Z2/IV PEDAGOGIKA gr.13
Specjalność: pedagogika opiekuńczo-wychowawcza
W ostatnich latach pojawiło się na pułkach księgarń ciekawe dzieło Wolfganga Brezinki „Wychowanie i pedagogika w dobie przemian kulturowych”, które jest realistycznym przewodnikiem po życiu, wychowaniu i polityce oświatowej.
Dziś stawiamy szereg pytań dotyczących wychowania na miarę XXI wieku, o to, jakie ma być, jakie powinno być jego miejsce i perspektywy, co zrobić, aby zmniejszyć negatywne skutki szybkich zmian w nowoczesnym społeczeństwie, które mają wpływ na normatywne treści kulturowe, takie jak: religia, światopogląd, stosunek do historii, etyka, moralność i sztuka. Odpowiedzią na te pytania jest właśnie książka Brezinki „Wychowanie i pedagogika w dobie przemian kulturowych” wydawnictwa WAM Kraków 2005.
Wolfgang Brezinka urodził się 9 czerwca 1928 roku w Berlinie, jest emerytowanym profesorem nauki o wychowaniu uniwersytetów w Würzburgu, Innsbrucku i w Konstancji. Należy do największych współczesnych teoretyków nauki o wychowaniu. W swojej publikacji wskazuje na braki w nauce o wychowaniu i opowiada się za rehabilitacją pedagogiki praktycznej, pomocnej rodzicom, nauczycielom i wychowawcom.
Podstawą mojej recenzji są trzy rozdziały wyżej wymienionego dzieła, mianowicie:
Wychowanie do wartości w zdezorientowanym społeczeństwie
Cele wychowania w zdezorientowanym społeczeństwie.
Ograniczenia i kulturowe warunki sukcesu wychowania moralnego w społeczeństwie pluralistycznym.
W pierwszym w wyżej wymienionym rozdziale jest mowa o wychowaniu do wartości.
Na początku przytoczę słowa Krystyny Chałas: ,, Nie ma wychowania bez wartości. Wychowanie bez wartości jest pustym dzwonem, który nawet mimo silnego rozkołysania nie wyda oczekiwanych dźwięków. Wychowanie musi prowadzić do głębi człowieczeństwa, które jest treścią życia osoby, jej integralnego rozwoju, który ostatecznie jest wyznaczony przez urzeczywistnianie najwyższych wartości i dążenie do Absolutu”. Wolfgang Brezinka wyjaśnia nam pojęcie „wartości”. A więc czym właściwie jest ,,wartość”? W aksjologii (nauki o wartościach), pojęcie wartość stanowi podstawową kategorię i oznacza ,,to wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich”. W rozdziale tym jest znajdziemy informacje o kryzysie kulturowym, który jest przede wszystkim kryzysem orientacji i zdolności wartościowania. Wyjaśnia nam, że obejmuje on zarówno wyobrażenia, jakie mają osoby o wartościach, jak i samą hierarchię wartości w społeczeństwie. Autor zadaje pytanie skąd bierze się ów kryzys wartościowania, i wskazuje nam trzy najważniejsze: -rozwój wiedzy i jej upowszechnianie; -wzrastający dobrobyt; oraz -poszerzenie praw człowieka oraz podstawowych swobód. Według pisarza wychowanie religijno-światopoglądowe jest zadaniem rodziców. Ponieważwolne państwo rezygnuje z narzucania swoim obywatelom określonego światopoglądy, hierarchi wartości lub etyki. W związku z tym szkoła publiczna jest zobowiązana do neutralności w aspekcie moralnym - do poprzestania na minimum, które nie wystarczy jednak, aby nauczyć osobę orientowania się w śród różnych wartości i zabezpieczyc dobro wspólne.
Podoba mi się „budowa” tego rozdziału. Autor zadaje nam pytania, i od razu udziela nam wskazówek. Wolfgang Brezinka ustrzegł się od często spotykanej w podręcznikach akademickich beznamiętnych i długich odpowiedzi. Wskazuje nam tylko najważniejsze punkty czy przyczyny.
Drugim rozdziale, który wzięłam pod „lupę” jest zatytułowany: „Cele wychowania w zdezorientowanym społeczeństwie”. Jest tam mowa o kryzysie kultury normatywnej, oraz o sposobie przezwyciężania kryzysu: uświadamianie, krytyka, wspólna refleksja. Kryzys nowoczesnego społeczeństwa to przede wszystkim kryzys kultury normatywnej. Nowoczesna i postmodernistyczna twórczość kulturalna nie podtrzymuje kultury w sposób zadowalający. Opinie publiczna nagradza działania wrogie tradycji, traktując je jako przejaw postępu. Zadajemy sobie pytanie: jak mamy przezwyciężyć kryzys kultury normatywnej. Zadaniem normatywnych sektorów kultury w społeczeństwach tradycyjnych jest przede wszystkim ochrona wspólnych ideałów i przekazywanie ich następnym pokoleniom. W społeczeństwach zmieniających się pojawia się dodatkowe zadanie uzupełnienia ideowych punktów orientacyjnych przez nowe idee oraz ich dostosowania do nowych potrzeb. W dostosowaniu trzeba starać się zachować najistotniejsze sprawdzone tradycyjne elementy kultury. Tylko wtedy będzie można zachować minimalną ciągłość ideową i normatywną, której osoby potrzebują do duchowego zadomowienia się i która jest konieczna do podtrzymania wspólnoty. Oddziaływanie państwa w dziedzinie szkolnictwa mogą i powinny być uzupełnione przez niepaństwowe podmioty wychowania, czyli rodziny i wspólnoty ideologiczne (partie i organizacje polityczne), do których należą wychowankowie. Wspólnoty ukazują swym członkom specyficzne ideały i cele wychowania, wykraczające poza minimalny zestaw cnót składających się na podstawowy ideał akceptowany przez naród. Te specyficzne ideały światopoglądowe małych i wielkich wspólnot mają znaczenie nie tylko dla ich członków, lecz służą całemu narodowi.
Rozdział ten uważam za z lekka monotomny, musiałam się mocno skupić czytając go aby zrozumieć o co w nim chodzi. Jest tylko beznamiętny opis kryzysu kultury normatywnej. Po przeczytaniu tego fragmentu autor wiele stracił w moich oczach. Miałam ochotę zamknąć książkę i odłożyć ją na półkę.
Ostatni trzeci temat, któremu się dokładnie przyjrzałam jest o ograniczeniach i kulturowych warunkach sukcesu wychowania moralnego w społeczeństwie pluralistycznym. Na początku pojawia się termin „dzielność życiowa”, który oznacza skomplikowany zestaw dyspozycji fizycznych i psychicznych. Zawiera komponenty uwarunkowane dziedzicznie oraz wyuczone dyspozycje do działania etycznie poprawnego, które od czasów starożytnych nazywamy cnotami.
Młode pokolenie łatwo uczyło się dzielności życiowej w przednowczesym społeczeństwie. Mobilność społeczna była wtedy niewielka, a horyzonty myśleniowe ograniczone, jednostka pozostawała przez długi czas zależna od swojej rodziny. W takich warunkach również wychowanie moralne było częścią współżycia społecznego, w którym kierowano się wspólnymi ideałami. Te przednowczesne warunki życia i wychowania panowały w szerokich kręgach społeczeństw europejskich, aż do początku XX wieku. Wolfgang Brezinka wspomina, iż pluralizm istnieje od dawna w dużych grupach społecznych takich jak: katolicy, protestanci, robotnicy. W nowoczesnym społeczeństwie pluralizm dużych grup został uzupełniony, a w dużej mierze zastąpiony pluralizmem jednostki. I wpłynęło to na zmiany dla kultury, mentalności i wychowania moralnego. W tym rozdziale jest przedstawione w kilku zdaniach wychowanie w różnych epokach. Ja osobiście lubię historie, więc przyjemnie czytało mi się informację na ten temat. W przeciwieństwie do wcześniej omawianego rozdziału ten nie był napisany monotonie.
Na zakończenie dodam, że książka nie jest zła. Według mnie nie nadaje się ona dla rodziców, uważam, że jest dla nich za ciężka. Aczkolwiek znajduje się w niej wiele informacji, potrzebnych przyszłym nauczycielom i wychowawcom, a cena publikacji nie jest wygórowana, a więc polecam.
K. Ostrowska, Wartości w naszym życiu, ,,Wychowawca”2004, nr 6, s. 7.
M. Łobocki, Pedagogika wobec wartości, W: B. Śliwerski (red.), Konstelacje pedagogiczne ,Kraków 1993, s. 125