988-1967)
Pedagog i psycholog. W latach 1922-60 założycielka i dyrektorka Państwowego Instytut Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, zajmowała się działalnością naukową z zakresu pedagogiki specjalnej, a także kształceniem nauczycieli, w latach 1930-35 kierowała Państwowym Instytutem Nauczycielskim.
Jako pierwsza w Polsce podjęła systematyczne badania nad zagadnieniami pedagogiki niepełnosprawnych, stworzyła jej podstawy. Wychodząc z założenia, że człowiek jest psychofizyczną jednością, wysunęła tezę całościowego ujęcia odchyleń od normy; rozwijała zagadnienia kompensacji w rewalidacji niepełnosprawnych (teoria dynamicznych układów strukturalnych). Szczególnie interesowały ją zagadnienia związane z tyflopedagogiką i tyflopsychologią, a także zagadnieniami pracy z osobami głuchoniewidomymi (głuchociemnymi).
W latach 1958-1960 była profesorem w Katedrze Pedagogiki Specjalnej UW, pierwszej uniwersyteckiej katedrze pedagogiki specjalnej w Polsce. Była pierwszą osobą w Polsce, która profesjonalnie zajęła się tą problematyką, uzyskując sukcesy zarówno w pracach teoretycznych, jak i praktycznych.
Od 1924 r. aż do ostatnich dni swego życia redagowała czasopismo "Szkoła Specjalna". Za najistotniejsze swoje osiągnięcia uważała prace związane z kształceniem nauczycieli. Pracę nauczyciela - wychowawcy w szkole specjalnej traktowała jako pracę o szczególnej wartości. W Listach do młodego nauczyciela napisała: "Czy rozumiesz głębię słowa nauczyciel? Słowa, które kryje w sobie treść potrzeb życia ludzkiego". Przedstawiła w nich sylwetkę nauczyciela - dobrego Człowieka, bogatego wewnętrznie, osoby obdarzonej charyzmatem, zdolnościami empatycznymi, umiejętnością "współbrzmienia" ze swoimi podopiecznymi.
Dominującym motywem Jej działalności i dewizą życia było: "Nie ma kaleki, jest człowiek". Uporczywie i bezkompromisowo walczyła o pełne prawo do nauki, do pracy i do szacunku osób upośledzonych. Przekonywała, że kalectwo nie pomniejsza wartości i godności człowieka.
Główne jej publikacje to: Psychologia niewidomych, Listy do młodego nauczyciela, Pedagogika lecznicza. Skrypt wykładów, Głuchociemni, Psychologia niewidomych, Analiza zjawiska kompensacji u głuchych i niewidomych.
Aleksander Kamiński (1903-1978), pseudonim Kamyk
Pedagog, instruktor ZHP, pisarz, żołnierz AK; podczas II wojny światowej kierował Organizacją Małego Sabotażu "Wawer", redakcją pisma AK "Biuletyn Informacyjny", Biurem Informacji i Propagandy Okręgu Stołecznego AK; jego książki Kamienie na szaniec (1943), "Zośka" i "Parasol" (1957) to hołd złożony pamięci harcerzy z Szarych Szeregów.
W pracy pedagogicznej skupiał się przede wszystkim na unowocześnieniu pracy harcerstwa, stworzył polską metodykę pracy z zuchami, zwracał uwagę na opiekuńcze funkcje organizacji młodzieżowych. Wcielał w życie hasło „STAĆ PRZY SŁABSZYM”, które realizowano w formie opieki starszych nad młodszymi. Był organizatorem kolonii. Wprowadził pojęcie opieki w wojsku i szerokim znaczeniu. W życiu kierował się zasadą ŻYCIE TYLKO WTEDY MA SENS JEŚLI JEST SŁUŻBĄ. Napisał „Samorząd młodzieży jako metoda wychowawcza”, „Spółdzielnia uczniowska jako placówka wychowawcza”, „Czas wolny i jego problematyka społeczno- wychowawcza”. Twórca metody zuchowej- harcerskiej metody wychowawczej.
Kazimierz Lisiecki (1902-1976) „Dziadek”
Wychował się w bursie Rady Głównej Opiekuńczej w Żbikowie kierowanej przez Czesława Babickiego. Wypadki pierwszej wojny światowej skazały go na bezdomność i cały ten czas mieszkał w bursach. Studia z pedagogiki opiekuńczej zakończył w Warszawie (Studium Pedagogiczne Wolnej Wszechnicy Polskiej - 1923 r. oraz kurs dla wychowawców przy Ministerstwie Opieki Społecznej - 1925 r.), w wolnej Polsce.
Współpracował z Kazimierzem Antonim Jeżewskim, będąc wychowawcą w gnieździe sierocym. W 1927 r. rozpoczął pracę w Towarzystwie Przyjaciół Dzieci Ulicy i niósł pomoc bezdomnym. Stworzył nowy typ placówki tzw. Ognisko wychowawcze. Dzieci przebywały w placówce przez cały dzień, a na noc wracały do domu. Dla tych którzy nie mogli wracać otworzył mały hotelik. Jego wychowankowie nazywali go Dziadkiem. W pracy opiekuńczo - wychowawczej stosował dwie reguły: „wstyd za zło” oraz „nic za darmo”. Starał się oddziaływać na ambicje dzieci, na ich postawę moralną. Do pracy na rzecz ogniska włączał w miarę możliwości rodziców. Charakterystyczną cechą jego pracy były tzw. Kazania dziadka czyli pogadanki o tematyce ogólno - społecznej. Uważał, że dużą wartość wychowawczą ma nagradzanie publiczne. Początkowo zakładał ogniska tylko dla chłopców, a od 1965 r. również dla dziewcząt.
Józef Babicki (1880-1952)
Pedagog, teoretyk i praktyk. W 1915 r. rozpoczął pracę w Pruszkowskim Kompleksie Placówek Wychowawczych. W okresie międzywojennym pracował jako radca w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. Zajmował się dokształcaniem kadry placówek opiekuńczo - wychowawczych. Redagował czasopismo „Wychowawca”, zamieszczał tam „samouczki wychowawców”. Opracował podstawy prawne opieki nad dzieckiem, prowadził kursy dla wychowawców, a jako profesor opracował metodyki pracy opiekuńczo - wychowawczej. Wychowawca wg Babickiego ma być inspiratorem i doradcą. W 1926 założył związek zawodowy wychowawców. Był organizatorem i uczestnikiem pierwszego Ogólnopolskiego Kongresu Dziecka (1938). Zajmował się problematyką wychowania zakładowego dzieci osieroconych, agresji wśród wychowanków oraz depresją analityczną. Przez cały czas walczył z koszarowością w placówkach, był inicjatorem reformy zakładowego systemu opieki nad dzieckiem. Propagował system rodzinkowy, tj. społeczność sierocińca miała być podzielona na 15-osobowe rodzinki w różnym wieku, na zasadzie auto-doboru. Na czele z mateczką, najstarszą wychowanką. Jako pierwszy użył pojęcia pedagogika opiekuńcza.
Napisał: „Wychowanie dziecka opuszczonego w placówkach opiekuńczo-wychowawczych”, „Jestem opiekunem”.
Helena Radlińska (1879-1954), pod pseudonimami: H. Orsza, J. Strumiński, Warszawianin
Pedagog i działacz oświatowy. Po ukończeniu w 1911 studiów historycznych w na UJ brała udział w ruchu niepodległościowym. 1922-1939 profesor historii i organizacji oświaty pozaszkolnej w Wolnej Wszechnicy Polskiej, 1945-1954 profesor pedagogiki w Uniwersytecie Łódzkim.
Zajmowała się głównie pedagogiką społeczną, ze szczególnym uwzględnieniem badań nad uwarunkowaniami procesów oświaty, a także historią oświaty oraz zagadnieniami książki, czytelnictwa i bibliotekarstwa. Jej głównym hasłem było „Trudności są po to, aby je pokonywać”. Była wybitnym teoretykiem wychowania. Uznawana jest za twórczynię polskiej pedagogiki społecznej. Nie była ona jedynie teoretykiem wychowania ale przez całe życie zajmowała się także działalnością naukowo-dydaktyczną. Była też działaczką międzynarodowego ruchu pedagogicznego. W okresie między I a II wojna światową współpracowała i zasiadała we władzach takich towarzystw, jak m.in. Wydział Wykonawczy Międzynarodowych Kongresów Wychowania Moralnego w Londynie czy Rada Międzynarodowego Biura Wychowania w Genewie. Była współtwórcą Studium Pracy Społeczno-Oświatowej (1925r), uczestniczyła w pracach Światowego Związku Kształcenia Dorosłych oraz w Międzynarodowych Konferencjach Służby Społecznej.
Główne prace: Początki pracy oświatowej w Polsce (1912), Książka wśród ludzi (1924), Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych (1937), Pedagogika społeczna (1961), Z dziejów pracy społecznej i oświatowej w Polsce (1964).
Kazimierz Jeżewski (1877- 1948)
Działacz oświatowy i pedagog. Na podstawie własnej koncepcji wychowawczej tworzył tzw. gniazda rodzinne, czyli rodziny zastępcze dla dzieci osieroconych w wieku 2-10 lat, w których pozostawały do usamodzielnienia się. Twórca Gniazd Sierocych - pierwowzoru rodzinnych domów dziecka, Wiosek Kościuszkowskich, walczący o prawa dla dzieci i młodzieży. Po wybuchu Rewolucji w 1905 r. brał czynny udział w pracach społecznych Komitetu Sienkiewiczowskiego, który miał na celu ratowanie od głodu i zimna dzieci „robotniczej Warszawy”. W 1906 r. Komitet Sienkiewiczowski przekształcono na Towarzystwo Opieki nad Dziećmi (sekretarz, potem wice-prezes). Dzięki jego staraniom powstał pierwszy prototyp Rodzinnego Domu Dziecka, tu pod opieką przybranej matki wychowywało się kilka sierot. Proponował powołanie Krajowego Biura Opieki nad Dziećmi. W 1908 r. powołuje Towarzystwo Gniazd Sierocych. Duże poparcie dla jego działalności i pomysłów płynęło od znanych pisarzy Marii Konopnickiej, Henryka Sienkiewicza, Elizy Orzeszkowej. Gniazdo Sieroce stanowić miało właściwe środowisko zastępczo-rodzinne, zapewniając odpowiednie warunki dla wszechstronnego rozwoju dziecka i wychowanie poprzez pracę, w zamiłowaniu do otaczającej przyrody. W takiej wielodzietnej rodzinie pracującej wspólnie na dostatnie utrzymanie, można było każdemu dziecku zapewnić nie tylko indywidualną opiekę, ale też przygotować do samodzielnego życia po ukończeniu szkoły zawodowej. W Wiosce mogły pozostać dzieci starsze powyżej 16 roku życia. Pierwsza taka placówka powstała w 1908 r. koło Przemyśla w Stanisławczyku i przez 2 lata Jeżewski sam nią kierował. Do roku 1914 powstało 8 Gniazd. Jako dyrektor Towarzystwa Gniazd Sierocych odwiedzał placówki rozmieszczone na terenie całego kraju, interesował się ich działalnością i problemami. Uczniowie, którzy opuszczali Wioski mięli zapewnione wykształcenie, zawód i drobne oszczędności z Funduszu Kształcenia Zawodowego lub Funduszu Posagowego, które funkcjonowały w Wioskach. Absolwenci Wiosek należeli do Związku Gnieździaków, który później przekształcono w Związek Pracowników Społecznych.
Po 1918 organizował Wioski Kościuszkowskie, w których obowiązkiem osadników było wychowywanie sierot wraz z własnymi dziećmi. Jego tradycje kontynuuje powstałe w 1957 Koło Przyjaciół Dzieci imienia K. Jeżewskiego.