Wprowadzenie
I. Pojęcie lokalności i jej zastosowanie
Termin lokalny i lokalność można rozpatrywać w różnych ujęciach i konfiguracjach. Z przymiotnikiem społeczny tworzy, społeczność lokalną, ze słowem ekonomiczny oznacza gospodarkę lokalną, z wyrazem kulturowy tworzy kulturę i tradycję miejscowej społeczności. Wraz z nastaniem samorządu terytorialnego znaczenia praktycznego nabrał termin demokracja lokalna oznaczający udział danej społeczności w sprawowaniu władzy. Stąd też powstaje zespół kryteriów tworzący uwarunkowania rozwoju lokalnego. Na te okoliczności odziaływują czynniki o zasięgu regionalnym, krajowym, i międzynarodowym. Wzajemne relacje pomiędzy tymi czynnikami tworzy całokształt warunków rozwojowych na danym obszarze.
Termin rozwój lokalny powinno łączyć się z takimi pojęciami jak:
gospodarka lokalna,
społeczność lokalna,
patriotyzm lokalny,
lider lokalny,
finanse lokalne,
zasoby lokalne,
demokracja lokalna,
instytucje lokalne,
kultura lokalna,
twórczość lokalna,
prasa lokalna,
polityka lokalna,
plan rozwoju lokalnego.
II. Instrumenty rozwoju lokalnego
Polityka rozwoju lokalnego - polityka lokalna jest integralną częścią polityki społeczno-ekonomicznej, polityki świadomego oddziaływania władz na rozwój, przyczynia się do rozwoju społeczno-gospodarczego całego kraju.
Instrumenty oddziaływania na rozwój lokalny można podzielić na następujące kategorie:
• bezpośrednie i pośrednie instrumenty finansowe;
• instrumenty instytucjonalne;
• rozbudowa infrastruktury technicznej i społecznej;
• instrumenty niematerialne (szkolenia, doradztwo, badania i rozwój technologii);
• instrumenty organizacyjno-prawne;
• instrumenty planistyczne;
1. Instrumenty finansowe
Instrumenty finansowe funkcjonują w wybranych częściach danego państwa, np. regionu. Ich działanie odnosi się do: wybranego sektora (np. rolnictwo, przećsł, budownictwo); typu działalności gospodarczej (np. produkcyjnej, handlowej, usługowej); rodzaju przedsięwzięcia (np. budowy, rozbudowy, modernizacji), wielkości przedsięwzięcia; liczby miejsc pracy.
Podmioty gospodarujące otrzymują wsparcie wg określonych zasad:
• udzielane jest przez sektor publiczny, (departamenty rządowe, agencje, banki itp., przeznaczone jest na potrzeby obszarów borykających się z trudnościami;
• wsparcie musi przynosić bezpośrednią korzyść finansową tym firmom, które je uzyskają;
Do instrumentów finansowych wspierających rozwój lokalny zalicza się:
• ulgi podatkowe;
• zwolnienia, ułatwienia w dostępie do kredytu, subwencje z budżetu dla określonych podmiotów oraz przedsięwzięć inwestycyjnych, a także inwestycji związanych z ochroną środowiska;
• wsparcie finansowe w ramach funduszu gwarancyjnego dla małych i średnich firm podejmujących ryzyko rozpoczęcia działalności gospodarczej w określonych branżach;
• zwolnienia podatkowe dla nowo powstałych przedsiębiorstw;
• grunty służące do stymulowania inwestycji w środki trwałe;
• system nisko oprocentowanych pożyczek;
• wspieranie zatrudnienia przez ulgi od świadczeń na ubezpieczenia społeczne;
• wspieranie szkoleń i podnoszenie kwalifikacji związanych z przedsiębiorczością i działalnością gospodarczą;
• wspieranie inwestycji dotyczących sfery niematerialnej, np.: patenty, licencje, czynniki związane z konkurencyjnością, rozwój produktu, marketing;
• ulgi dla eksporterów;
Instrumenty finansowe można podzielić na: negatywne - mogą to być wyższe obciążenia podatkowe stosowane wobec określonych inwestorów i na pewnych obszarach, np. graniczących z parkami krajobrazowymi itp.; oraz pozytywne - zwolnienia oraz ulgi podatkowe, ułatwienia kredytowe, subwencje budżetowe dla przedsiębiorców podejmujących swoją działalność na obszarach uznanych za wymagające restrukturyzacji albo aktywizacji gospodarczej.
Instrumentami finansowymi wspierającymi rozwój lokalny są również pożyczki z instytucji międzynarodowych tj:
• Międzynarodowy Fundusz Walutowy podtrzymuje równowagę bilansów płatniczych i makroekonomicznych programów stabilizacyjnych;
• Bank Światowy (stanowi pomoc z zakresu transportu, energetyki, rolnictwa i innych dziedzin gospodarki;
• Europejski Bank Inwestycyjny (EBI)(udziela pożyczek i gwarancji, które umożliwiają finansowanie projektów rozwoju regionów słabiej rozwiniętych, projektów modernizacji i przekształcenia przedsiębiorstw);
• Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOiR) - jego głównym celem jest wspieranie reform w Europie Środkowej i Wschodniej oraz finansowanie przedsięwzięć gospodarczych podmiotów w tych krajach.
Przykłady pozytywne
Ulgi podatkowe w ramach programu pomocy regionalnej przyjętego uchwałą rady Miejskiej w 2003 r. przysługujące przedsiębiorcom realizującym na terenie miasta inwestycje produkcyjno-usługowe i tworzącym przy tej okazji co najmniej 5 miejsc pracy; w ramach ulgi przedsiębiorca uzyskuje zwolnienie z podatku od nieruchomości na okres od 1 roku (5 miejsc pracy) do 5 lat (co najmniej 45 miejsc pracy);
Wypracowanie przez władze samorządowe modelu wymuszającego na inwestorach branży handlowej wielkopowierzchniowej poniesienie nakładów na rozbudowę okolicznej infrastruktury drogowej (teraz ustawa daje takie możliwości).
2. Instrumenty instytucjonalne
- rada gminy,
- wójt, burmistrz, prezydent,
- organizacje pozarządowe
Przykłady Negatywne:
brak współpracy (konflikt) między Prezydentem a większością Rady Miejskiej skutkujące blokowaniem decyzji
brak jednolitej i przejrzystej polityki władz samorządowych wobec potencjalnych inwestorów
brak wydzielonej jednostki organizacyjnej skupionej na pozyskiwaniu i obsłudze inwestorów
Zmiany, które należy wprowadzić w następnej kadencji samorządu:
Przygotować nowatorską strategię promocji inwestycyjnej miasta.
Stworzyć specjalny zespół złożony z najlepszych pracowników urzędu oraz specjalistów z zewnątrz będzie pozyskiwał inwestorów krajowych i zagranicznych.
Utworzyć Biuro Obsługi Inwestorów.
a) dla przedsiębiorców stworzyć punkt doradczy, gdzie obok kompleksowej obsługi w zakresie rejestracji działalności, uzyskają oni wszystkie niezbędne informacje związane z założeniem firmy; pracownik urzędu zaproponuje każdemu standardową stronę internetową z podstawowymi danymi o firmie na darmowym serwerze udostępnianym przez miasto
b) więksi, strategiczni dla miasta inwestorzy powinni otrzymać indywidualnych opiekunów i doradców, których zadaniem będzie doprowadzenie do jak najszybszego i pozytywnego zakończenia procesu decyzyjnego
3. Instrumenty infrastruktury technicznej i społecznej
Zagospodarowanie terytorium kraju, regionów i mikroregionów ma wpływ ich wyposażenie w infrastrukturę techniczną i społeczną. Zasięgiem obejmuje układy komunikacji kolejowej i drogowej, układ energetyczny, gospodarkę wodną, rozmieszczenie osadnictwa, gospodarkę komunalną, oświatę, ochronę zdrowia i naukę.
Pobudzanie rozwoju lokalnego przez inwestycje infrastrukturalne jest działaniem najbardziej efektywnym, stymulującym lokalizację przedsiębiorstw, w tym zaawansowanej technologii.
Przykłady Pozytywne:
rozwinięta struktura szkolnictwa wyższego o zróżnicowanym profilu (technicznym, medycznym, humanistycznym, nauk ścisłych, ekonomicznym, artystycznym;
system ochrony zdrowia, szczególnie szpitalnictwa, na wysokim poziomie.
Negatywne:
brak dogodnych połączeń komunikacyjnych;
brak dwupasmowej drogi ekspresowej łączącej miasto z większym miastem np. Warszawą
brak szybkiego połączenia kolejowego z Warszawą;
brak lotniska regionalnego;
przestarzały system komunikacyjny miasta - brak obwodnic.
Zmiany, które należy wprowadzić w następnej kadencji samorządu:
Rozpocząć budowę kampusu uniwersyteckiego
Zbudować Park Technologiczny
powstaną nowoczesne budynki z niezbędną infrastrukturą techniczną, w których zarówno zachęceni przez władze samorządowe zewnętrzni inwestorzy, jak również lokalne firmy o innowacyjnym profilu, będą mogły prowadzić działalność gospodarczą i naukowo-badawczą na preferencyjnych warunkach;
zachęcić inwestorów do nawiązania trwałej współpracy z lokalnym środowiskiem naukowym i zobligować do przyjmowania na staże studentów białostockich uczelni;
dla mikroprzedsiębiorców powstanie inkubator przedsiębiorczości, w którym będą oni mogli przez określony czas po rozpoczęciu działalności korzystać z biur, urządzeń technicznych i internetu za symboliczną odpłatnością;
Zwiększyć atrakcyjność inwestycyjną miasta
bardzo intensywnie zabiegać o jak najszybszą budowę dwujezdniowej trasy ekspresowej do Warszawy oraz modernizację połączenia kolejowego Białystok -Warszawa tak, aby możliwe było dotarcie do stolicy w 1,5 godziny;
zbudować lotnisko regionalne zapewniające połączenia zarówno krajowe, jak i międzynarodowe
Zrealizować wielkie inwestycje drogowe
przyspieszyć realizację inwestycji drogowych poprzez zdecydowanie szybszy wykup gruntów;
skutecznie pozyskać pieniądze unijne;
skupić się przede wszystkim na budowie nowych , kluczowych dla miasta i jego rozwoju dróg.
4. Instrumenty niematerialne (informacyjne)
Zdaniem L. Kupca, instrumenty niematerialne polityki lokalnej powinny dostarczać podmiotom gospodarczym jasnych i klarownych danych o przekształceniach strukturalnych w regionie. W związku z tym instrumenty te powinny informować o:
• technologiach ochrony środowiska oraz sprzyjających środowisku technologiach produkcji;
• zagrożeniach środowiska dla ludności i gospodarki w regionie;
• gospodarce zasobami naturalnymi w regionie;
• zmianach warunków funkcjonowania układów gospodarczych;
• preferencjach produkcyjnych określonych gałęzi i branż przemysłu;
• preferencjach i ograniczeniach dotyczących lokalizacji zakładów przemysłowych;
• wolnych oraz niewykorzystanych mocach produkcyjnych;
• wielkości i strukturze zasobów pracy - kadr kwalifikowanych.
Przykłady Pozytywne:
opracowana i dostępna w Internecie Strategia rozwoju miasta
przyjęty Wieloletni Plan Inwestycyjny;
dostępna w Internecie oferta kluczowych terenów inwestycyjnych
nawiązanie współpracy z miastami partnerskimi;
Negatywne:
zbyt mała aktywność Prezydenta (i jego Urzędu) w promowaniu miasta jako atrakcyjnego miejsca na lokowanie inwestycji
5. Instrumenty organizacyjno-prawne
Do instrumentów prawnych zalicza się:
1) normy powszechnie obowiązujące - są one ustalone przez władze państwowe i organy samorządu terytorialnego.. Prawo stoi na straży przestrzegania następujących reguł:
• ochrony terenów szczególnie przydatnych do produkcji rolniczej;
• przestrzegania zasad ochrony środowiska naturalnego i krajobrazu: wód, gleby, powietrza, lasów, drzewostanu itp.;
• przestrzegania zasad bezpieczeństwa;
• stosowanie gabarytów zabudowy zgodnych z wymogami urbanistyczno-architektonicznymi.
2) decyzje administracyjne - stanowią formę aplikacji powszechnie obowiązujących norm. Wprowadzają szczegółowe regulacje do:
• sposobów zabudowy terenów;
• lokalizacji inwestycji budowlanych;
• dopuszczenia, zakazów lub ograniczenia pewnych rodzajów produkcji i technologii mających szkodliwy wpływ na środowisko naturalne;
• pozwolenia na budowę.
Przykłady Negatywne:
brak planów zagospodarowania terenów dla większości obszarów miasta (planami zagospodarowania objętych jest mniej niż 8% powierzchni miasta)
6. Specjalne strefy ekonomiczne
Obecnie w Polsce istnieje 15 specjalnych stref ekonomicznych. Od 01.01.2000 r. zlikwidowano mazowiecką i częstochowską SSĘ. Pierwsza SSĘ EURO - PARK Mielec została utworzona w 1995 r. Strefy to obszar, na którym umiejscowione są przedsiębiorstwa korzystające ze zwolnień podatkowych.
Strefy zostały powołane do życia w regionach o wysokim bezrobociu strukturalnym, np. w Suwałkach, w Słupsku, bądź na terenach, na których dokonano restrukturyzacji przedsiębiorstw - w Starachowicach, Mielcu i Legnicy.
Główne cele utworzenia SSE w Polsce to:
• przyspieszenie rozwoju ekonomicznego i społecznego regionów w celu wzmocnienia potencjału gospodarczego i wpłynięcia na rozwój społeczny i infrastrukturalny;
• tworzenie warunków zmierzających do zacieśnienia więzi ekonomicznych w ramach współpracy przygranicznej;
• ograniczenie bezrobocia.
Po wejściu do Unii Europejskiej tworzenie nowych stref jest obwarowane wymogami dotyczącymi tworzenia nowych miejsc pracy i wielkości zainwestowanego kapitału. Znacznie łatwiej jest utworzyć podstrefę już istniejącej strefy. Zainteresowanie inwestorów nowymi przedsięwzięciami w SSE jest znacznie większe niż poza nimi
7. Euroregiony
Współpraca transgraniczna jest niezbędnym działaniem podejmowanym przez władze lokalne. Wyrównywanie nierówności, jakie istnieją pomiędzy tymi obszarami, a co za tym idzie umożliwia szybszy rozwój gospodarczy tych terenów. Euroregiony są trwałymi porozumieniami podpisywanymi przez lokalne władze lokalne. Należy rozwijać współpracę euroregionalną jako wyższą formę kooperacji międzygminnej w postaci związków i stowarzyszeń, w województwie podlaskim w oparciu o Euroregion Niemen i Euroregion Puszcza Białowieska.
8. Kontrakt regionalny
Kontrakt regionalny (rząd - region) jest umową cywilnoprawną zawartą miedzy agendami rządu centralnego a samorządem regionu na wykonanie określonego zadania. W umowie tej określa się środki przeznaczone na jego realizację z budżetu państwa i budżetu regionu. Przedmiotem kontraktów rząd - regiony powinny być zarówno przedsięwzięcia inicjowane przez rząd, jak i samorząd terytorialny.
Najbardziej rozbudowany był kontrakt na lata 2001- 2003, na który przeznaczono łącznie 484 838,96 tys. zł i 29 865 tys. EURO. Kolejne kontrakty wraz z wejściem Funduszy Strukturalnych zostały wielokrotnie zmniejszone, ale nadal cieszą się dużym zainteresowaniem samorządów finansujących głównie rozwój infrastruktury.
Bibliografia:
Gilowska Z., Gorzelak G., Jałowiecki B., Kierunki polityki regionalnej Polski, Uniwersytet Warszawski. Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego, Warszawa 1998.
Kukliński A., Winiarski B., Zachodnie regiony Polski - szanse i zagrożenia, Uniwersytet Warszawski, Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego nr 12, Warszawa 1993.
Kupiec L., Gospodarka przestrzenna, t. II Ekonomika regionu, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 1999.
Kurzowa Z., Kubiszyn-Mędrala Z., Skarżyński M., Winiarska J., Słownik synonimów polskich, PWN, Warszawa 2001.
Polityka gospodarcza, pod red. B. Winiarskiego, PWN, Warszawa 2000.
Truskolaski T., Instrumenty sterowania rozwojem regionalnym, w: Gospodarka przestrzenna T IV. Polityka regionalna. Pod red. L. Kupca, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2000.
T. Truskolaski, Instrumenty sterowania rozwojem regionalnym, w: Gospodarka przestrzenna T IV. Polityka regionalna. Pod red. L. Kupca, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2000, s. 125.
Tamże, s. 62- 63.
T. Truskolaski, Instrumenty sterowania rozwojem… op. cit., 126.
Polityka gospodarcza, pod red. B. Winiarskiego, PWN, Warszawa 2000 s.365-366.
T. Truskolaski, Instrumenty sterowania rozwojem…, op. cit., s. 135-136.
L. Kupiec, Gospodarka przestrzenna, t. II Ekonomika regionu, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 1999, s.103-104.
B. Winiarski, Polityka gospodarcza, op. cit., s. 364-365.
T. Truskolaski, Instrumenty sterowania rozwojem…, op. cit., s. 138.
A. Kukliński, B. Winiarski, Zachodnie regiony Polski - szanse i zagrożenia, Uniwersytet Warszawski, Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego nr 12, Warszawa 1993, s. 99.
Z. Gilowska, G. Gorzelak, B. Jałowiecki, Kierunki polityki…, op. cit., s. 8