S.Wyspiański„Noc listopadowa”
Miejsce i czas akcji:
Warszawa, 29 listopad 1830 r.
Bohaterowie :
Pallas, Nike napoleonidów, Nike trojańska, Nike spod Termopil, Nike spod Salaminy, Nike spod Maratonu, Nike spod Cheronei, Wysocki, chór podchorążych, Joanna, W.Książe, Kuruta, Gendre, Makrot, Goszczyński, Glosy, Nabielak, Demeter i Kora, Hekate, Eumenidy, Lubowidzki, Potocki, Aktor, Publiczność, Faust, Mefisto, Wenus- Helena, Małgosia, Satyrzy, Kudlicz, Chłopicki, Zajączkowski, Dąbrowski, Joachim Lelewel, Ksawery Bronikowski, Prot- brat Lelewela, Czechowski, Ares, Żymirski, Zaliwski, młody Gendre, Kera, książę Adam Czartoryski, Krasiński, Walerian Łukasiński,
Problematyka:
„Noc listopadowa” wraz z „Warszawianką” i „Lelewelem” należą do serii dramatów o powstaniu listopadowym. Wyspiański w „Nocy listopadowej” dokonuje ostatecznego rozrachunku z powstaniem nie zapominając jednak o pochwale bohaterstwa rodaków.
Streszczenie:
Dramat ten został zbudowany na zasadzie konstrukcji, której podstawą jest historia i przestrzeń czasowa, ściśle ze sobą powiązane i przeplatające się nawzajem. Pomiędzy nimi rozgrywa się wątek mityczny. Rezultatem zastosowania takiej konstrukcji jest przenikanie się treści historycznych z mitycznymi. Można to nazwać pewnego rodzaju "interpretacją historii przez mit". Wyspiański na kanwie bogiń zapożyczonych od Homera zastosował pewien chwyt literacki. Wyspiański zmodyfikował pod względem znaczeniowym niektóre bóstwa mitologiczne np. Nike oznacza ´zwycięstwo´; w mitologii greckiej pod taką nazwą występowała bogini zwycięstwa, a także bogini będąca alegorią zwycięstw Napoleona. U Wyspiańskiego natomiast w dramacie "Noc Listopadowa" nie jest to bogini tylko i wyłącznie zwycięstwa, ale paradoksalnie również klęski. Nike spod Cheronei jest jak wiadomo boginią tragicznej klęski Greków. Niki utożsamiane są w tym utworze raczej jako bóstwa śmierci, bardziej tragizmu niż triumfu. Ta modyfikacja odgrywa silną rolę w scenach dramatycznych utworu, a zarazem ważna jest dla samej idei dramatu opiewającego powstanie z roku 1830. Motyw rozszerzania przestrzeni i czasu tylko uspokaja; spokojnie zapowiada zwiastuje sens wydarzeń, który z góry został określony w kategoriach klęski, przelewu polskiej krwi i śmierci. Dramat opowiada szczegółowo o przygotowaniach, wybuchu i przebiegu powstania listopadowego. Emocje związane z wybuchem powstania wyrażone są zarówno ze strony uczestniczących w nim powstańców ale również i ze strony władz rosyjskich.
POWSTANIE LISTOPADOWE JAKO TEMAT DRAMATÓW WYSPIAŃSKIEGO
W swojej twórczości Stanisław Wyspiański bardzo często odwoływał się do historii Polski. Jego szczególne zainteresowanie budził temat powstania listopadowego, czego ślady odnajdujemy w licznych dramatach tego autora: "Wyzwolenie", "Warszawianka", "Noc listopadowa", "Lelewel". Warto się skoncentrować na dwóch najważniejszych utworach.
"Warszawianka" nawiązuje do ważnej bitwy o Olszynkę Grochowską. Akcja obejmuje tylko kilka godzin dnia 25 lutego 1831 roku, ale jest to jednocześnie kulminacyjny moment powstańczych walk - w trakcie bitwy rosyjska ofensywa została powstrzymana, ale znaczne straty poniesione przez Polaków kwestionują zwycięstwo. Generał Chłopicki oczekuje kompromitacji swojego adwersarza i upadku reduty, której nie pozostawia żadnych szans. Wtedy dosiada konia i przejmuje dowództwo.
Dramat ukazuje brak odpowiedniego przygotowania dowódców powstania: są małostkowi i zapatrzeni we własne interesy. Wyspiański z krytyką odnosi się do romantycznych tez. Według niego romantyzm bardziej podkreślał rolę bohaterskiej śmierci w imię obrony ojczyzny niż wiarę w sukces niepodległościowych walk. Towarzysząca powstańcom pieśń "Warszawianka" według Wyspiańskiego za bardzo eksponuje słowo "zgon" zamiast "tryumf".
Kolejny dramat - "Noc listopadowa" - dotyczy historycznych wydarzeń rozgrywających się nocą 28/29 listopada 1830 roku, kiedy wybucha powstanie. Akcja ma miejsce w warszawskich Łazienkach (Teatr na Wodzie, pomnik Sobieskiego, Belweder). Na akcję składają się dwa plany: realny i fantastyczny. Autor podejmuję próbę przedstawienia cech i sposobu zachowania Wielkiego Księcia Konstantego oraz scharakteryzowania jego nastawienia do Polaków. Inaczej niż Słowacki w "Kordianie" Wyspiański kreuje inny obraz znienawidzonego Konstantego. Książę uczy polskich oficerów patriotyzmu, okazuje im pogardę za wierność w stosunku do niego, kiedy wybucha powstanie. Autor przedstawia dwie koncepcje działania: zbrojnej walki i demonstracji, które mają zmusić nieżyczliwego cara do licznych ustępstw, a w tym do nadania Królestwu Polskiemu częściowej autonomii. Liczono na pomoc ze strony samego Konstantego, który był podzielony konfliktem ze swoim bratem.
Ważnym wątkiem dramatu jest przypomnienie mitu o Demeter i Korze. Wykorzystując ten temat Wyspiański modyfikuje poglądy zawarte w "Warszawiance" - ofiara z powstańczej krwi nie będzie daremna. Jest zasiewem pod plon, który dopiero w przyszłości da efekt.
"Noc listopadowa" zawiera także dalszą ocenę Chłopickiego. We wcześniejszym dramacie jest on ukazany jako pesymista, który nie wierzy w sens podejmowania walk. Akcja "Nocy listopadowej" pokazuje generała, który przegrywając grę w karty rozgrywaną z Nike Napoleonidów, decyduje się na walkę wbrew losowi. W dramacie Wyspiańskiego Chłopicki staje się postacią pierwszoplanową. Mimo swoich wad jest ukazany jako ważna postać - odmiennie niż w "Przygotowaniu" rozpoczynającym "Kordiana".
Młodopolski symbolizm miał za zadanie wyrazić to, co niewyrażalne i dotrzeć tam, dokąd nie mogło dorzeć racjonalne poznanie. Za jego pomocą
twórcy mogli zatem wyrażać swoje lęki, obawy, emocje. Stanisław
Wyspiański znakomicie opanował sztukę posługiwania się symbolem w
swoich utworach. "Wesele", "Wyzwolenie" oraz " Noc listopadowa" to
utwory, w których poruszył problem walki narodowowyzwoleńczej. Symbol
posłużył mu jako znakomity środek artystycznego wyrazu. W "Weselu"
Wyspiański nagromadził całe mnóstwo symboli, do świata realnego
wprowadził postaci ze świata fantastycznego. Ukazały się one Marysi
(Widmo), Poecie (Rycerz), Panu Młodemu (Hetman), Dziennikarzowi
(Stańczyk), Dziadowi (Upiór) i wreszcie Gospodarzowi (Wernyhora). Każda
z postaci fantastycznych odpowiada rozterkowym duchowym, jakie
przeżywają uczestnicy wesela. Stanisław Wyspiański był wielkim
patriotą, kochał swój kraj chciał więc dla niego jak najlepiej. Jego
utwór był manifestem do Polaków, do całego narodu pogrążonego w letargu
bezczynności i zobojętnienia. Chciał uświadomić im, że powinni
zjednoczyć się ze środowiskiem chłopskim (gotowym do walki, lecz nie
mającym odpowiedniego przywódcy) i walczyć o swój kraj. Chchoł był więc
symbolem owego uśpienia narodu a czapka z pawimi piórami, po którą
schylił się parobek gubiąc przy tym tak cenny i znaczący złoty róg-
symbolem niedojrzałości politycznej narodu. "Wyzwolenie" to kolejny
manifest i rozrachunek z mentalnością Polaków. Akcja rozgrywa się na
deskach teatru, gdzie Konrad (reżyser) improwizuje widowisko, którego
wizją jest Polska. Deklamuje o problemach z jakimi boryka się kraj by
na końcu stwierdzić, iż ją "wyzwoli". Niestety, jako że całość rozgrywa
się w teatrze, znów nic tak naprawdę nie zostało zrobione a rzeczy
pozostały takie, jakimi są. Wyspiański chce uświadomić społeczeństwu,
jak ważne jest podjęcie walki, która bez zaangażowania Polaków sama się
nie wypełni. Trzecim dramatem o tematyce narodowowyzwoleńczej jest "Noc
listopadowa". Tu Wyspiański również zastosował metodę przenikania się
światów, tym razem historycznego i mitycznego. Pojawiają się więc np.
Zeus, Kora, Demeter, Nike. Bóstwa przylatują na wezwanie Pallady do
Warszawy. Świat realny to wydarzenia jakie rozegrały się pamiętnej dla
Polski nocy 30 listopada 1830r. Wyspiański specjalnie przywołał właśnie
to wspomnienie chcąc w ten sposób zbudzić śpiący naród i pokazać, że
podobnie jak ich przodkowie, powinni zjednoczyć się i również zawalczyć
o swój kraj.