NOWE TRENDY W GIMNASTYCE KOREKCYJNEJ
Gimnastyka korekcyjna jest realizowana w szkołach od wielu lat. W trosce o zdrowie a zwłaszcza prawidłową sylwetkę uczniów, nauczyciele posiadający uprawnienia lub fizjoterapeuci starają się prowadzić zajęcia na tyle efektywnie aby korygować powstałe wady. W ostatnich kilu latach powstały jednak teorie które całkowicie zakwestionowały dotychczasowe działania w leczeniu i korygowaniu wad postawy. Standardowe ćwiczenia symetryczne stosowane chyba od dziesięcioleci odeszły do lamusa. Oczywiście poglądy te dotyczą głównie leczenia skolioz traktowanych obecnie jako jedną z chorób cywilizacyjnych. Należy jednoznacznie stwierdzić, że jeżeli dziecko posiadało wadę postawy w postaci tylko np. pleców okrągłych, płaskostopia czy koślawości, szpotawości kolan to stosunkowo łatwo było taka wadę skorygować. Inaczej sytuacja wyglądała w przypadku skolioz, które stanowią grupę skrzywień wielopłaszczyznowych. Jeżeli wgłębić się w etiologię skoliozy, fazy powstawania, stwierdzić należy jednoznacznie, że stosowane dotychczas zestawy ćwiczeń symetrycznych nie tylko nie korygowały wady ale wręcz ją pogłębiały. Spostrzeżenia fachowców informują, że wszystkie ćwiczenia wyprostne, w ułożeniu na brzuchu (np. „pływanie żabką w powietrzu”, unoszenie tułowia do poziomu stołu), są bardzo szkodliwe. Wzmacniane mięśnie - prostowniki grzbietu, działając po cięciwie łuku jakim jest skolioza powiększają skrzywienia i przykurcz wyprostny kręgosłupa. Ćwiczeń tych nie należy wykonywać!!!
W związku z powyższym powstały nowe metody które na szczęście coraz powszechniej zaczyna się stosować w miejsce przestarzałych teorii. W ostatnim czasie szczególnie głośno było o dwóch metodach. Metody profesor Krystyny Dobosiewicz reprezentującej Katedrę i Klinikę Rehabilitacji Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego nr 7 Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach, oraz profesora Tomasza Karskiego reprezentującego Katedrę i Klinikę Ortopedii Dziecięcej i Rehabilitacji AM w Lublinie, którą chciałbym przybliżyć. Osoby te to niewątpliwie jedne z najwybitniejszych autorytetów w leczeniu skolioz w naszym kraju a także poza jego granicami.
Metoda profesor Krystyny Dobosiewicz opiera się głównie na stosowaniu ćwiczeń asymetrycznego oddychania w pozycjach wyjściowych symetrycznych. Pacjenci przyjmowani są do szpitala na kilkudniowe turnusy w czasie których wykonywane są specjalistyczne ćwiczenia wraz z ich instruktarzem również dla rodziców. Następnie dzieci kontynuują ćwiczenia wg. wyuczonych wzorów w domu oraz w przychodniach pod kierunkiem przeszkolonych fizjoterapeutów. Po kilkumiesięcznych okresie samodzielnej pracy następuje kontrola w poradni rehabilitacyjnej.
Metoda profesora Tomasza Karskiego.
Profesor Karski na podstawie wieloletnich badań stwierdził, że przyczyną powstawania skolioz jest przykurcz abduktora biodra, przeważnie, prawego. Przykurcz ten nie wpływa na kręgosłup w pozycji siedzącej i leżącej. Związany jest jedynie z chodzeniem i staniem. Działa w fazie obciążenia prawej kończyny dolnej. Skoliozy nie występują wcale lub są niewielkie u dzieci które mają nawyk stania na lewej kończynie dolnej lub stoją na skrzyżowanych kończynach dolnych co oznacza brak przykurczu abdukcyjnego prawego biodra. Autor metody ustalił ponad wszelką wątpliwość, ze ćwiczenia wyprostne (a dokładnie przeprostne kręgosłupa) powiększają i utrwalają wadę.
Pierwotną przyczyną skolioz jest zawsze lewostronna skolioza lędźwiowa (przy przykurczu abdukcyjnym prawego biodra), a wtórną skolioza piersiowa prawostronna. Poznanie przyczyny skolioz umożliwia nie tylko skuteczniejsze leczenie ale także ich zapobieganie.
W I grupie rozwoju skolioz stwierdza się rzeczywisty przykurcz odwiedzeniowy prawego biodra i zarazem duże przywiedzenie biodra lewego. Początek wady następuje już u małych dzieci (3-5-8 letnich), patogeneza skoliozy związana jest z chodzeniem i permanentnym staniem na prawej kończynie dolnej. Pierwszą jest deformacja rotacyjna, następuje usztywnienie kręgosłupa, „znikanie” wyrostków kolczystych, plecy w skłonie stają się płaskie, a nawet może pojawić się deformacja lordotyczna dolnej części kręgosłupa piersiowego. Skoliozy te cechuje znaczna progresja.
W II grupie rozwoju skolioz stwierdza się jedynie umiarkowane ograniczenie przywiedzenia biodra prawego w stosunku do biodra lewego. Wada dotyczy dzieci starszych i młodzieży (10-12-14 letnich).
Generalnie można powiedzieć za profesorem Karskim, że w leczeniu skolioz te ćwiczenia które miały szkodzić - leczą wadę, zaś te które miały ją leczyć - powiększają skrzywienia. Szkodliwe jest więc zwalnianie dzieci z lekcji wychowania fizycznego. Skoliozom zapobiega sport, spanie na boku w pozycji płodowej (z kolanami przy brodzie) od najwcześniejszych lat, ćwiczenia na WF typu - przewroty do przodu, do tyłu, skłony, a także stanie na lewej nodze „na spocznij” lub na nogach skrzyżowanych. Jeśli chodzi o sport, szczególnie korzystne są ćwiczenia zawierające elementy „rozciągania”, jak: karate, taekwondo, aikido, kung-fu, judo czy joga. Tylko nieznaczne lecznicze działanie dla skolioz ma pływanie (oczywiście jest ono bardzo korzystne dla ogólnego usprawniania dziecka). Bez znaczenia natomiast jest sposób noszenie teczki, tornistra czy plecaka. Skoliozy nie rozpoczynają się deformacjami na poziomie barków i łopatek i tutaj nie należy szukać pierwotnej przyczyny skolioz. Związana jest ona z miednicą, chodzeniem i staniem. Zmiany „w górze” są wtórne i odległe w czasie.
Co chroni przed skoliozami wg. profesora Karskiego
a) nawyk stania „na spocznij” na lewej kończynie od wczesnych lat życia lub częste stanie na nogach skrzyżowanych,
b) nawyk spania na boku w pozycji płodowej (z kolanami przy brodzie) od najwcześniejszych lat życia,
c) chód z rotacją wewnętrzną kończyn dolnych (z palcami do środka) wspólnie z wyżej wymienionymi czynnikami,
d) intensywne uprawianie sportu (szczególnie ćwiczeń rozciągowych, takich jak karate, taekwondo, aikido, kung-fu, judo, juiitsu, joga).
Ćwiczenia podstawowe w metodzie prof. Karskiego:
Ćwiczenia dla pokonania przykurczu abduktorów biodra prawego (pierwotnej przyczyny skolioz):
leżenie na lewym boku, prawa kończyna w przeproście, zwisająca poza tapczanem (termoterapia rejonu prawego biodra, poduszka elektryczna lub termofor), 1-2 godziny dziennie.
ćwiczenia typu „postawy do szpagatu” lewa kończyna wykroczna, prawa zakroczna. Ugięcia lewego kolana. Wielokrotnie w ciągu dnia (50-100x).
Pozycja ułożeniowa dla pokonania przykurczu mięśnia prostego uda i wszystkich zginaczy biodra oraz abduktorów strony przednio-zewnętrznej:
leżenie na brzuchu, maksymalnie zgięte kolana, obciążenie pośladków8-10-12 kg, termoterapia przedniej części bioder i ud, 1-2 godziny dziennie.
Ćwiczenia dla przeciwdziałania utracie fleksyjności kręgosłupa (usztywnianiu się kręgosłupa w części Th7-Th12 jako pierwszego objawu rozpoczynających się skolioz-Adams, Meyer):
maksymalny skłon do przodu 50-100 razy dziennie, utrzymać 5-10 sekund. Korzystnie wykonywać po ciepłej kąpieli lub po nagrzaniu pleców poduszką elektryczną.
ćwiczenie redresyjne - ułożeniowe: dziecko leży na lewym lub prawym boku w pozycji tzw. płodowej (kolana przy brodzie) + termoterapia pleców.
Ćwiczenia dla przeciwdziałania przykurczowi tkanek po stronie wklęsłej skoliozy lędźwiowej: skłony z maksymalnym skrętem tułowia w lewo, 50-100-200 razy dziennie, utrzymać 5-10 sekund. Korzystnie wykonywać po termoterapii okolicy lędźwiowej i pleców.
Ćwiczenia dla przeciwdziałania przykurczowi tkanek po stronie wklęsłej skoliozy piersiowej: słony z maksymalnym skrętem tułowia w prawo, 100-200-300 razy dziennie, utrzymać 5-10 sekund. Korzystnie wykonywać po termoterapii pleców.
Ćwiczenia uzupełniające (jeśli nie są możliwe ćwiczenia w pozycji stojącej).
Wobec mniejszej amplitudy ruchu kręgosłupa ćwiczenia te są mniej efektywne.
Siad w rozkroku z kolanami w wyproście (ręce w górę):
skłon tułowia do przodu,
skłon tułowia do lewej kończyny (korekcja lewostronnej skoliozy lędźwiowej),
skłon tułowia do prawej kończyny (korekcja prawostronnej skoliozy piersiowej).
Każdą pozycję utrzymać 10-15 sekund lub dłużej.
Siad skrzyżny (po turecku), ręce na karku maksymalnie odwiedzione:
skłon tułowia w bok w stronę lewą ze skrętem (korekcja lewostronnej skoliozy lędźwiowej),
skłon tułowia w bok w stronę prawą ze skrętem (korekcja prawostronnej skoliozy piersiowej). Każdą pozycję utrzymać 5-10 sekund.
Siad na piętach (ręce wyprostowane w górę):
skłon głęboki do przodu z maksymalnym wyciągnięciem ramion przed siebie,
skłon głęboki ze skrętem w lewo,
skłon głęboki ze skrętem w prawo. Skłon utrzymać 10-15 sekund lub dłużej.
Klęk na obu kolanach, ręce splecione na karku maksymalnie odwiedzione lub swobodnie opuszczone w dół:
przejście do siadu prawostronnego (na prawym pośladku, redresja skoliozy lędźwiowej),
przejście do siadu lewostronnego (na lewym pośladku, redresja skoliozy piersiowej).
Pozycję siadu skrętnego utrzymać 5-10-15 minut lub dłużej.
Istnieją również inne metody i chociaż trochę mniej popularne to jednak stosowane w korekcji wad postawy.
Metoda Hankego, zwana również E-Technik. Należy do mniej znanych sposobów leczenia zaburzeń nerwowo - mięśniowych. Istotą jej jest stymulacja (w odpowiednio dobranych pozycjach wyjściowych) tzw. stref uwalniających i uzyskanie poprzez to określonej reakcji w postaci zmian napięcia mięśniowego. Uzyskuje się to w dość oryginalny sposób. Z jednej strony bowiem poprzez stymulację wspomnianych stref wyzwala się odruchową reakcję ruchową, z drugiej natomiast nieomal równocześnie hamuje się ją. Tego rodzaju stan można określić mianem „dynamiki zatrzymanej w czasie” lub też bardziej obrazowo - stanem gotowości do akcji, czyli innymi słowy osiągany jest w odpowiednich ośrodkach ruchowych układu nerwowego (poprzez sumowanie w przestrzeni i czasie bodźców) poziom pobudzenia charakterystyczny dla okresu poprzedzającego moment właściwego wykonania czynności ruchowej. Znając dokładny przebieg danego wzorca ruchowego można wybiórczo stymulować wybrane strefy uwalniające uzyskując pobudzenie w obrębie pożądanych agonistycznych i synergistycznych grup mięśniowych. Sterując tym systemem osiąga się odpowiednie pobudzenie układu nerwowego i stały przepływ informacji między układem wykonawczym i sterującym. Dokładna informacja przepływająca w obu kierunkach pozwala na korekcję nieprawidłowego tonusu mięśniowego na obwodzie i dzięki temu odtworzenie prawidłowego wzorca postawy.
PNF
Jest to metoda polegająca na stymulacji receptorów głębokich znajdujących się w mięśniach, ścięgnach, więzadłach i torebkach stawowych. Przekazana do centralnego układu nerwowego informacja podlega analizie a następnie zostaje przesłana na obwód w celu wykonania określonej czynności dowolnej lub reakcji odruchowej.
Główne założenia tej metody to:
1. Stosowanie ruchu globalnego i złożonego, w którym element rotacji uznawany jest za podstawowy w połączeniu ze skośną płaszczyzną wykonywanego ruchu.
2. Technika bodźców proprioceptywnych jest stosowana stopniowo, występuje wzrastający opór ręczny, umożliwiający wykonanie ruchu skoordynowanego i w żądanym zakresie.
3. W metodzie wykorzystuje się w szerokim zakresie synergizm mięśniowy w celu maksymalnego pobudzenia słabszych grup mięśniowych. Ruchy stosowane w tej metodzie są zgodne z naturalną pracą mięśni, są płynne i zachodzą jednocześnie w kilku płaszczyznach co pozwala pełniej aktywizować włókna mięśni będących w skurczu.
Proponowana metoda umożliwia wykorzystanie odpowiednich wzorców łopatki, miednicy, kończyn oraz tułowia i głowy do poprawy przestrzennego ustawienia poszczególnych części ciała. Po wyuczeniu odpowiednich pojedynczych wzorców ruchowych przechodzi się do ćwiczeń z wykorzystaniem łańcuchów zamkniętych tj.: połączenia kilku wzorców kończyn początkowo w pozycjach niskich, stopniowo przechodząc do wysokich, gdzie poprzez napięcie wszystkich grup mięśniowych, dziecko uczy się utrzymywać pozycję skorygowaną. Ciekawym elementem w terapii skolioz metodą PNF jest uwzględnienie problemu funkcjonalnego pacjenta. Dla dzieci ze skoliozą tym problemem jest: „sterczące biodro”, garb żebrowy, konieczność noszenia gorsetu ograniczającego codzienną aktywność ruchową, wstyd rozebrania się na plaży szczególnie u dziewcząt, lub występujące w dużych skoliozach takie objawy jak: bóle kręgosłupa, bóle głowy, osłabienia lub nawet omdlenia.
Metoda PNF umożliwia poprzez odpowiednie testy funkcjonalne szybko i skutecznie zmienić nastawienie pacjenta do terapii. Jeżeli pacjent nie poczuje lub nie zauważy zmiany na pierwszym lub drugim zabiegu to nie będzie współpracował. Każde dziecko powinno przynajmniej w 70% uczestniczyć w terapii. Terapeuta zaś jest osobą, która motywuje, uczy, poprawia i steruje procesem leczenia.
Jednym z elementów terapii skolioz jest praca domowa wykonywana 2 razy dziennie z pomocą rodziców lub Thera-Band. Warunkiem dobrej pracy domowej jest wykonywanie ćwiczeń w prawidłowych wzorcach ruchowych i początkowo pod kontrolą rodziców. W miarę upływu czasu i poprawy czucia własnego ciała, dzieci starsze mogą ćwiczyć same z pomocą Thera-Band. Zalecane są ćwiczenia w łańcuchach zamkniętych w trzech głównych pozycjach wyjściowych w jakich dziecko przebywa w ciągu doby.
Literatura:
Prof. Tomasz Karski - Skoliozy tzw. idiopatyczne - przyczyny, rozwój i utrwalanie się wady. Profilaktyka i zasady nowej rehabilitacji. Lublin, 2000r.
Prof. Tomasz Karski - Skoliozy idiopatyczne - przyczyny i metody leczenia - Głos Ziemi Urzędowskiej 2002.
Mgr Krystyna Rozpara - Etiologia i zasady nowej rehabilitacji skolioz tzw. idiomatycznych.
Białek Marianna - Możliwości zastosowania metody PNF w leczeniu skolioz.