Żeby opisać położenie narządu lub położenie jakiejkolwiek zmiany w organizmie człowieka używamy mianownictwa anatomicznego. Człowieka opisujemy zawsze tak jakby stał w postawie do mierzenia wzrostu, wpatrzony w dal, kończyny dolne wyprostowane, kończyny górne są opuszczone kciukiem skierowane na zewnątrz.
Przymiotniki używane do opisania położenia narządów: prawa, lewa, górny, dolny, przedni, tylni, obwodowo, centralnie, powierzchownie, głęboko, pośrodkowe (w płaszczyźnie strzałkowej, przecinając nasze ciało na dwie symetryczne części, np. nos), przyśrodkowe (np. oko), boczne (np. ucho), bliższy (bliżej centrum naszego ciała), dalszy.
Układ kostny
Układ szkieletowy zbudowany jest z tkanki kostnej i chrzęstnej. Są to najbardziej odporne mechanicznie, tkanki oraz bardzo plastyczne. Kości ludzkie różnią się od plastykowych. Mają znacznie więcej szczegółów, elementy wklęsłe i wypukłe, które powstały w wyniku sąsiadowania np. jakiegoś narządu. Przebiegające naczynia i nerwy tworzą na nich różnego rodzaju bruzdy i zagłębienia, natomiast elementy które się przyczepiają do kości, czyli ścięgna torebki stawowe, więzadła będą pociągać tą kość i modelować na niej elementy wypukłe. Kości możemy podzielić na dwie grupy:
- szkieletu osiowego: czaszkę, kręgosłup i klatkę piersiową
- szkielet kończyn, w którym wyróżniamy szkielet obręczy, która łączy szkielet osiowy z wolną kończyną.
Kości możemy także podzielić ze względu na rodzaj kości, ich wygląd. Np. ze względu na to, że jeden wymiar znacznie przeważa nad drugim wyróżniamy kości długie np. udowa, ramienna, poza tym kości płaskie, np. łopatkę, kości krótkie, np. paliczki, kości nadgarstka, różnokształtne, np. kręgosłupa, twarzoczaszki.
Kości pneumatyczne, w których znajdują się jamy wypełnione powietrzem, otaczające jamę nosową. Funkcją kości pneumatycznych jest zmniejszanie oporów czaszki, izolator procesów CSN-u, ogrzewanie powietrza dla układu oddechowego i rezonans dla narządu głosu. Są to kości otaczające jamę nosową, czyli czołowa, klinowa, obie szczęki i kość sitowa.
Kości łączą się dwoma rodzajami połączeń: ruchomymi i nieruchomymi. Nieruchome przy pomocy tkanki łącznej. Są to więzozrosty, chrząstkozrosty albo kościozrosty. Połączenia ruchome - stawy. Musi spełniać trzy warunki. Muszą istnieć przynajmniej dwie powierzchnie stawowe, pomiędzy nimi szczelina stawowa i oprócz tego musi występować torebka stawowa. W normalnym stanie torebka stawowa ma dwie warstwy. Błonę maziową leżącą bardziej wewnątrz oraz błonę włóknistą leżącą bardziej na zewnątrz. Dodatkowymi elementami w stawach są np. więzadła, które mogą być wewnątrzstawowe i zewnątrz stawowe, oprócz tego łękotki, krążki śródstawowe i karetki maziowe.
Stawy możemy podzielić w różny sposób
Proste i złożone (dwie lub więcej powierzchni stawowych).
Ze względu na liczbę osi wokół których odbywa się ruch (jedno, dwu lub wieloosiowe).
Ze względu na ukształtowanie powierzchni stawowych:
Kuliste wolne (główka stawowa porusza się w bardzo płaskiej panewce - największa ruchomośći, najczęściej ulega zwichnięciom), ruchy wykonywane w tym stawie to: odwodzenia, przywodzenia, zgięcia do przodu, prostowania, zgięcia do tyłu, obrót do wewnątrz i na zewnątrz, obwodzenie) i kulisty panewkowy (np. biodrowy kość siedzi w panewce, można wykonywać te same ruchy, ale w znacznie ograniczonym zakresie), płaski (dwie równe powierzchnie stawowe - żadna ruchomość np.. krzyżowo - biodrowy), zawiasowy (np. międzypaliczkowe - ruchy zgięcia i prostowania), zawiasowy zmodyfikowany (np. łokciowy, gdyż poza zgięciem i prostowaniem wykonujemy nawracanie i odwracanie lub kolanowy, gdzie poza skrajnymi położeniami możemy wykonać ruch do wewnątrz lub na zewnątrz), śrubowy (utworzony przez dwa pierwsze kręgi kręgosłupa szyjnego, czyli szczytowy i obrotowy), kłykciowy (promieniowy nadgarstkowy pomiędzy kości szeregu niższego nadgarstka łączą się z kością promieniową, możliwe zgięcie dłoniowe, prostowanie, zgięcie grzbietowe, przywodzenie i odwodzenie, obwodzenie).
Szkielet osiowy
Czaszka dzielimy ze względu na kształt, ale także czy mają kontakt z CSNem czy nie, czyli mózgoczaszki i twarzoczaszki. Mózgoczaszki mają kontakt z CSNem zaliczamy do nich kości parzyste (ciemieniowa, skroniowa) i nieparzyste (klinowa, czołowa, potyliczna, sitowa). Do kości twarzoczaszki parzystych należą kości: nosowa, szczęka, łzowa, jarzmowa, małżowina nosowa dolna, podniebienna a do nieparzystych: żuchwa, lemiesz i kość gnykowa. Kości te łączą się różnymi sposobami w większości więzozrostami czyli szwami. Mogą mieć różny kształt, piłowate, łuskowate i mogą później ulec skostnieniu. U dzieci czaszka ma jeszcze ciemiączka. Jedyne połączenie stawowe to staw skroniowo - żuchwowy, w tym stawie porusza się głowa żuchwy w dołku stawowym znajdującym się na kości skroniowej, ruchy opuszczania, podnoszenia, wysuwania, cofania żuchwy i mielenia.
Kręgosłup część przedkrzyżowa zbudowana z izolowanych kręgów i część powstała ze zrośnięcia kręgów czyli kość krzyżową i guziczną. Kręgosłup składa się z odcinków: szyjnego (7 kręgów), piersiowego (12), lędźwiowego(5), kość krzyżowa (najczęściej zrośnięcie 5 kręgów) i guziczka (2-4 kręgi). W każdym kręgu wyróżniamy trzon, który leży najbardziej z przodu, z niego do tyłu odchodzą łuki a z nich wyrostki. Wyrostek nieparzysty jest jeden i sterczy ku tyłowi i jest to wyrostek kolczysty. Pozostałe są parzyste. Stawowe górne i dolne oraz poprzeczne. W odcinku szyjnym kręgi zdecydowanie mniejsze, trzon mały, ma inny kształt, światło kanału kręgowego bardziej trójkątne. Wyrostki stawowe mają powierzchnię stawową pod kątem 45 stopni a wyrostki kolczyste są rozdwojone na końcu, wyrostki poprzeczne też są rozdwojone zbudowane z dwóch blaszek: przedniej i tylniej, ograniczające otwór wyrostka poprzecznego. W tym otworze przebiega tętnica kręgowa. W odcinku piersiowym nie ma już kółeczek po bokach kręgów, czyli wyrostek poprzeczny jest jeden, ale za to znajdują się na nim dwie powierzchnie stawowe placki bardziej gładkie, są to dołki żebrowe do połączenia z żebrami. Również na trzonach i bocznych powierzchniach znajdują się dwa takie miejsca, są to dołki żebrowe trzonu kręgu i również służą do połączenia z żebrami. Wyrostki kolczyste zachodzą na siebie dachówkowato pod kątem 45 stopni. W odcinku lędźwiowym trzony są zdecydowanie największe, wyrostek kolczysty to taka listewka spłaszczona ustawiona dokładnie w płaszczyźnie strzałkowej, wyrostki stawowe górne i dolne wytwarzają powierzchnię walca i wyrostki poprzeczne, te które sterczą po boku to nie są wyrostki poprzeczne, to są tak naprawdę wyrostki żebrowe. Powstają z tego samego materiału, z którego piętro wyżej powstają żebra, stąd ich nazwa. Wyrostki poprzeczne zostały zredukowane do maleńkich wyrostków dodatkowych i te dodatkowe leżą u podstawy wyrostka żebrowego. Różnice: trzony kręgów coraz większe idąc od góry do dołu, na trzonach w odcinku piersiowym występują dołki żebrowe, czyli powierzchnie stawowe do połączenia z żebrami, wyrostki kolczyste w odcinku szyjnym są rozdwojone, w piersiowym zachodzą siebie dachówkowato i są ustawione pod kątem 45 stopni, a w lędźwiowym leżą dokładnie w płaszczyźnie strzałkowej i mają kształt spłaszczonych listewek. Wyrostki poprzeczne w odcinku szyjnym mają to kółeczko, piersiowym mają na sobie dołki żebrowe, w lędźwiowym największe i są to tak naprawdę wyrostki żebrowe, natomiast wyrostki poprzeczne zostały zredukowane.
W odcinku szyjnym dwa pierwsze kręgi zbudowane są zupełnie inaczej. W pierwszym kręgu szyjnym w ogóle nie mamy trzonu. Jest tylko łuk przedni i łuk tylni oraz dwie części boczne, elementem typowym dla odcinka szyjnego są oczywiście rozdwojone wyrostki poprzeczne. Na tym kręgu mamy dołki stawowe górne, i dołek zęba na tylnie powierzchni łuku przedniego. Na kręgu obrotowym mamy zdecydowanie większy trzon wystający ku górze, jest to tzw. ząb obrotnika. Na tym zębie znajduje się powierzchnia stawowa przednia zęba i powierzchnia stawowa tylnia zęba. Oprócz tego po obu stronach mamy powierzchnie stawowe górne kręgu obrotowego. Tu po raz pierwszy na tym kręgu pojawiają się wyrostki stawowe dolne z powierzchniami stawowymi. Te kręgi łączą się ze sobą w ten sposób, że wytwarzają staw śrubowy, staw szczytowo-obrotowy. Jest to staw złożony z czterech stawów. Dwa z nich po bokach to stawy szczytowo-obrotowe boczne utworzone przez dołki stawowe dolne kręgu szczytowego i powierzchnie stawowe górne kręgu obrotowego. Powierzchnia przednia zęba łączy się z dołkiem zęba, tworząc staw szczytowo-obrotowy pośrodkowy przedni. Z tyłu powierzchnia tylnia zęba łączy się z powierzchnią stawową więzadeł poprzecznego kręgu obrotowego, czyli wytwarza staw szczytowo-obrotowo pośrodkowy tylni. Ten staw, wzmocniony wieloma więzadłami, np. więzadłem wierzchołka zęba, ale jest bardzo bliskie sąsiedztwo z kanałem kręgowym. Tu na niebieskie powierzchnie stawowe, czyli rowki stawowe nachodzą kłykcie kości potylicznej. Czyli tutaj mamy już połączenie wytwarzające staw szczytowo - potyliczny, którym wykonujemy niewielkie ruchy potakiwania, staw kłykciowy. W tym miejscu przebiega także tętnica. Granica pomiędzy rdzeniem przedłużonym a rdzeniem kręgowym wyznacza dolny brzeg otworu wielkiego potylicznego albo miejsce odejścia pierwszych korzeni nerwowo - rdzeniowych, albo jest to miejsce skrzyżowania piramid czyli na powierzchni brzusznej tego rdzenia. Czyli wszystkie złamania w tym odcinku na wysokości C1 C2 czy C3 kręgów szyjnych grożą nam przy większym urazie przemieszczeniem się odłamów kostnych do bardzo ciasnego kanału kręgowego w tym miejscu, gdyż w tym kręgu szyjnym jest to bardzo mała powierzchnia i uszkodzeniem tego rdzenia. Po każdym urazie głowy mamy niewielki obrzęk, czyli ten rdzeń przedłużony, który leży tuż nad tym otworem nawet ważne jest zabezpieczenie tego obszaru, gdyż jak wiemy z biologii w dolnym odcinku rdzenia przedłużonego znajdują się ośrodki odpowiedzialne m.in. za oddychanie. Kolejnym ważnym miejscem w kręgosłupie szyjnym są otwory wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych. Przez te otwory przebiega tętnica kręgowa, która biegnie do tętnicy podobojczykowej na szyi biegnie w tych otworach, następnie przez otwór wielki potyliczny wchodzi do tylnego dołu czaszki i tam obie tętnice kręgowe łączą się w tętnicę podstawową. To ma również znaczenie kliniczne, dlatego że jeżeli ktoś sobie uszkodzi kręgosłup szyjny, to w związku z tym, iż obie odpowiadają za unaczynienie tylniej części mózgowia i móżdżku, więc w wyniku tego może dojść do zaburzeń równowagi, oczopląs, utraty przytomności, zaburzenia widzenia, szumy uszne oraz inne. Te początkowe objawy mogą się później nasilać pomimo tego, iż jest to oddalone od centralnego układu nerwowego.
Połaczenie kręgów kręgosłupa.
Trzony kręgowe połączone są za pomocą krążka międzykręgowego. Jest on chrzęstny, ma w środku jądro miażdżyste a dookoła pieścień włóknisty, mają za zadanie amortyzację, razem stanowią około 1/3 wysokości kręgosłupa, w miarę jak zwiększają się trzony kręgów, zwiększa się średnica krążka, są zawsze trochę większe niż średnice trzonów które łączą. Aby one się dobrze trzymały połączenie wzmocnione jest więzadłami (więzadłem podłużnym przednim oraz tylnym, które jest słabsze). Jeżeli ktoś przyjmuje złą postawę dochodzi do znacznego obciążenia odcinka lędźwiowego, w wyniku czego może dojść do wydostania się jądra miażdżystego poza krążek włóknisty, czyli tzw. wypadnięcia dysku, co daje uciski na struktury nerwowe. Są chrzęstne, z wiekiem są mniej elaczystne.
Połączenia pomiędzy łukami i wyrostkami. Pomiędzy wyrostkami stawowymi dolnymi kręgu leżącego wyżej i górnymi kręgu leżącego niżej na każdej wysokości powstają dwa stawy międzykręgowe i dzięki temu kręgosłup jest ruchomy. Te połączenia są również wzmocnione więzadłami. Występują więzadła żółte, które łączą łuki kręgów i zamykają całkowicie od tyłu i z boku kanał kręgowy, więzadła międzykolczyste pomiędzy brzegami dwóch sąsiednich wyrostków kolczystych, więzadła międzypoprzeczne pomiędzy brzegami wyrostków poprzecznych, więzadło nadkolcowe łączące szczyty wyrostków kolczystych, które w odcinku szyjnym jest większe i nazywane jest więzadłem karkowym (większe gdyż musi bardziej stabilizować i odcinek szyjny jest najbardziej ruchomym odcinkiem kręgosłupa i w odcinku szyjnym wyrostki kolczyste to jakby widełki, więc automatycznie też musi być silniejsze). Uszkodzenia więzadeł na zdjęciu rentgenowskim możemy wnioskować jedynie po ułożeniu kości, np. wygięcie kręgosłupa w części szyjnej jest zniesione, jest bardziej prosty, czyli oznacza to, iż więzadło nie trzyma, więc aby rdzeń kręgowy nie uległ uszkodzeniu trzeba założyć pacjentowi kołnierz.
To było w odcinku przedkrzyżowym. Poniżej kość krzyżowa powstała w wyniku zrośnięcia kręgów, na powierzchni przedniej jest gładka, ma na dole podstawę, na górze szczyt i ma otwory krzyżowe przednie ora tylnie. Z tyłu na kości krzyżowej występują rzemienie, są one odpowiednikami wyrostków w odcinkach leżących wyżej.
Kręgosłup w całości ogranicza nam kanał kręgowy. Z przodu ograniczony jest przez tylnią powierzchnię trzonów kręgów, krążków międzykręgowych oraz więzadło podłużne tylne. Z tyłu ograniczone jest przez łuki kręgów i więzadło żółte, natomiast z boku znajdują się otwory międzykręgowe i przez te otwory wychodzą nam nerwy rdzeniowe.
Kręgosłup jako całość ma krzywizny fizjologiczne w płaszczyźnie strzałkowej : lordoza - wypukłość do przodu w odcinku szyjnym i lędźwiowym, kifoza - wypukłość skierowana do tyłu, występuje w odcinku piersiowym i krzyżowym Wszystkie krzywizny, skrzywienia boczne, skoliozy nie są krzywiznami fizjologicznymi. W przypadku noworodka kręgosłup jest całkowicie prosty i krzywizny fizjologiczne powstają w miarę upływu czasu: kifoza jak zaczynamy oddychać, lordoza szyjna jak zaczynamy dźwigać głowę, lordoza lędźwiowa jak zaczynamy chodzić. Krzywizny te mają zwiększyć nam możliwość obciążeń kręgosłupa.
Szkielet klatki
Składa się z mostka dwunastu par żeber kostnych i chrzęstnych oraz dwunastu kręgów piersiowych. Te żebra przyczepiają się do kręgosłupa w ten sposób, że na końcu kręgowym żebra znajduje się głowa żebra, ma ona poza 1, 10, 11, 12 żebrem dwie powierzchnie stawowe: górną i dolną, oddzielone grzebieniem głowy żebra, następnie ma szyjkę i guzek żebra, następnie trzon żebra i koniec mostkowy. Ta głowa żebra przyczepi się do dołków stawowych leżących na powierzchniach bocznych trzonów kręgów na odcinku piersiowym dołka stawowego dolnego kręgu leżącego wyżej dołka stawowego kręgu leżącego niżej a grzebień żebra przechodzi tam, gdzie mamy krążek międzykręgowy i tu wytwarza się staw głowy żebra albo kręg żebrowo - kręgowy, natomiast guzek żebra łączy się z miejscem które jest takie płaskie na wyrostku poprzecznym, czyli jest to dołek żebrowy wyrostka poprzecznego i tu wytwarza się staw guzka żebra albo żebrowo poprzeczny, czyli żebrowo - kręgowy. W dwóch miejscach żebro łączy się z kręgosłupem. To połączenie oczywiście wzmocnione jest więzadłami. Następnie żebro biegnie sobie w bok i do przodu i kończy się końcem mostkowym. Koniec mostkowy przechodzi następnie w żebro chrzęstne a żebro chrzęstne łączy się z mostkiem, najczęściej stawowo. To połączenie żebrowo - mostkowe wzmocnione jest więzadłem żebrowo - mostkowym przednim i tylnim wytwarzającym błonę mostka przednią i tylnią. To są dość mocne struktury więzadłowe. Mostek ma rękojeść, trzon i wyrostek mieczykowaty. Rękojeść i trzon łączą się w miejscu nazywanym chrząstkozrostem górnym mostka, a na granicy trzonu z wyrostkiem mieczykowatym mamy dolny chrząstkozrost. W górnym odcinku gdzie trzon łączy się z rękojeścią mamy tzw. Kąt mostka, jest to wypukłe połączenie tych elementów i z boku tego połączenia przyczepia się do mostka drugie żebro. Pierwsze żebro ma powierzchnię górna i dolną a brzegi: przedni i tylni - leży bardzo płasko, a pozostałe żebra maja powierzchnię przednią i tylnią, a brzegi : górny i dolny. Jak się liczy żebra, to szuka się kąta mostku, na jego wysokości znajduje się drugie żebro, względem niego liczy się pozostałe. Ze względu na sposób połączenia żeber z mostkiem wyróżniamy żebra prawdziwe i rzekome. Prawdziwe łączą się z mostkiem bezpośrednio, a rzekome (żebra 8-12) poprzez łuk żebrowy za pomocą chrząstki siódmego żebra. Wyjątek stanowią żebra wolne 11 i 12 które w ogóle nie łączą się z mostkiem. Żebra wytwarzają ściany klatki piersiowej ( i inne xD np. mostek). Mamy cztery ściany klatki piersiowej: przednią, tylnia i dwie boczne. Nie mamy ściany na górze i na dole. Występują tam otwory: otwór górny klatki piersiowej i otwór dolny. Otwór górny ograniczony jest przez wcięcie szyjne rękojeści mostka, stawy mostkowo-obojczykowe, brzegi wewnętrzne pierwszych żeber i powierzchnię przednią pierwszego kręgu piersiowego. Otwór dolny klatki piersiowej ograniczony jest od tyłu przez ostatni kręg piersiowy, brzegi dolne 12 i 11 żebra, łuki żebrowe i wyrostek mieczykowaty mostka. Otwór dolny zamknięty jest przez przeponę, a górny jest otwarty. Przechodzą przez niego przełyk, tchawica, duże naczynia krwionośne, zawiera też szczyty płuc pokryte opłucną. W przeponie mamy trzy otwory: przełyku, aorty, żyły głównej dolnej. Wzdłuż brzegu dolnego każdego żebra przebiega tzw. Bruzda żebra. Zawiera ona: VAN ( vena arteria nervus - żyła międzyżebrowa tylna, tętnica międzyżebrowa tylna, nerw międzyżebrowy). Dlatego wkłucia robi się wzdłuż górnego brzegu żebra leżącego niżej- aby nie uszkodzić nerwu.