WYBRANE ZAGADNIENIA Z FILOZOFII
1) Źródła filozofii:
-zdziwienie-rodzi się z niewiedzy i ciekawości świata, podstawowe pytanie to DIA TI?- dlaczego?
-wątpienie-sceptyczny stosunek do osiągnięcia celu
-wstrząs-dostrzeżenie własnej niemocy
2) Przedmiot filozofii:
-rzeczywistość
3) Metody filozofii:
-rozumowanie
-doświadczenie-zmysły
4) Cel filozofii:
-odpowiedź na pytania
-prawda( cel-dążenie do prawdy)
5)Filozofia nie istniałaby bez:
-metafizyka= ontologia-nauka o bycie, o istnieniu np. życie człowieka, biurko, drzewo, myśl, pamięć; pytania dotyczące z czego składa się byt, z czego powstał itp.
-epistemologia- nauka o poznaniu; pyt.- jakie są źródła poznania (czyli zmysły, emocje, nauka, intuicja intelektualna), umysł, świadomość
-aksjologia- nauka o wartościach: ETYKA- dobro , szczęście-wyjaśnia czym jest szczęście, sumienie, sprawiedliwość itp. ustala czy coś jest dobre czy złe; ESTETYKA-piękno, brzydota, filozofia sztuki i piękna - pyta: Na czym polega sztuka? Co to jest piękno? )
6) Sześć warunków:
-szczerość
-rzeczowość
-opanowanie
-nie przeszkadzanie
-nie upieranie się
-uzasadnienie
FILOZOFIA STAROŻYTNA
7) Filozofia starożytna - Pierwsza epoka filozofii zachodu obejmująca dorobek myślicieli antycznej (starożytnej) Grecji i Rzymu. Początek filozofii starożytnej datuje się dokładnie, na czas działalności Talesa z Miletu, koniec VIIw. p.n.e. Czas i datę końca filozofii starożytnej trudno ustalić, symboliczna data końca starożytności (rok 476) ma tu tylko znaczenie orientacyjne. Istnieje bardzo wiele zróżnicowanych koncepcji końca filozofii starożytnej.
I okres naturalistyczny-filozofia przyrody-rozpatrywano problemy kosmologiczne, dotyczące całego świata; filozofowie jońscy, pitagorejczycy
II okres humanistyczny-zanika tu spekulacja na temat przyrody, Sokrates- przedmiotem staje się nie cała rzeczywistość, ale człowiek; próbuje określić istotę człowieka, co powinien czynić, aby być szczęśliwym
III okres syntezy Platona i Arystotelesa- odkrycie tego, co ponad zmysłowe, wyjaśniają problemy dotyczące przyrody i człowieka
IV okres szkół hellenistycznych-stoicyzm, epikureizm, sceptycyzm
V okres przebiega w okresie chrześcijaństwa-religijny, styka się kultura grecka z biblijnym objawieniem, rodzi się nowa jakość intelektualna dla nowej cywilizacji
=>Przedstawiciele filozofii starożytnej:
a) TALES Z MILETU- zasłyną w metafizyce, potem zaczął się zastanawiać jaka jest natura rzeczy; arche- zasada bytu, zasada rzeczy jak jest skonstruowany świat, co jest zasadą rzeczy, w grupie oznacza to co stoi na początku i inne poprzedza, innymi rządzi; zasada wg Talesa była woda; bez wody nie ma życia; świat jest z wody; jego uczniem był ANAKSYMANDER- powiedział, że arche bo bezkres, czyli to, czego się nie da określić.
b)ANAKSYMANDER- za arche uważał powietrze.
c)HERAKLID- głosił „wszystko płynie”, jego powiedzenie to „ nie wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki”; świat jest zmienny, ciemny; arche to jasność przeciwieństw; rozum jest zasadą rządzącą światem; zmienność jest nieuchronna.
d)DEMOKRYT- głosił tezę, przez którą został wyśmiany- świat nie składa się z jednego żywiołu, lecz z niepodzielnych cząstek- atomów; wszystko jest układem atomów; zmienność bytu jest faktem; istnieją tylko atomy i próżnia.
e)PARMENIDES- twierdzi, że nie ma w świecie zmienności; wszystko jest stałe, nie ma żadnej próżni, pustki; pytanie o arche zastąpił pytaniem- „co jest, co istnieje” odpowiedź - „byt jest a niebytu nie ma”; istnieje ciągły i niezmienny byt.
f) SOKRATES- zasłyną z filozofii ”na ulicy”; za swoje poglądy został skazany na wypicie cykuty(trucizny) za głoszenie nieprawdziwych poglądów; snuł głównie refleksje etyczne; tezą było to, że każdy wie co to to jest dobro-cnota; był największym mędrcem starożytności-„wiem że nic nie wiem”; dążył do tego, aby pomóc urodzić się prawdzie; twierdził, że jedna jest cnota i można się jej nauczyć; jedna miara dobra; cnota= szczęście= korzyść; daimonion-wewnętrzny głos, który mówił mu, czego nie powinien robić.
=>SOFIŚCI- wędrowni nauczyciele, którzy uczyli za pieniądze np. retoryki, filozofii itp., głosili, że każdy ma swoją prawdę; wartości moralne są ich zdaniem dziełem umowy; „człowiek jest miarą wszechrzeczy”- zdanie Sofistów; Sofiści w teorii poznania mówili, że trzeba wątpić we wszystko; trzy tezy o wątpieniu Gorgiasz: 1)nic nie istnieje 2)gdyby nawet coś istniało, nie można by było tego poznać 3)gdyby można było to poznać , nie mogło by być przekazane i wytłumaczone; metodą Sofistów była retoryka- sztuka prowadzenia sporów, inaczej perswazji- przekonywanie.
=>PLATON- stworzył wielki system filozoficzny; stworzył Akademię Platońską; zostawił dzieła po sobie; przedstawił swoje dzieła w postaci dialogów; zapoczątkował platonizm (V w p.n.e.); główne tezy: nie jest tylko ten świat, jest jeszcze drugi- lepszy; nie jesteśmy tylko atomami; duma jest nieśmiertelna i do drugiego, lepszego świata dotrze; platonicznie znaczy bezcieleśnie
*Rzeczywistość i świat, w którym my żyjemy, dzieli się na dwie części:
-zmysłową: istnieje na ziemi, odzwierciedla to, co zmysłowe; jest to kopia tego, co znajduje się w idei
-idei: odzwierciedla to, co prawdziwe
*Idealizm- przekonanie, że jest świat duchowy, odrębny od świata materialnego; materialny świat kiedyś zginie, a odwieczny się nie zmieni; nurt idealistyczny- świat duchowy jest ważniejszy
*Platon twierdził, że istnieje koncepcja dobra i prawdy, ale musimy do tego dążyć przez mądrość
*Koncepcja duszy i człowieka u Platona:
-dusza pochodzi ze sfery boskości
-jest uwięziona w ciele
-ciało jest grobem duszy
-przejął od orfików reinkarnacje- dusza powraca do świata idei
-ciało jest ograniczeniem; nie należy poddawać się ciału, tylko iść za dusza
*Dusza dzieli się na:
-rozumowa: cnota mądrości, prawdy; trzeba żyć w zgodzie z rozumem (głowa)
-popędliwa: cnota męstwa, czyli energiczne reagowanie na polecenia rozumu (piersi)
-pożądliwa: cnota to panowanie nad sobą ( od ramion w dół)
Wszystkie te trzy cnoty łącza się i tworzą jedną cnotę- SPRAWIEDLIWOŚĆ
*Teoria poznania Platona- nie da się znaleźć dwóch takich samych rzeczy; jest jedna miara wszystkiego
*Racjonalizm- wiedza wrodzona; rozum staje się narzędziem poznania; poznanie polega na przypominaniu wiedzy wrodzonej; stopień wiedzy jest różny; jest wiedza stała i niezmienna
=> ARYSTOTELES- głosił poglądy teleologii, czyli celowości natury, to znaczy uważał, że organizmy rozwinęły się w taki, a nie inny sposób z powodów wyznaczonych przez naturę celu, który można by tez określić mianem funkcji; twierdził, że aby wyjaśnić jakieś zjawisko, trzeba odkryć jego cel.
*Etyka Arystotelesa- „złoty środek”- uważał, że należy dążyć do cnoty, którą można osiągnąć przez trud, wysiłek, poświecenie; jest tyle cnót, co działań i sprawności człowieka; cnota- sprawne wykorzystywanie czynu; uważał, że cnota to złoty środek między dwiema wadami- jedna wada jest niedostatkiem czegoś, a w drugiej wadzie jest czegoś za dużo np. mrukliwość- życzliwość w mówieniu- gadulstwo
*Cztery zasady i przyczyny, które trzeba wykorzystywać w filozofii:
-materialna- każdy przedmiot powstaje z materii np. dom z cegły, kamienia
-formalna- przedmiot określa się zgodnie z jego formą np.. dom wg planu
-sprawcza- każdy rozwój potrzebuje motoru, który go napędza np. praca murarzy
-celowa- nic nie dzieje się bez celu np. dom buduje się po to, aby ktoś mógłby w nim zamieszkać
*Każdy byt rozwija się w zależności z innymi bytami. Świat jest łańcuchem przyczynowo skutkowym. Następuje przekazywanie energii.
*Materia jest bierna z natury. Bóg nie jest stwórcą świata- jest poruszycielem, który stworzył ruch. Bóg jest bez ruchu. Materia jest czysta formą. Bóg posiada formę bez materii= dualizm. Bóg jest realizacja form. Byty rozwijają się przyjmując określoną formę. Bóg nie ingeruje w świat.
*Człowiek nie jest jakościowo różnym bytem. Składa się z ciała- materii, formy-duszy ludzkiej. Dusza ludzka jest wegetatywna, zwierzęca, rozumowa. Część rozumowa pojawia się tylko u człowieka. Może działać moralnie i niemoralnie.
Inaczej niż u Platona, dusza jest silniej związana z ciałem i ciało z duszą. Człowiek to dusza ucieleśniona, albo ciało uduchowione. Dusza jest zależna od ciała = koncepcja zależności duszy i ciała; dusza jest śmiertelna, dlatego większa część funkcji związana z ciałem się rozpada; część duszy rozumna powstaje po nas.
*Teoria ewolucji- człowiek powstał w wyniku przypadkowych zdarzeń. Zdarzenia miały miejsce. Człowiek przetrwał, jest taki jaki jest.
*Metafizyka- nauka o zasadach i przyczynach
=>SZKOŁY HELLENISTYCZNE
*STOICYZM- to antyczna szkoła filozoficzna, zapoczątkowana w III wieku p.n.e. w Atenach, pojawił się za sprawa Zenona z Kation; stoicy głosili koncepcje fatum, czyli przeznaczenia; wierzyli, że jest opatrzność, że każdemu jest przypisany jakiś los, który jest z góry zdeterminowany; to co nas spotyka jest realizacją praw natury, realizacją praw Boga; człowiek nie może zapobiegać temu, co go może spotkać; Skoro nie możemy zmienić losu fatum, to musimy osiągnąć cnotę apatii i ataraksji, czyli spokój duszy
*Pojęcie wolności- zrozumienie konieczności; los jest niezbywalny; los jest czymś, co nas określa, decyduje o wszystkich zdarzeniach przypadkowych i koniecznych.
*Zachowanie stoika-ze spokojem podejdzie do każdego złego zdarzenia; dramatyzowanie jest bezsensowne i głupie; patrzy na konsekwencje pozytywnie; cnotliwe życie- życie zgodne z naturą.
*EPIKUREIZM- Epikur założył swoją szkołę w Atenach w roku 306- przetrwała ona do IV w p.n.e.; Świat składa się z cząstek, atomów. Atomy mogą się odchylać. Wszystko, co się dzieje, to wynik przypadku i natury. Nic nie jest przewidziane i określone. Epikur-w życiu najważniejsze jest osiągnięcie szczęścia. Uczucie przyjemności to cel człowieka. W życiu należy przeżyć max przyjemności przy minimum cierpienia. Powinno się zabiegać o przyjemność pozytywną. Należy unikać cierpień. Człowiek powinien się cieszyć rzeczami podstawowymi, tym, co zdobył. Gorsze do pozbycia się jest cierpienie duchowe. Musimy mieć świadomość, że każde cierpienie można zlikwidować. Epikurejczycy twierdza, że nie należy się bać śmierci- jak my jesteśmy, to nie ma śmierci, a jak jest śmieć to nas nie ma. Mędrzec epikurejski redukuje cierpienie. Dużo do szczęścia mu nie trzeba. Liczy się jakość życia, a nie ambicja. Liczy się tylko to, co czujemy. Celem i zasadą życia miało być dążenie do przyjemności, podstawą, której jest rozwaga, nakazująca żyć sprawiedliwie, rozumnie i moralnie. Etyka Epikura w praktyce prowadzi do ascezy. Twierdzili, że bogowie istnieją, ale nie maja zdolności do ingerencji w sprawy tego świata. Hedonizm- dążenie do przyjemności; hedonizm psychologiczny-zawsze motywem naszych działań jest przyjemność.
*SCEPTYCYZM- Założycielem szkoły sceptycznej był Pyrron z Elidy. Jego kontynuatorami byli Arkazylaos i Karneades, którzy sprawili, że poglądy sceptyczne zatriumfowały w Akademii Platońskiej (w tym okresie sceptycyzm był też określany jako "pirronizm"). Ważnym przedstawicielem sceptycyzmu był Sekstus Empiryk, którego pisma dotarły w całości do naszych czasów; sceptycyzm jest to doktryna filozoficzna polegająca na ograniczeniu się do obserwowaniu i powstrzymywaniu się od oceniania i wypowiadania się; w antyku polega głównie na wątpieniu w rzeczywistość świata zewnętrznego przy jednoczesnej wierze w świat duchowy i istnienie Boga; jest też sceptycyzm nowożytny, polegający na wierze tylko w rzeczywistość zmysłową i jednoczesnej niewierze w Boga;
FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZA
=>ŚW. AUGUSTYN- wyznaczył horyzonty myślenia w średniowieczu. Radykalnie spojrzał na miejsce człowieka wobec Boga. Urodził się w IV w p.n.e. w rodzinie pogańsko- chrześcijańskiej. Przechodził przez wszystkie nurty. Doszedł do wizji chrześcijańskiej. Pozostawił po sobie wiele dzieł z jego osobistym stosunkiem do Boga.
*Teoria poznania- Augustyn podchodzi do myśli chrześcijańskiej myślą platonizmu. Platonizm widać w tym, że wg Augustyna poznajemy prawdę o świecie odwołując się do rozumu, penetrując wnętrze naszej duszy. Rozum wg Augustyna, chodź jest miejscem gdzie rodzi się prawda, sam nie jest źródłem prawdy- jest tylko ludzki, ograniczony, a prawda ma wymiar wieczny i niezmienny. Człowiek jest w stanie powiedzieć, że coś jest prawdą m.in. prawd wiary. Człowiek jest istotą ułomną a dysponuje prawdami wiecznymi. Prawdy te rozum ludzki jest w stanie osiągnąć za pomocą Boga. Człowiek osiąga poznanie wtedy, gdy Bóg go oświeci, wleje mu prawdę.
*Irracjonalizm- stanowisko głoszące, że rozum sam nie dojdzie do prawd wieczystych; rozum jest zdany na wiarę; rozum powinien wspierać wiarę, a wiara rozum; człowiek powinien poznawać to, co potrzebne jest dla wiary; dzięki wierze osiąga się zbawienie wieczne.
*Iluminacja- oświecenie, światło nadprzyrodzone, które sprawia, że poznajemy Boga; na początku trzeba samemu chcieć poznać Boga i trzeba prosić o iluminację ( wiara jest darem ):
-dusza musi mieć oczy
-człowiek najpierw musi się oczyścić i nawrócić, aby poznać Boga
-cnota to rozum
-iluminacja to cnoty wlane bez naszej wiedzy
*Bóg, świat, człowiek:
-Bóg-człowiek: wywyższanie Boga, poniżanie człowieka; Bóg jako byt stwarzający; człowiek jako byt stworzony
-Świat- Bóg: świat jest zależny od Boga; Bóg podtrzymuje świat w istnieniu; w świecie obowiązują pewnie prawa; Bóg jest wolą, absolutna miłością, opiekuje się światem i człowiekiem; Bóg jest osobą- ojcem prowadzącym świat, rozliczający, od niego zależy zbawienie; wszystko, co się dzieje z człowiekiem, dzieje się z łaski bożej.
*Teodycea- obrona doskonałości stworzenia; pojawia się w związku z opisem Boga wszechmogącego; zło pochodzi od człowieka.
*Jeżeli człowiek nie idzie w kierunku wskazanym przez Boga, to wszystkie inne drogi prowadzą do zła. Zło pojawia się po to, by człowiek mógł docenić Boga. Człowiek nie rozumie planu stworzenia. Nie może zdać się tylko na własny rozum. Cierpienie, jeżeli nie jest puste i bezsensowne, ma określony cel. Augustyn akceptuje prawo Boga do karania. Cierpienie jest usprawiedliwione.
*W człowieku ważniejsza jest dusza niż ciało. Dusza dociera do Boga, jest nieśmiertelna. Człowiek ma dbać o duszę, a nie o ciało. Nie ważne są sprawy doczesne, ważne jest osiągnięcie szczęścia wiecznego. Zbawienie zależy od Boga. Człowiek podlega predestynacji- los z góry jest ustalony. Nie od człowieka zależy los, ale od losu bożego.
*Augustyn preferuje miłość nad rozumem
Człowiek-> wola-> miłość
Miłość do Boga jest fundamentalnym uczuciem. Jeżeli kocha Boga to kocha drugą osobę przez niego stworzoną. „Kochaj Boga i rób co chcesz”- dowodem na miłość do Boga są uczynki nakazywane przez Boga.
=>ŚW. TOMASZ Z AKWINU- XIII w p.n.e. (końcówka średniowiecza)
*Scholastyka- synonim filozofii bardzo rozbudowanej, św. Tomasz poświęcił się kościołowi jako teoretyk. Napisał komentarze do dzieł Arystotelesa.
*Teoria poznania- człowiek poznaje za pomocą zmysłów; człowiek jest istotą cielesną; jednym możliwym kontaktem jest kontakt cielesny. Kontakt z duszą jest pośredni. Zmysły muszą współpracować z rozumem. Rozum jest władzą daną od Boga, więc należy go używać. Rozum nie zrozumie wszystkiego, nie pozna wszystkiego. Źródłem poznania jest również objawienie- fundamentalne źródło wiedzy; zmysły+ rozum. Wcale objawienie nie musi prowadzić rozum. Objawienie jest autonomicznym innym źródłem wiedzy. Człowiek wyposażony w rozum i zmysły, własnymi siłami umie doczekać, jaki jest świat, Bóg, jakie są dowody na istnienie Boga.
*Dopuszczalna jest możliwość uprawiania nauk. Tomasz doszedł do wniosku, że nie jest złem, kiedy człowiek sam poznaje świat. Rozum powinien być używany gdzie się tylko da i jak się da. Racjonalizm pojawia się za sprawą Tomasza.
*Chrześcijanin to osoba wierząca w Boga i objawienie.
*Teologia- gotowa prawda o objawieniu; teolog- zajmuje się słowem „objawiony”.
*Filozof wychodzi od danych zmysłowych. Teolog wychodzi od objawienia.
*Pojawiła się możliwość uprawiania nauk szczegółowych. Człowiek bardziej postawił na poznanie szczegółowe, rozpoznając naturę świata. Człowiek zaczyna tworzyć odrębną wiedzę o świecie.
*Metafizyka:
-Bóg jest stwórcą, stworzył plan wg planu bożego; wszystko dzieje się wg opatrzności bożej. Świat rozwija się własnym rytmem. Bóg jest czystą dobrocią i rozumnością. Rozum boży jest podstawą stworzenia. Świat jest hierarchiczny od minerałów do Boga. Jest uporządkowany i racjonalny. Miejsce ściśle jest określone.
- Nowa koncepcja człowieka- byt między aniołami a zwierzętami. Część duchowa upodabnia się do aniołów, a materialna do zwierząt. Miejsce człowieka jest stabilne. Człowiek jest jednością duszy i ciała. Każdy byt łącznie z człowiekiem składa się z formy i materii. Byt składa się również z istoty i istnienia.
*Drogi św. Tomasza:
-pierwszy nieporuszalny byt (Bóg)
-z przyczyny sprawczej (związki przyczynowo- skutkowe; Bóg jako twórca, sprawca)
-z przygodności (2 rodzaje bytu konieczny, czyli Bóg i przygodny, czyli nie mamy przyczyny w sobie, tylko poza sobą)
-ze stopni doskonałości (są byty bardziej doskonałe i mniej doskonałe)
-z celowości (wszystkie byty, które są na ziemi mają swój cel, a ostatecznym celem jest Bóg- cel sam w samym sobie)
=> ŚW. FRANCISZEK Z ASYŻU (1182-1226). W młodości skłony był do zabawy i hulaszczego trybu życia, brał udział w wojnie Asyżu z Perugia i rok spędził w niewoli. Popadł w chorobę, która skłoniła go do refleksji nad sensem i celem życia Po nieudanym zaciągu do wojska papieża Innocentego Iii szukał samotności i znalazł ją w otoczeniu natury. Przebrany za żebraka poznał życie biednych i chorych. Znieważony przez ojca, który nie chciał pogodzić się z trybem życia syna, zerwał z rodziną i wyrzekł się majątku Założył zakon i ułożył dla niego w 1221 regułę. W 1224 otrzymał od Boga stygmaty. Już po śmierci, w 1228 papież Grzegorz IX kanonizował go. Postawą i życiem zapoczątkował nurt odnowy moralnej w czasach sporów i wojen, głodu i zarazy. Niemały wpływ na jego życie wywarła filozofia św. Augustyna i mistycyzm. Zapoczątkował wielki ruch odnowy w świecie pełnym okrucieństwa. Stworzył program wiary radosnej, prostej, płynącej z wszechogarniającej miłości do ziemi i stworzenia, miłości przepełnionej ewangeliczna zasadą miłosierdzia, ubóstwa i braterstwa. Głosił ideę wszechogarniającej miłości do świata i wszelkiego stworzenia bożego Zrezygnował z dziedzictwa, rozdał pieniądze, stworzył wędrowny zakon. Był przeciwnikiem ascetyzmu umartwiającego ciało, głosił kazania do ryb i ptaków. Stworzył wiarę radosną, prosta, pełna harmonii wewnętrznej i miłości do przyrody Jego czyny ukazane są w "Kwiatkach św. Franciszka".
*Ideały głoszone przez św. Franciszka:
- życie ludzkie nie musi być ustawicznym, bolesnym oczekiwaniem na śmierć, ale może być również afirmacją tego, co rodzi się z miłości i dobroci serca;
- sens ludzkiego istnienia tkwi w czynnej miłości braterskiej oraz w chwaleniu boskiego Stwórcy i Ojca jako jedynego dobra;
- człowiek cierpię radość z obcowania z przyrodą oraz z miłości do Boga i wszelkiego stworzenia;
- ubóstwo jest wyrazem miłości do bliźniego, miłość zaś prowadzi do radości i doskonałości wewnętrznej, a doskonałość wewnętrzna prowadzi do świętości;
- ubóstwo uczy pokory i współczucia innym;
- ostatecznym szczęściem człowieka jest śmierć.
FILOZOFIA NOWOŻYTNA
*Racjonalizm- filozofia zakładająca możliwość poznania prawdy z użyciem samego rozumu - w wersji mocnej negujący rolę innych sposobów poznania: danych zmysłowych, doświadczenia, intuicji etc.; w wersji słabszej uznających drugorzędną ich rolę. Racjonalistyczna filozofia budowała systemy oparte na postulatach, z których poprzez dedukcję (od ogółu do szczegółu) próbowała wywieść kompletny obraz świata. Filozofia racjonalistyczna została zapoczątkowana w filozofii greckiej (eleaci), a w nowożytnej postaci wywodzi się od Kartezjusza.
Przedstawiciele:
-Kartezjusz- nie nawiedził zimna, lubił ciepło, dlatego wymyślił kominek; we wszystko wątpił, aż dochodził do „cogito ergo sum”; prawdą jest to, w co nie da się już wątpić; idee są wrodzone; twierdził, że Bóg istnieje, bo jest przyczyną myślenia; głosił dualizm duszy i ciała- dusza jest połączona z ciałem szyszynką; dusza jest myśląc, a ciało rozciągłe.
-G.W. Leibniz- wymyślił ontologię jako monadologię (nauka o monadach)- to coś takiego, z czego składa się człowiek; monada słyszy i patrzy; wymyślił rachunek różniczkowy; monady nie mają okien, jedna nie może działać na drugą; wszystkie idee są wrodzona.
-B. Spinoza- fascynował się św. Tomaszem; głosił panteizm, czyli że Bóg jest wszędzie i we wszystkim; dla niego arche to Bóg;
*Empiryzm- filozofia zakładająca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie, lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee, teorie itp. są w stosunku do nich wtórne.
Przedstawiciele:
- Hume- Szkot, zajmował się handlem i dyplomacją; napisał „Historię Anglii”; wszystkie idee pochodzą z doświadczenia; istnieje tylko poznanie zmysłowe; nie ma przyczyny i skutku; próbował udowodnić, jaka jest zależność między substancją a przyczynowością; głosił sensualizm; twierdził, że rozum to nic innego niż ciemny instynkt; przeświadczenie to wynik naszych uczuć; wola wynika z uczucia; uczucia są moralne i niemoralne- moralne to takie uczucie, które dąży do czegoś dobrego dla siebie lub innych; czyn nie ma nic wspólnego z rozumem; w uczuciu jest wola Boga.
-John Locke twierdził, że człowiek urodził się jak czysta tablica i w ciągu swojego życia zapisuje tą tablicę (korzystając z rozumu, doświadczenia). Była ona odzwierciedleniem niewinności człowieka.
-Berkeley- poglądy- skrajny nominalizm((nawiązujący do Platona, według którego desygnaty pojęć powszechnych istnieją obiektywnie poza umysłem (bądź w umyśle Boga, bądź jako oddzielone istoty, bądź jako ta sama forma w różnych bytach)). i sensualizm (uznaje wrażenia zmysłowe za jedyną dostępną człowiekowi rzeczywistość.);