TEMAT : BUDOWA MORFOLOGICZNA CZŁOWIEKA. WYBRANE ZAGADNIENIA Z ANTROPOLOII. WPROWADZENIE DO ZDROWIA I CHOROBY.

1. Budowa morfologiczna to budowa zewnętrzna człowieka. W budowie morfologicznej człowieka można wyróżnić :

• Stronę przednią ciała tzw. Brzuszną

• Stronę tylną ciała tzw. Grzbietową

Elementy w stronie przedniej ciała:

- głowa,

- Szyja,

- tor inaczej tułów, Corpus oznacza ciało,

- parę kończyn górnych zakończonych dłońmi,

- parę kończyn dolnych zakończonych stopami,

- brzuch podzielony na 3 obszary : nadbrzusze, śródbrzusze, podbrzusze łączy się z częścią łonową

- piersi z sutkami u mężczyzny,

- gruczoły mleczne zakończone sutkami u kobiet,

- u mężczyzn od strony zewnętrznej wyróżniamy: zewnętrzne narządy płciowe - moszna (worek mosznowy), penis zwany członkiem męskim, prąciem albo nazwa grecka phallus,

- u kobiet narządy wewnętrzne rozrodcze nazywane są sromem w ich skład wchodzą: wargi sromowe większe, mniejsze, łechtaczka ( trzy elementy zalicza się do sromu!),

Elementy w stronie tylniej ciała (grzbietowej):

- kark,

- Plecy,

- pośladki podzielone szparą między pośladkową, która u mężczyzn jest owłosiona,

2. Oprócz głównych elementów w budowie morfologicznej w dermatologii funkcjonuje pojęcie dermatomy - wybrane obszary skóry, oprócz tego w anatomii i morfologii wyróżniamy małe obszary tzw. Okolice ciała, przykładowe okolice:

- czołowa, skroniowa, policzkowa, czerwieni wargowej, sutkowa, brzuszna, łonowa, genitalna, udowa, kolanowa przednia, potyliczna , między łopatkowa, szyjna, kolanowa tylna, pośladkowa, piętowa.

3. Ciało ludzkie może być określone przy pomocy trzech płaszczyzn :

1. Płaszczyzna, która dzieli człowieka na dwie części to płaszczyzna pośrodkowa zwana tez strzałkową , od szczytu Glowy po krocze, - łacińska nazwa planum sapittele

2. Płaszczyzna to czołowa zwana tez wieńcową - łacińska nazwa planum fontrale

3. Płaszczyzna pozioma - łacińska nazwa planum

Po przeprowadzeniu płaszczyzny pośrodkowej istnieje pozorne wrażenie symetrii w rzeczywistości wiele narządów zewnętrznych a także wewnętrznych wykazuje asymetrie.

4. Przykładowe asymetrie :

• W większości przypadków kończyna górna prawa jest minimalnie dłuższa i silniejsza,

• Stopa lewa w większości jest dłuższa,

• W budowie uszu, nosa, czerwieni wargowej, sutków,

• W narządach wewnętrznych: serce, żołądek, śledziona,

• Nieregularne asymetrie wykazuje jelito,

• Asymetryczne są płuca ,

• W położeniu nerek i jader w mosznie (pod sercem większe i niższe położone ) ,

5. Zarówno w budowie anatomicznej jak i morfologicznej można wyznaczyć określone kierunki przestrzeni:

1. GÓRNY - nazwa łacińska „superior” , inaczej nazywamy kierunkiem dogłowowym, oznacza w kierunku do głowy lub do najwyższej części ciała. Np. staw ramienny jest położony dogłowowy w stosunku do stawu kolanowego.

2. DOLNY - nazwa łacińska „interior”, inaczej doogonowy, w kierunku ogona lub najniższej części ciała. Np. staw biodrowy położony jest doogonowo w stosunku głowy.

3. PRZEDNI - zwany brzuszny , nazwa łacińska „anterior”, oznacza w kierunku do przodu ciała lub do powierzchni brzusznej. Np. żebra i mostek położone są do przodu w stosunku do serca lub płuc.

4. TYLNY - nazwa łacińska „posteriori”, inaczej grzbietowy , oznacza w kierunku grzbietowej części ciała czyli tylnej. Np. kręgosłup położony jest do tyłu od serca , a serce jest położone do tyłu od mostka.

5. PRZYŚRODKOWY - nazwa łacińska „medialis” , oznacza w kierunku linii pośrodkowej. Np. mostek położony jest przyśrodkowo.

6. BOCZNY - nazwa łacińska „lateralis” oznacza do boku ciała od linii pośrodkowej. Np. żebra położone są bocznie w stosunku do mostka , ramiona położone są bocznie w stosunku do tułowia.

7. BLIŻSZY - nazwa łacińska „proximalis” , nazwa upolszczona „proksimalios”, oznacza w kierunku początkowej części ciała lub w kierunku początku przyczepu. Np. kość udowa położona jest proksymalnie do kości goleni.

8. DALSZY - nazwa łacińska „distalis” oznacza w kierunku od miejsca przyczepu lub od początku części ciała. Np. kość goleni ułożone są distalnie , czyli dalej w stosunku do kości udowej.

9. POWIERZCHOWNY - nazwa łacińska „superfitials” , odnosi się do naskórka, dotyczy warstw skóry i warstw mięsni.

10. GŁĘBOKI - nazwa łacińska „profunus” dotyczy warstw podskórnych lub głęboko umieszczonych mięśni.

11. DŁONIOWY - nazwa łacińska „palarmis” odnosi się do przedniej powierzchni.

12. PODESZWOWY - nazwa łacińska „plantaris” odnosi się do powierzchni stopy.

6. Jamy ciała chronią narządy wewnętrzne lub początkowe odcinki układów i są wyścielone surowiczymi, gładkimi błonami. Nazwa łacińska jamy to „cavum”

1. Ustna - język , zęby , nazwa łacińska „cavum oris”

2. Nosowa - początkowy odcinek układu oddechowego „ cavum nasi”

3. Oczodoły

7. Jamy chroniące narządy wewnętrzne:

• Jama czaszki

• Kanał kręgowy chroniący rdzeń kręgowy

• Jama klatki piersiowej chroni płuca , serce, dolne drogi oddechowe

• Przepona łac. Diaphragma , największy mięsień wydechowy

• Jama brzuszna chroni wątrobę, trzustkę, jelita, śledzionę

• Jama miednicy łac. Pelvis, chroni narządy płciowe i rozrodcze, układ moczowy

8. WYBRANE ZAGADNIENIA Z ANTROPOLOGII

1. ANTROPOLOGIA - bada pochodzenie człowieka i rozpatruje istoty przedludzkie.

2. Po raz pierwszy człowieka do świata zwierząt zaliczył szwedzki lekarz i przyrodnik KAROL LINNEUSZ , będący również twórcą systematyki.

3. Według jego klasyfikacji człowiek zaliczany jest

• do królestwa zwierząt ( Reglum animale)

• do typu strunowce ( chordata)

• do podtypu kręgowce (vertebrata)

• do gromady ssaków ( mammalia)

• do podgromady łożyskowce (placentalia)

• do rzędu naczelne (

• do podrzędu małpy ( anthropoidea s. simiae )

• do nad rodziny małpy człekokształtnej (nominoidea)

• do rodziny człowiekowate ( hominidae)

• do rodzaju homo

• do gatunku homo sapiens

4. Znane są 4 gatunki małp człekokształtnych:

1. Szympans - między człowiekiem a szympansem na poziomie DNA prawidłowość wynosi 99,4 %, podobieństwo w zachowaniu seksualnym dotyczy podobnie u człowieka i szympansa bardzo.

2. Goryl (gorylia)

3. Orangutan

4. Gibon

Różnice między człowiekiem współczesnym ( homo, homo sapiens) a małpami człekokształtnymi oraz istotami przedludzkimi:

CECHA	CZŁOWIEK WSPÓŁCZESNY	MAŁPY CZŁEKOKSZTAŁTNE ORAZ ISTOTY PRZEDLUDZKIE
Postawa ciała	Pionowa	Nie pionowa
Sposób poruszania	Lokomocja dwunożna	Lokomocja czteronożna, czterech kończyn
Owłosienie ciała	W większości przypadków zanikło, u mężczyzn sute owłosienie - awatiz	Owłosienie było bardzo silne
Budowa czaszki	Znaczny rozwój mózgoczaszki	Znaczny rozwój części twarzowej czego czaszki
Uzębienie	Kły nie wystają poza linie zgryzu	Kły wystawały poza linię zgryzu
Budowa kręgosłupa	Esowato wypięty	Łukowato wygięty
Klatka piersiowa	Spłaszczona grzbieto- brzusznie	Spłaszczenie walcowate lub boczne
Kończyna górna	Znacznie większy zasięg ruchów, kciuk w pełni przeciwstawny	Zakres ruchów jest mniejszy ponieważ kończyna pełni funkcję podporową, kciuk nie w pełni przeciwstawny
Kończyna dolna	Wykazuje głównie funkcje podporowa, 3punkty podparcia: pieta, palce, śródstopie , palce są wyraźnie skrócone , paluch jest nie przeciwstawny	Stopa jest zupełnie plaska co ma związek z funkcja chwytna , palce są długie , palec jest przeciwstawny , kończyna dolna jako palec jest w miarę krotka
Miednica	Szeroka, krotka, środek ciężkości znajduje się na kości krzyżowej	Niezbyt szeroka, zdecydowanie dłuższa , środek ciężkości znajduje się na kości łonowej
Odżywianie	Wszystkożerne, mięso	Roślinożerne
Rozwój osobniczy czyli ontogeneza	Dziecko przez wiele lat jest zależne od rodziców	Potomstwo uniezależnia się w miarę szybko
Mozg	Ciężar mózgu u człowieka waha się od 1200 g do 1600 g, u kobiet 1245, u mężczyzn 1375, noworodka płci żeńskiej 370 g, noworodka płci męskiej 340 g , bardzo silnie rozwinięta jest istota szara zwana korowa	Waga się od 400 g do 500g, mozg osobników dorosłych niewiele różni się od nowo urodzonych
Węch	Ośrodek węchu jest zredukowany	Jest bardzo silnie rozwinięty
Mowa	Istnieje	Brak
Obobka narzędzi	Dostosowanie, wyrabia	Nie istnieje taka możliwość

Za kryterium człowieczeństwa uważa się następujące cechy:

- dwunożna lokomocja,

- Spionizowana postawę ciała,

- wielka objętość mózgu bezwzględne i relatywne do masy ciała

- Retardacja (zwolnienie tempa) ontogenezy dotyczy to fazy dziecięcej i młodzieńczej,

- wszystko żerność z dominacja diety roślinnej, białka zwierzęcego,

- zachowania społeczne , których wytworem jest kultura

SALUS - zdrowie

MORBUS - choroba

ZDROWIE (lac. Salus) to stan dobrego samopoczucia , po pierwsze fizycznego , psychicznego, socjalnego w którym czynności wszystkich narządów , układów wykazuje stan wewnętrznej równowagi określonej pojęciem homeostazy. Psychiczne, fizyczne , socjalne

Zdrowe funkcjonowanie jest na poziomie komórek.

Inna definicja podaje , ze zdrowie jest rodzajem adaptacji do zmieniających się warunków środowiskowych, najczęściej zaburzone jest w porach roku przejściowych.

3 podstawowe cechy zdrowia:

- równoczesny dobrostan psychofizyczny i socjalny

- chęć wykonywania nauki lub pracy

- aktywny stosunek do życia

CHOROBA (lac. Morbus)- jest to zaburzenie dotychczasowej homeostazy i jest to zawsze wypadkowa dwóch przeciwstawnych procesów, z jednej strony proces obronny zwany odpornościowy, z drugiej strony proces patologiczny , czyli chorobowy.

Proces obronny- ludzki organizm chroniony jest przez bariery immunologiczny.

3 rodzaje barier:

-fizyczne np. złuszczanie naskórka- likwidacja patogenów, woskowina uszna, ruch rzęsek.

- chemiczne np. lizozym to enzym występujący w ślinie i w łzach pełni role bakteriobójcza , odczyn kwaśny potu dzięki niemu na naszej skórze wytwarzają się bakterie i grzyby, kwas solny występujący w żołądku HCL stężenie tego kwasu to 0,5 do 1 % nie dopuszcza do rozwoju bakterii zwłaszcza powodujących zatrucie pokarmowe.

- bakterie symbiotyczne - występujące na skórze , w pochwie, odbycie, stanowi konkurencje dla chorobotwórczych patogenów ponadto organizm człowieka jest wyposażony w sprawnie funkcjonujący układ odpornościowy zwany tez układem limfatycznym, on wytwarza różne typy komórek ; są to limfocyty, monocyty, granulocyty, makrofagi ( komórki żerne).

Proces patologiczny - czyli choroby, wiąże się z wnikaniem do organizmu wcześnie zdrowego określonych chorobotwórczych patogenów takich jak: bakterii, wirusów, grzybów ( są przyczyna mikoz czyli grzybic), są to pierwotniaki będą to ( pasożyty wewnętrzne np. tasiemce, glista ludzka, owsik ludzki ) ( pasożyty zewnętrzne to wszy głowowa , łonowa, odzieżowa,), pchły, kleszcze, muchy , komary), priony czyli zakaźne białka które powodują u człowieka i zwierząt nieodwracalne zmiany są bezostne w mózgowiach.

Wszystkie choroby prionowe doprowadzają do śmierci ( zablokowanie koordynacji ruchowej, upośledzenie umysłowe oraz śmierć).

Znane choroby:

• BSE (Bovine Spongiform Encephalopathy) są to zmiany zwyrodnieniowe w mózgowiach bydła. U człowieka odpowiednikiem tej choroby jest choroba : - CJD (Crojfelde Jacobe) ; priony zakaźne białka , - choroba Khunu obserwuje się w tej chorobie kanibaalizm.

Okresy choroby:

Mimo, że istnieje wiele jednostek chorobowych cechą wspólną jest występowanie czterech podstawowych okresów choroby ( w różnych chorobach- różny jest czas trwania)

1. OKRES UTAJONY - wybrany czynnik chorobotwórczy wnika do organizmu wcześniej zdrowego, bardzo intensywnie się rozmnaża lub namnaża natomiast jest niesprawdzalny drogą testów laboratoryjnych, w przypadkach wirusów istnieje okienko serologiczne jest to czas od momentu wniknięcia do organizmu do wytworzenia przeciwciał sprawdzalnych testem laboratoryjnym. W przypadku HIV wynosi 3 miesiące. U pacjenta nie ma żadnych objawów , pacjent często nie świadomie może być źródłem zakażenia dla innych.

2. OKRES ZWIASTUNÓW - czyli występujących objawów bardzo podobnych w wielu jednostkach chorobowych, bóle głowy, osłabienie, złe samopoczucie, bóle trudne do zlokalizowania , pacjent odczuwa wewnętrzne odbicie, czasami gorączkę, jest przekonany , że rozpoczyna się proces chorobowy.

3. OKRES OBJAWOW SUBIEKTYWNYCH - stwierdzonych przez samego pacjenta oraz obiektywnych stwierdzonych podczas badań 1) lekarskich (to będzie osłuchiwanie halpacyjne, opukiwanie), 2) laboratoryjnych ( najczęściej badana jest krew a także nimfa , sperma, mocz, kał), 3) specjalistycznych - w 100 % dają dobrą diagnozę ( badania rentgenowskie, EKG, USG- ultrasonografia , tomografia komputerowa , rezonans magnetyczny).

4. OKRES PEŁNEGO WYZDROWIENIA LUB ŚMIERCI , nadal w Polsce i na świecie śmiertelne są następujące choroby:

1. AIDS powodowany wirusem HIV,

2. Nowotwory złośliwe , cztery podstawowe typy :

- rak (carcinoma)

- mięśniak

- chłoniak (lymphoma)

- czerniak (melanoma)

3. Choroby prionowe

4. gorączki krwotoczne- krwotoczne rozpadanie narządów wewnętrznych i krwotoków ze wszystkich otworów ciała- wirus EWOLA 90%; wirus MARBUGA 25%

5. sepsa ( posocznicza ) dogromadzenie w organizmie takiej ilości patogenu, który jest nie możliwy do zwalczania przez układ odpornościowy

Jeżeli przyczyną sepsy są bakterie -choroba zwana jest

Przyczyna są wirusy WIREMIA

Przyczyną SA grzyby FUNGENIA

6. choroby cywilizacyjne o tzw. Złym rokowaniu np. zawał serca mięśniowego, który kończy się nagłą śmiercią , plagi przeszłości:

g)dżuma

h)trąd

i) ospa czara

śmiertelne mogą być jednostki chorobowe z obniżoną opornością : u starców i niemowląt

---