Natalia Nabielec
Natalia Nabielec
Natalia Pępek
Natalia Pępek
Klaudia Małowska
Klaudia Małowska
Struktura przestrzenna
Struktura przestrzenna
gospodarki i zadania
gospodarki i zadania
polityki regionalnej
polityki regionalnej
REGION
REGION
-
-
umownie wydzielony,
umownie wydzielony,
względnie jednorodny obszar
względnie jednorodny obszar
odróżniający się od terenów
odróżniający się od terenów
przyległych określonymi cechami
przyległych określonymi cechami
naturalnymi lub nabytymi.
naturalnymi lub nabytymi.
Polityka regionalna-
Polityka regionalna-
całokształt
całokształt
czynności państwa w zakresie
czynności państwa w zakresie
świadomego oddziaływania na rozwój
świadomego oddziaływania na rozwój
społeczno – ekonomiczny regionów
społeczno – ekonomiczny regionów
kraju. Polityka regionalna nadaje
kraju. Polityka regionalna nadaje
terytorialne wymiary ogólnej polityce
terytorialne wymiary ogólnej polityce
rozwoju gospodarczego.
rozwoju gospodarczego.
Współczesna polityka regionalna zajmuje ważne miejsce w ogólnej
Współczesna polityka regionalna zajmuje ważne miejsce w ogólnej
polityce ekonomicznej. Składa się na to szereg czynników:
polityce ekonomicznej. Składa się na to szereg czynników:
Przyspieszony, w związku z drugą naukowo – techniczną
Przyspieszony, w związku z drugą naukowo – techniczną
, rozwój gospodarczy wielu
, rozwój gospodarczy wielu
krajów świata pociąga za sobą zmiany w terytorialnym podziale pracy, w
krajów świata pociąga za sobą zmiany w terytorialnym podziale pracy, w
rozmieszczeniu ludności, w systemach osadniczych, w rozmieszczeniu
rozmieszczeniu ludności, w systemach osadniczych, w rozmieszczeniu
infrastruktury.
infrastruktury.
Rozwój komunikacji masowej i ruchliwości ludności
Rozwój komunikacji masowej i ruchliwości ludności
powoduje upowszechnianie się
powoduje upowszechnianie się
wiedzy o różnicach w poziomie zagospodarowania oraz zamożności krajów i
wiedzy o różnicach w poziomie zagospodarowania oraz zamożności krajów i
regionów, a w następstwie tego także dążeń do zmniejszania występujących
regionów, a w następstwie tego także dążeń do zmniejszania występujących
nierówności.
nierówności.
Zwiększają się zagrożenia środowiska naturalnego
Zwiększają się zagrożenia środowiska naturalnego
, zwłaszcza na obszarach
, zwłaszcza na obszarach
koncentracji działalności gospodarczej, co wymaga wprowadzenia wobec niej
koncentracji działalności gospodarczej, co wymaga wprowadzenia wobec niej
różnych ograniczeń.
różnych ograniczeń.
Tendencje integracyjne w świecie
Tendencje integracyjne w świecie
stwarzają potrzebę rozwiązywania różnych
stwarzają potrzebę rozwiązywania różnych
problemów społeczno – gospodarczych przez współdziałanie wielu krajów.
problemów społeczno – gospodarczych przez współdziałanie wielu krajów.
Powoduje to umiędzynarodawianie rozmaitych zagadnień polityki regionalnej i
Powoduje to umiędzynarodawianie rozmaitych zagadnień polityki regionalnej i
podejmowanie ich przez organizacje międzynarodowe.
podejmowanie ich przez organizacje międzynarodowe.
Region węzłowy
Region węzłowy
jest mniejszą od kraju
jest mniejszą od kraju
jednostką terytorialną, w której obrębie
jednostką terytorialną, w której obrębie
można wyróżnić
można wyróżnić
część centralną (obszar
część centralną (obszar
centralny), odgrywającą aktywną rolę i
centralny), odgrywającą aktywną rolę i
koncentrującą
koncentrującą
działalność społeczną –
działalność społeczną –
gospodarczą
gospodarczą
, oraz
, oraz
obszary peryferyjne
obszary peryferyjne
,
,
których zasoby są wykorzystywane do
których zasoby są wykorzystywane do
zasilania działalności prowadzonej w części
zasilania działalności prowadzonej w części
centralnej. Obszary peryferyjne pełnią
centralnej. Obszary peryferyjne pełnią
najczęściej funkcje stref żywicielskich i
najczęściej funkcje stref żywicielskich i
zaopatrzeniowych; zasilają też obszar
zaopatrzeniowych; zasilają też obszar
centralny w siłę roboczą oraz w surowce.
centralny w siłę roboczą oraz w surowce.
Obszarami centralnymi są zazwyczaj
Obszarami centralnymi są zazwyczaj
wielkie
wielkie
aglomeracje
aglomeracje
przemysłowo – miejskie.
przemysłowo – miejskie.
PROBLEMY
PROBLEMY
REGIONALNE
REGIONALNE
POLSKI
POLSKI
Na szczególne znaczenie polityki
Na szczególne znaczenie polityki
regionalnej
regionalnej
w latach dziewięćdziesiątych w
w latach dziewięćdziesiątych w
Polsce
Polsce
wpływał stan jej struktury
wpływał stan jej struktury
przestrzennej, jak i
przestrzennej, jak i
oddziaływanie przekształceń
oddziaływanie przekształceń
systemowych
systemowych
oraz nowych uwarunkowań w układzie
oraz nowych uwarunkowań w układzie
międzynarodowym.
międzynarodowym.
Zróżnicowania w zagospodarowaniu
Zróżnicowania w zagospodarowaniu
i poziomie rozwoju regionów w
i poziomie rozwoju regionów w
Polsce są duże. Złożyły się na to
Polsce są duże. Złożyły się na to
czynniki natury zarówno
czynniki natury zarówno
przyrodniczej (rozmieszczenie
przyrodniczej (rozmieszczenie
zasobów naturalnych), jak i
zasobów naturalnych), jak i
historycznej.
historycznej.
Zagospodarowanie terytorium Polski
Zagospodarowanie terytorium Polski
cechują:
cechują:
krytyczny, a na niektórych
krytyczny, a na niektórych
obszarach nawet katastrofalny
obszarach nawet katastrofalny
stan środowiska przyrodniczego,
stan środowiska przyrodniczego,
zły stan i nieracjonalna struktura
zły stan i nieracjonalna struktura
zagospodarowania,
zagospodarowania,
deformacje w zainwestowaniu
deformacje w zainwestowaniu
miast, terenów wiejskich i
miast, terenów wiejskich i
rekreacyjnych.
rekreacyjnych.
Występują znaczne różnice w
Występują znaczne różnice w
warunkach życia mieszkańców
warunkach życia mieszkańców
różnych regionów, a w ich obrębie –
różnych regionów, a w ich obrębie –
ostre dysproporcje między
ostre dysproporcje między
przemysłem a niedostatecznie
przemysłem a niedostatecznie
rozwiniętą infrastrukturą oraz
rozwiniętą infrastrukturą oraz
konflikty między przemysłem a
konflikty między przemysłem a
rolnictwem. Na terytorium Polski
rolnictwem. Na terytorium Polski
wyróżnia się 27 obszarów
wyróżnia się 27 obszarów
ekologicznego zagrożenia. Zajmują
ekologicznego zagrożenia. Zajmują
one około 35 tys. km
one około 35 tys. km
²
²
, tj. ponad 11%
, tj. ponad 11%
powierzchni kraju, ale zamieszkuje je
powierzchni kraju, ale zamieszkuje je
około 13 mln osób, czyli ponad 1/3
około 13 mln osób, czyli ponad 1/3
ludności Polski.
ludności Polski.
Strukturę przestrzenną gospodarki Polski
Strukturę przestrzenną gospodarki Polski
charakteryzuje koncentracja ludności i
charakteryzuje koncentracja ludności i
aktywności ekonomicznej na terytorium kraju
aktywności ekonomicznej na terytorium kraju
w ramach swoistego trójkąta, którego
w ramach swoistego trójkąta, którego
podstawę stanowi południowa granica
podstawę stanowi południowa granica
państwa, a wierzchołek - aglomeracja
państwa, a wierzchołek - aglomeracja
trójmiasta: Gdańsk – Sopot – Gdynia. Poza tym
trójmiasta: Gdańsk – Sopot – Gdynia. Poza tym
trójkątem większą rolę odgrywają usytuowane
trójkątem większą rolę odgrywają usytuowane
wyspowo regiony: aglomeracja szczecińska na
wyspowo regiony: aglomeracja szczecińska na
północnym zachodzie i ośrodki Białegostoku i
północnym zachodzie i ośrodki Białegostoku i
Lublina na wschodzie. Pas regionów
Lublina na wschodzie. Pas regionów
południowych - szczególnie na zachód od
południowych - szczególnie na zachód od
Krakowa – wykazuje natomiast splot różnego
Krakowa – wykazuje natomiast splot różnego
rodzaju kolizji przestrzennych, nadmiernego
rodzaju kolizji przestrzennych, nadmiernego
zainwestowania przemysłowego oraz naruszeń
zainwestowania przemysłowego oraz naruszeń
równowagi ekologicznej.
równowagi ekologicznej.
Stwierdzić należy także, iż obecne
Stwierdzić należy także, iż obecne
transformacje systemowe w Polsce
transformacje systemowe w Polsce
przebiegają w formach silnie
przebiegają w formach silnie
zróżnicowanych – na ogół łatwiej w
zróżnicowanych – na ogół łatwiej w
regionach o strukturach
regionach o strukturach
rozwiniętych harmonijnie (np. w
rozwiniętych harmonijnie (np. w
Wielkopolsce), znacznie gorzej w
Wielkopolsce), znacznie gorzej w
regionach słabiej
regionach słabiej
zagospodarowanych i
zagospodarowanych i
zdominowanych przez stare gałęzie
zdominowanych przez stare gałęzie
przemysłu, dotknięte recesją.
przemysłu, dotknięte recesją.
Typologia regionów w Polsce ma w
Typologia regionów w Polsce ma w
związku z tym charakter złożony.
związku z tym charakter złożony.
Po pierwsze, stwierdzamy wyraźną
Po pierwsze, stwierdzamy wyraźną
koncentrację przestrzenną na obszarze
koncentrację przestrzenną na obszarze
kraju zjawisk depresji i bezrobocia.
kraju zjawisk depresji i bezrobocia.
Skupiają się one głównie na północnych
Skupiają się one głównie na północnych
obszarach kraju;
obszarach kraju;
Po drugie, potencjalne zagrożenia
Po drugie, potencjalne zagrożenia
depresją rysują się w województwach,
depresją rysują się w województwach,
w których gospodarce podstawową rolę
w których gospodarce podstawową rolę
odgrywa górnictwo, charakteryzujących
odgrywa górnictwo, charakteryzujących
się ponadto znacznymi naruszeniami
się ponadto znacznymi naruszeniami
równowagi ekologicznej;
równowagi ekologicznej;
Po trzecie, na terytorium Polski występują
Po trzecie, na terytorium Polski występują
ciągle jeszcze regiony opóźnione w rozwoju,
ciągle jeszcze regiony opóźnione w rozwoju,
relatywnie słabo zagospodarowane. Obejmują
relatywnie słabo zagospodarowane. Obejmują
one niemal połowę całego kraju, głównie w
one niemal połowę całego kraju, głównie w
jego części wschodniej i środkowej,
jego części wschodniej i środkowej,
zamieszkuje je prawie 1/3 ludności polski.
zamieszkuje je prawie 1/3 ludności polski.
Opóźnienia rozwojowe wyrażają się w nich
Opóźnienia rozwojowe wyrażają się w nich
głównie niedostatkiem wyposażenia
głównie niedostatkiem wyposażenia
infrastrukturalnego, co czyni je mało
infrastrukturalnego, co czyni je mało
atrakcyjnymi dla przedsiębiorców;
atrakcyjnymi dla przedsiębiorców;
Po czwarte, do regionów o strukturach
Po czwarte, do regionów o strukturach
wykształconych względnie wszechstronnie,
wykształconych względnie wszechstronnie,
dość dobrze adaptujących się do nowych
dość dobrze adaptujących się do nowych
warunków systemowych, należą województwa:
warunków systemowych, należą województwa:
mazowieckie, wielkopolskie, pomorskie i część
mazowieckie, wielkopolskie, pomorskie i część
województwa zachodnio – pomorskiego, a na
województwa zachodnio – pomorskiego, a na
południu województwa: dolnośląskie, opolskie.
południu województwa: dolnośląskie, opolskie.
Obszary pozostałe wykazują problematykę
Obszary pozostałe wykazują problematykę
niejednorodną. Województwa położone
niejednorodną. Województwa położone
wzdłuż zachodniej granicy Polski są w
wzdłuż zachodniej granicy Polski są w
sytuacji szczególnej, tworzonej przez nowe
sytuacji szczególnej, tworzonej przez nowe
szanse i nowe zagrożenia wynikające z
szanse i nowe zagrożenia wynikające z
bezpośredniego sąsiedztwa z obszarem
bezpośredniego sąsiedztwa z obszarem
Unii Europejskiej, co daje im szczególnego
Unii Europejskiej, co daje im szczególnego
rodzaju rentę położenia, możliwą do
rodzaju rentę położenia, możliwą do
wykorzystania w rozwoju współpracy
wykorzystania w rozwoju współpracy
transgranicznej. Funkcjonują w nich także
transgranicznej. Funkcjonują w nich także
euroregiony, będące formą
euroregiony, będące formą
organizacyjnego koordynowania
organizacyjnego koordynowania
współpracy jednostek samorządu
współpracy jednostek samorządu
terytorialnego obszarów przygranicznych.
terytorialnego obszarów przygranicznych.
Województwo kujawsko – pomorskie należy do
Województwo kujawsko – pomorskie należy do
dobrze zagospodarowanych, ale wykazuje
dobrze zagospodarowanych, ale wykazuje
obecnie stosunkowo wysoki poziom bezrobocia.
obecnie stosunkowo wysoki poziom bezrobocia.
Oprócz problemów o charakterze wewnętrznym
Oprócz problemów o charakterze wewnętrznym
na zadania polityki regionalnej w Polsce
na zadania polityki regionalnej w Polsce
wpływają także nowe uwarunkowania
wpływają także nowe uwarunkowania
zewnętrzne. Niezwykle istotne znaczenie ma
zewnętrzne. Niezwykle istotne znaczenie ma
zjednoczenie Niemiec. Konieczne są szybkie
zjednoczenie Niemiec. Konieczne są szybkie
działania w celu poprawy zagospodarowania
działania w celu poprawy zagospodarowania
zachodnich regionów Polski, aby jej zachodnia
zachodnich regionów Polski, aby jej zachodnia
granica nie stała się linią oddzielającą regiony
granica nie stała się linią oddzielającą regiony
należące do zasadniczo odmiennych systemów
należące do zasadniczo odmiennych systemów
cywilizacyjnych.
cywilizacyjnych.
Zmienia się także sytuacja
Zmienia się także sytuacja
województw wschodnich. Wkrótce
województw wschodnich. Wkrótce
mogą się one stać obszarami wielkiego
mogą się one stać obszarami wielkiego
napływu i tranzytu obywateli republik
napływu i tranzytu obywateli republik
powstałych po rozpadzie ZSRR.
powstałych po rozpadzie ZSRR.
Konieczna jest tu pilna rozbudowa
Konieczna jest tu pilna rozbudowa
infrastruktury. Otwieranie granic w
infrastruktury. Otwieranie granic w
relacjach „wschód – zachód” stwarza
relacjach „wschód – zachód” stwarza
duże możliwości aktywizacji regionów
duże możliwości aktywizacji regionów
przygranicznych ( które już teraz stają
przygranicznych ( które już teraz stają
się terenami ożywionego, tyle że
się terenami ożywionego, tyle że
prymitywnego handlu ), ale stawia też
prymitywnego handlu ), ale stawia też
trudne problemy przed polityką
trudne problemy przed polityką
regionalną Polski.
regionalną Polski.
Polityka
Polityka
regionalna w
regionalna w
Europie
Europie
Wpływ czynników zewnętrznych na
Wpływ czynników zewnętrznych na
politykę
politykę
regionalną
regionalną
dotyczy oczywiście nie tylko
dotyczy oczywiście nie tylko
Polski.
Polski.
Polityka regionalna, która powstała i
Polityka regionalna, która powstała i
rozwinęła się w krajach europejskich jako
rozwinęła się w krajach europejskich jako
dziedzina ich wewnętrznej polityki ekonom.,
dziedzina ich wewnętrznej polityki ekonom.,
jest współcześnie wszędzie kształtowana w
jest współcześnie wszędzie kształtowana w
coraz wyższym stopniu pod wpływem
coraz wyższym stopniu pod wpływem
przesłanek
przesłanek
i uwarunkowań o charakterze
i uwarunkowań o charakterze
międzynarodowym.
międzynarodowym.
Narzędziem polityki regionalnej są
Narzędziem polityki regionalnej są
fundusze
fundusze
strukturalne
strukturalne
, które mają
, które mają
zapobiec powiększaniu się różnic i wspomóc
zapobiec powiększaniu się różnic i wspomóc
biedniejsze rejony Europy. Polityka
biedniejsze rejony Europy. Polityka
strukturalna wiąże się z celową działalnością
strukturalna wiąże się z celową działalnością
organów władzy publicznej zmierzającą do
organów władzy publicznej zmierzającą do
przebudowy struktury gospodarczej i
przebudowy struktury gospodarczej i
pobudzenia rozwoju gospodarczego danego
pobudzenia rozwoju gospodarczego danego
obszaru. Aktywność polityki regionalnej
obszaru. Aktywność polityki regionalnej
skupia się na jednym regionie, obszarze
skupia się na jednym regionie, obszarze
bądź państwie członkowskim, a każda z tych
bądź państwie członkowskim, a każda z tych
jednostek może wspieranie i interwencje
jednostek może wspieranie i interwencje
funduszy dowolnie rozszerzać bądź
funduszy dowolnie rozszerzać bądź
uszczuplać, a także zmieniać charakter
uszczuplać, a także zmieniać charakter
interwencji.
interwencji.
We wspieraniu regionalnym poszczególne
We wspieraniu regionalnym poszczególne
instrumenty powinny się zazębiać i
instrumenty powinny się zazębiać i
współpracować.
współpracować.
Filarami europejskiej polityki
Filarami europejskiej polityki
regionalnej są:
regionalnej są:
* polityka przemysłowa
* polityka przemysłowa
(środki
(środki
przeznaczone są na określone sektory
przeznaczone są na określone sektory
gospodarki, branże a także zakłady
gospodarki, branże a także zakłady
przemysłowe, szczególny nacisk kładziony
przemysłowe, szczególny nacisk kładziony
jest na rozwój małych i średnich
jest na rozwój małych i średnich
przedsiębiorstw oraz na ochronę środowiska)
przedsiębiorstw oraz na ochronę środowiska)
*
*
wspieranie gospodarcze
wspieranie gospodarcze
(środki
(środki
przeznaczone są na poprawę infrastruktury,
przeznaczone są na poprawę infrastruktury,
nowe inwestycje, restrukturyzację
nowe inwestycje, restrukturyzację
przedsiębiorstw i otwieranie rynków zbytu),
przedsiębiorstw i otwieranie rynków zbytu),
* polityka rynku pracy
* polityka rynku pracy
(środki
(środki
przeznaczone są na wspieranie zatrudnienia
przeznaczone są na wspieranie zatrudnienia
poprzez programy szkoleniowe i
poprzez programy szkoleniowe i
przekwalifikowania, podnoszenie zdolności
przekwalifikowania, podnoszenie zdolności
adaptacyjnych przedsiębiorstw i ich
adaptacyjnych przedsiębiorstw i ich
pracowników),
pracowników),
* wspieranie obszarów wiejskich
* wspieranie obszarów wiejskich
(środki
(środki
przeznaczone są na wsparcie obszarów
przeznaczone są na wsparcie obszarów
wiejskich, szczególnie tych które borykają
wiejskich, szczególnie tych które borykają
się z niską konkurencyjnością produkcji,
się z niską konkurencyjnością produkcji,
wysokim zatrudnieniem w rolnictwie, czy
wysokim zatrudnieniem w rolnictwie, czy
deficytami w infrastrukturze).
deficytami w infrastrukturze).
Region
Region
w systemie organizacji terytorialnej
w systemie organizacji terytorialnej
państwa występuje jako pośrednie ogniwo
państwa występuje jako pośrednie ogniwo
zarządzania pomiędzy gminą lub okręgiem
zarządzania pomiędzy gminą lub okręgiem
(powiatem) a organami administracji centralnej.
(powiatem) a organami administracji centralnej.
Charakter i stopień autonomii decyzyjnej władz
Charakter i stopień autonomii decyzyjnej władz
regionalnych zależy od rozwiązań ustrojowych
regionalnych zależy od rozwiązań ustrojowych
danego państwa. W płaszczyźnie społecznej granice
danego państwa. W płaszczyźnie społecznej granice
regionu wiążą się z odmiennością etniczną,
regionu wiążą się z odmiennością etniczną,
językową, kulturową i historyczną mieszkańców jego
językową, kulturową i historyczną mieszkańców jego
terytorium.
terytorium.
W płaszczyźnie gospodarczej wyznaczone są one
W płaszczyźnie gospodarczej wyznaczone są one
stopniem i charakterem rozwoju gospodarczego,
stopniem i charakterem rozwoju gospodarczego,
zaawansowaniem procesów urbanizacji, miejscem
zaawansowaniem procesów urbanizacji, miejscem
zajmowanym w siatce powiązań komunikacyjnych z
zajmowanym w siatce powiązań komunikacyjnych z
innymi terytoriami kraju itp. Nakładają się one
innymi terytoriami kraju itp. Nakładają się one
często na granice fizyczno- geograficzne.
często na granice fizyczno- geograficzne.
W krajach
W krajach
Unii Europejskiej
Unii Europejskiej
, dla celów
, dla celów
statystycznych obowiązuje jednolita
statystycznych obowiązuje jednolita
struktura jednostek terytorialnych określana
struktura jednostek terytorialnych określana
jako "nomenklatura jednostek terytorialnych
jako "nomenklatura jednostek terytorialnych
dla celów statystycznych" (
dla celów statystycznych" (
The
The
Nomenclature of Territorial Units for
Nomenclature of Territorial Units for
Statistics
Statistics
-
-
NUTS
NUTS
).
).
Wyróżnia się w niej trzy poziomy:
Wyróżnia się w niej trzy poziomy:
NUTS 1,
NUTS 1,
NUTS 2 oraz NUTS 3
NUTS 2 oraz NUTS 3
Na poziomie pierwszym
Na poziomie pierwszym
(NUTS 1)
(NUTS 1)
istnieje
istnieje
71
71
regionów. Pod względem wielkości powierzchni oraz
regionów. Pod względem wielkości powierzchni oraz
liczby ludności kategoria ta odpowiada w
liczby ludności kategoria ta odpowiada w
przybliżeniu niemieckim krajom związkowym
przybliżeniu niemieckim krajom związkowym
Poziom drugi
Poziom drugi
NUTS 2
NUTS 2
odgrywa podstawową rolę w
odgrywa podstawową rolę w
polityce regionalnej Unii. Pod względem wielkości
polityce regionalnej Unii. Pod względem wielkości
powierzchni oraz liczby ludności kategoria ta
powierzchni oraz liczby ludności kategoria ta
odpowiada francuskim
odpowiada francuskim
Regions
Regions
lub hiszpańskim
lub hiszpańskim
Communidades autonomas
Communidades autonomas
. Ogółem istnieje
. Ogółem istnieje
183
183
regiony tego typu, pomiędzy którymi zachodzą duże
regiony tego typu, pomiędzy którymi zachodzą duże
różnice w zakresie powierzchni i liczby ludności
różnice w zakresie powierzchni i liczby ludności
Na poziomie
Na poziomie
NUTS 3
NUTS 3
istnieje
istnieje
1044
1044
regionów. Pod
regionów. Pod
względem wielkości powierzchni oraz liczby ludności
względem wielkości powierzchni oraz liczby ludności
odpowiadają one francuskim departamentom lub
odpowiadają one francuskim departamentom lub
niemieckim powiatom (
niemieckim powiatom (
Kreis
Kreis
).
).
Pojęcie polityki regionalnej UE
Pojęcie polityki regionalnej UE
Pojęcie polityki regionalnej UE doczekało się wielu
Pojęcie polityki regionalnej UE doczekało się wielu
definicji.
definicji.
Wg M. Rudnickiego
Wg M. Rudnickiego
: „Polityka regionalna
: „Polityka regionalna
UE jest tematycznie uporządkowanym, wytyczanym
UE jest tematycznie uporządkowanym, wytyczanym
przez ośrodek decyzji, działaniem mającym na celu,
przez ośrodek decyzji, działaniem mającym na celu,
przy pomocy zespołu instrumentów prawnych i
przy pomocy zespołu instrumentów prawnych i
finansowych, usunięcie dysproporcji w rozwoju
finansowych, usunięcie dysproporcji w rozwoju
gospodarczym i społecznym regionów w UE oraz
gospodarczym i społecznym regionów w UE oraz
zapewnienie zrównoważonego wzrostu wszystkich
zapewnienie zrównoważonego wzrostu wszystkich
jej obszarów z zachowaniem jej wewnętrznej
jej obszarów z zachowaniem jej wewnętrznej
spójności ekonomicznej i społecznej.”
spójności ekonomicznej i społecznej.”
Cele polityki UE
Cele polityki UE
Celem polityki regionalnej w Unii Europejskiej
Celem polityki regionalnej w Unii Europejskiej
jest zmniejszenie różnic w poziomie życia i
jest zmniejszenie różnic w poziomie życia i
rozwoju gospodarczego pomiędzy
rozwoju gospodarczego pomiędzy
najbiedniejszymi, a najbogatszymi regionami
najbiedniejszymi, a najbogatszymi regionami
państw członkowskich. Nadmierne różnice
państw członkowskich. Nadmierne różnice
stanowią bowiem barierę dla procesów
stanowią bowiem barierę dla procesów
integracyjnych w ramach Unii.
integracyjnych w ramach Unii.
Polityka regionalna opiera się na zasadach
Polityka regionalna opiera się na zasadach
partnerstwa i współfinansowania pomiędzy
partnerstwa i współfinansowania pomiędzy
Unią a władzami centralnymi i regionalnymi
Unią a władzami centralnymi i regionalnymi
danego państwa. O znaczeniu polityki
danego państwa. O znaczeniu polityki
regionalnej świadczy fakt, że obecne wydatki
regionalnej świadczy fakt, że obecne wydatki
na politykę regionalną stanowią ok. jednej
na politykę regionalną stanowią ok. jednej
trzeciej wydatków budżetowych Unii,
trzeciej wydatków budżetowych Unii,
ustępując jedynie wydatkom na Wspólną
ustępując jedynie wydatkom na Wspólną
Politykę Rolną.
Politykę Rolną.
Pierwszym kluczowym zadaniem w każdym nowym okresie
Pierwszym kluczowym zadaniem w każdym nowym okresie
programowania funduszy strukturalnych jest wybranie
programowania funduszy strukturalnych jest wybranie
regionów lub obszarów, które otrzymają pomoc z tych
regionów lub obszarów, które otrzymają pomoc z tych
funduszy.
funduszy.
Charakterystyka tych regionów ujęta jest w celach polityki
Charakterystyka tych regionów ujęta jest w celach polityki
strukturalnej.
strukturalnej.
Zgodnie z uzgodnieniami szczytu berlińskiego (marzec 1999) i
Zgodnie z uzgodnieniami szczytu berlińskiego (marzec 1999) i
treścią Rozporządzenia 1260/99 skomasowano większość
treścią Rozporządzenia 1260/99 skomasowano większość
dotychczasowych priorytetów polityki strukturalnej w trzech
dotychczasowych priorytetów polityki strukturalnej w trzech
celach :
celach :
• CEL 1-
• CEL 1-
wspieranie rozwoju regionów zapóźnionych w
wspieranie rozwoju regionów zapóźnionych w
rozwoju oraz słabo zaludnionych regionów północnej Europy
rozwoju oraz słabo zaludnionych regionów północnej Europy
• CEL 2-
• CEL 2-
wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji
wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji
obszarów stojących w obliczu problemów strukturalnych
obszarów stojących w obliczu problemów strukturalnych
W ramach tego celu występują obszary:
W ramach tego celu występują obszary:
- Strefy przemysłowe
- Strefy przemysłowe
- Strefy wiejskie
- Strefy wiejskie
- Strefy miejskie
- Strefy miejskie
- Strefy zależne od rybołóstwa
- Strefy zależne od rybołóstwa
- Inne strefy
- Inne strefy
•
•
CEL 3
CEL 3
- wspieranie adaptacji i modernizacji polityk oraz
- wspieranie adaptacji i modernizacji polityk oraz
systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia
systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia
Tab. 1 Podział środków z funduszy strukturalnych pomiędzy
Tab. 1 Podział środków z funduszy strukturalnych pomiędzy
poszczególne cele.
poszczególne cele.
Nakłady finansowe= 100%
Cel 1
69,7%
Cel 2
11,5%
Cel 3
12,3%
Inne
6,5%
Instrumenty polityki regionalnej
Instrumenty polityki regionalnej
(strukturalnej) Wspólnot (fundusze
(strukturalnej) Wspólnot (fundusze
strukturalne i kredyty inwestycyjne)
strukturalne i kredyty inwestycyjne)
Działania zmierzające do osiągnięcia poszczególnych
Działania zmierzające do osiągnięcia poszczególnych
kategorii celów w ramach polityki regionalnej
kategorii celów w ramach polityki regionalnej
(strukturalnej) w Unii są finansowane w formie dotacji,
(strukturalnej) w Unii są finansowane w formie dotacji,
bądź kredytów inwestycyjnych
bądź kredytów inwestycyjnych
.
.
Fundusze strukturalne i dotacje:
Fundusze strukturalne i dotacje:
Najważniejszym źródłem udzielania dotacji są następujące
Najważniejszym źródłem udzielania dotacji są następujące
rodzaje funduszy strukturalnych:
rodzaje funduszy strukturalnych:
- Europejski Fundusz Poradnictwa i Gwarancji Rolnych
- Europejski Fundusz Poradnictwa i Gwarancji Rolnych
(
(
European Agriculture Guidance and Guarantee Fund
European Agriculture Guidance and Guarantee Fund
,
,
EAGGF),
EAGGF),
utworzony w 1964 r., skupiający się na zmianach
utworzony w 1964 r., skupiający się na zmianach
struktury rolnictwa i rozwoju regionów wiejskich;
struktury rolnictwa i rozwoju regionów wiejskich;
-
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
(
(
European
European
Regional Development Fund
Regional Development Fund
, ERDF), skupiający się na pomocy
, ERDF), skupiający się na pomocy
słabiej rozwiniętym regionom poprzez inwestycje produkcyjne,
słabiej rozwiniętym regionom poprzez inwestycje produkcyjne,
rozwój infrastruktury oraz popieranie małych i średnich
rozwój infrastruktury oraz popieranie małych i średnich
przedsiębiorstw;
przedsiębiorstw;
-
-
Europejski Fundusz Socjalny
Europejski Fundusz Socjalny
(
(
European Social Fund
European Social Fund
, ESF),
, ESF),
utworzony w 1970 r., skupiający się na szkoleniu zawodowym i
utworzony w 1970 r., skupiający się na szkoleniu zawodowym i
rozwoju zatrudnienia;
rozwoju zatrudnienia;
-
-
Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa
Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa
(
(
Financial Instrument for Fisheries Guidance
Financial Instrument for Fisheries Guidance
, FIFG), powstały
, FIFG), powstały
w 1993 r., jest to fundusz utworzony dla potrzeb rybołówstwa.
w 1993 r., jest to fundusz utworzony dla potrzeb rybołówstwa.
Te cztery fundusze stanowią podstawę prowadzenia polityki
Te cztery fundusze stanowią podstawę prowadzenia polityki
regionalnej (strukturalnej) w Unii. Dodatkowo w jej ramach są
regionalnej (strukturalnej) w Unii. Dodatkowo w jej ramach są
realizowane programy w sektorach rybołówstwa, transportu,
realizowane programy w sektorach rybołówstwa, transportu,
energetyki, ochrony środowiska, badań i telekomunikacji.
energetyki, ochrony środowiska, badań i telekomunikacji.
Realizacja niektórych celów polityki regionalnej jest
Realizacja niektórych celów polityki regionalnej jest
finansowana również w ramach tzw.
finansowana również w ramach tzw.
Inicjatyw Unii
Inicjatyw Unii
(Inicjatyw
(Inicjatyw
Wspólnotowych), które obejmują programy o
Wspólnotowych), które obejmują programy o
ponadnarodowym charakterze. Pierwsze programy przyjęła
ponadnarodowym charakterze. Pierwsze programy przyjęła
Komisja w 1989 i 1990 r. działania podejmowane w ramach
Komisja w 1989 i 1990 r. działania podejmowane w ramach
programu LEADER II maja pobudzać rozwój wsi
programu LEADER II maja pobudzać rozwój wsi
Kredyty inwestycyjne
Kredyty inwestycyjne
- Europejski Bank Inwestycyjny
- Europejski Bank Inwestycyjny
(
(
European Investment
European Investment
Bank
Bank
, EIB). Udziela on pożyczek podmiotom prywatnym i
, EIB). Udziela on pożyczek podmiotom prywatnym i
publicznym na inwestycje wspierające rozwój regionalny i
publicznym na inwestycje wspierające rozwój regionalny i
przemysłowy
przemysłowy
Rysunek 1. Rozdysponowanie funduszy Unii Europejskiej w 1996 r. (w mld ECU)
Zasady obowiązujące przy realizacji
Zasady obowiązujące przy realizacji
programów w ramach Funduszy
programów w ramach Funduszy
Strukturalnych:
Strukturalnych:
Zasady finansowania w ramach Funduszy
Zasady finansowania w ramach Funduszy
Strukturalnych opierają się na pięciu podstawowych
Strukturalnych opierają się na pięciu podstawowych
zasadach:
zasadach:
• zasada koncentracji
• zasada koncentracji
– określa, że interwencja funduszy,
– określa, że interwencja funduszy,
aby przyniosła efekt, nie powinna być rozproszona, lecz
aby przyniosła efekt, nie powinna być rozproszona, lecz
skoncentrowana na niewielu precyzyjnie określonych celach
skoncentrowana na niewielu precyzyjnie określonych celach
(na celu 1 koncentruje się ok. 70% funduszy)
(na celu 1 koncentruje się ok. 70% funduszy)
• zasada dodatkowości
• zasada dodatkowości
– środki przekazywane przez
– środki przekazywane przez
Komisję Europejską z funduszy strukturalnych są jedynie
Komisję Europejską z funduszy strukturalnych są jedynie
uzupełnieniem środków zgromadzonych na dany program
uzupełnieniem środków zgromadzonych na dany program
(projekt) przez władze krajowe (regionalne, lokalne). W
(projekt) przez władze krajowe (regionalne, lokalne). W
praktyce oznacza to weryfikację – czy poziom krajowych
praktyce oznacza to weryfikację – czy poziom krajowych
wydatków publicznych na poszczególne cele po otrzymaniu
wydatków publicznych na poszczególne cele po otrzymaniu
wsparcia z UE utrzymywany jest przynajmniej na takim
wsparcia z UE utrzymywany jest przynajmniej na takim
samym poziomie jak w okresie poprzedzającym otrzymywanie
samym poziomie jak w okresie poprzedzającym otrzymywanie
pomocy
pomocy
•
•
zasada subsydiarności
zasada subsydiarności
– wszystkie działania powinny być
– wszystkie działania powinny być
podejmowane na możliwie najniższym szczeblu, który jest w
podejmowane na możliwie najniższym szczeblu, który jest w
stanie je realizować. Unia będzie podejmować działania tylko
stanie je realizować. Unia będzie podejmować działania tylko
wtedy, jeśli zamierzone cele nie mogą być zrealizowane w
wtedy, jeśli zamierzone cele nie mogą być zrealizowane w
wystarczającym stopniu na szczeblu państw członkowskich i
wystarczającym stopniu na szczeblu państw członkowskich i
dlatego ze względu na ich zakres lub skutki zostaną lepiej
dlatego ze względu na ich zakres lub skutki zostaną lepiej
osiągnięte na szczeblu Unii
osiągnięte na szczeblu Unii
•
•
zasada programowania
zasada programowania
– podstawą otrzymania wsparcia
– podstawą otrzymania wsparcia
jest planowanie (plany i programy rozwojowe) w pewnym
jest planowanie (plany i programy rozwojowe) w pewnym
przyjętym przez Wspólnotę horyzoncie (okresie
przyjętym przez Wspólnotę horyzoncie (okresie
programowania)
programowania)
•
•
zasada partnerstwa
zasada partnerstwa
– współpraca Komisji z władzami
– współpraca Komisji z władzami
krajowymi, lokalnymi i regionalnymi oraz innymi
krajowymi, lokalnymi i regionalnymi oraz innymi
kompetentnymi ciałami (partnerzy społeczni i gospodarczy)
kompetentnymi ciałami (partnerzy społeczni i gospodarczy)
Z punktu widzenia roli samorządów lokalnych i regionalnych
Z punktu widzenia roli samorządów lokalnych i regionalnych
najważniejsze są: subsydiarność, partnerstwo i
najważniejsze są: subsydiarność, partnerstwo i
programowanie.
programowanie.
W praktyce stosowane są jeszcze dodatkowe
W praktyce stosowane są jeszcze dodatkowe
zasady:
zasady:
• zasada spójności
• zasada spójności
– zapewnienie wewnętrznej spójności
– zapewnienie wewnętrznej spójności
projektów oraz ich spójności z innymi działaniami
projektów oraz ich spójności z innymi działaniami
realizowanymi na szczeblu regionu, kraju i UE
realizowanymi na szczeblu regionu, kraju i UE
• zasada elastyczności
• zasada elastyczności
– respektowanie w polityce Komisji
– respektowanie w polityce Komisji
zróżnicowania rzeczywistości regionalnej (tzn. różnych
zróżnicowania rzeczywistości regionalnej (tzn. różnych
ustrojów administracyjno-terytorialnych krajów członkowskich)
ustrojów administracyjno-terytorialnych krajów członkowskich)
• zasada koordynacji instytucjonalnej
• zasada koordynacji instytucjonalnej
– wypracowanie
– wypracowanie
formalnych procedur uzgodnień między siłami regionalnymi
formalnych procedur uzgodnień między siłami regionalnymi
celem zdefiniowania i wcielania regionalnych strategii rozwoju
celem zdefiniowania i wcielania regionalnych strategii rozwoju
• zasada koordynacji pionowej i poziomej
• zasada koordynacji pionowej i poziomej
– utrzymywanie
– utrzymywanie
współpracy wewnątrz regionu i na linii Komisja-kraj-region,
współpracy wewnątrz regionu i na linii Komisja-kraj-region,
•
•
zasada oceny i monitoringu
zasada oceny i monitoringu
• zasada PPP
• zasada PPP
– dążenie do zapewnienia partnerstwa
– dążenie do zapewnienia partnerstwa
prywatno-publicznego
prywatno-publicznego