Bard polski
Znaczenie: jest świadectwem ówczesnego człowieka, dokumentem historycznym. Wyraża najszlachetniejsze uczucia tego pokolenia, które obserwowało rozbiór Polski, przeżywał o utratę ojczyzny. Poeta wyraził uczucia milionów.
Najszlachetniejsze znamię utworu to: szczerość i prostota. Nie chodziło autorowi o kunszt wysłowienia. Zrozpaczony niedolą Polski wyraził ból w skąpych, jedynie potrzebnych słowach.
Język: XVIII wieczny, wyróżniający się naturalnością wysłowienia. Daleki raczej od Trembeckiego (giętki, wyszukany język) czy Naruszewicza.
Forma jest właściwa elegii: pomysł wędrówki wśród mogił i krzyżów - ból, rozpamiętywanie, żałoba. (punktem wyjścia dla tego pomysłu było rzeczywiste pożegnanie młodych Czartoryskich z rodzicami. Czartoryscy udali się w podróż, żegnając ukochane miejsca, nie wiedząc czy w nie powrócą).
Wartość utworu: zawiera jakby w zarodku wszystkie uczucia, które rozwijają się w poezji romantycznej w Polsce. Pierwiastki narodowej poezji patriotycznej poeta przekazał bez jakichkolwiek artystycznych ambicji. Góruje tu troska obywatelska nad poezją.
Czartoryski jako pierwszy wysnuwa tezę: czym by było serce Polaków gdyby nie te gorzkie ofiary poniesione przez przodków.
Myśli wyniesione z Barda, które można zestawić z tymi z poezji romantycznej:
Bezkarnie spełniona niesprawiedliwość psuje ład i moralność wielu Polaków, znieprawia ducha moralnego, (to samo pojawia się w Matce Polce Mickiewicza i miejscami w III cz Dziadów)
„bronić zagranicą sprawy polskiej wszędzie, gdzie tylko sprawa wolności zagrożona” (Program działania politycznego legionów zestawić z Panem Tadeuszem ok. 500 wers - o legionach)
Nienawiść ku sprawcom nieszczęścia i zguby Polaków (pragnienie zemsty porównać z pieśnią Konrada z III cz Dziadów )
Pojawia się też zarodek mesjanizmu „wszak Ty cierpiałeś Boże, cierpieć wolim z Tobą, cierpiec to wyższe życie co górnie spoziera, na świat, do Nieba tęskni, Na Niebie się wspiera”.
Bard Polski jest PIERWSZĄ próbą ujęcia najczystszych, najwznioślejszych uczuć narodowych po stracie ojczyzny. Jest to wierne świadectwo czasów w jakich utwór ten powstał. Jest to „rzewna i przeraźliwa elegia” (tak nazwał ją J.U. Niemcewicz) jest wymownym i silnym głosem młodego pokolenia, którego nadzieja na wolność, rychle została strącona w przepaść porozbiorową.