Skibińska H.

„Praca korekcyjno-kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu”

KK, zajęcia nr 3

2. PERCEPCJA WZROKOWA

2.1. Rola funkcji wzrokowej w czynnościach czytania i pisania

Czynności czytania i pisania wymagają umiejętności dokonywania analizy i syntezy wzrokowej.

a) Trudności w spostrzeganiu liter:

- symboliczny charakter znaków - abstrakcyjna treść

podobieństwo liter

- znaczna liczba cech różniących litery (linie proste, krzywe o kształcie owalnym, laski, haczyki, wężyki, spirale, linie owalne)

b) Skład analizatora wzroku:

- receptor (siatkówka oka) odbierający bodźce wzrokowe i przekładający je na pobudzenia nerwowe,

- droga doprowadzająca (nerw wzrokowy) owe pobudzenia do mózgu,

- korowa część analizatora (część potyliczna mózgu), gdzie dokonuje się analiza i synteza bodźców wzrokowych

c) wiek 6 lat - dojrzałość u większości dzieci percepcji wzrokowej niezbędnej do czytania i pisania wg badań, etapy rozwoju:

- orientacja przestrzenna związana z sytuowaniem przedmiotów względem własnego ciała,

ta sama wiedza z odniesieniem do przedmiotów znajdujących się w polu widzenia (obiektywność)

- koordynacja wzrokowo-ruchowa: dziecko zaczyna być świadome powiązań przestrzennych między pozycją przedmiotu a pozycją ciała

2.2 Zaburzenia percepcji wzrokowej oraz orientacji przestrzennej i ich objawy

Niezbędne warunki prawidłowego przebiegu procesu spostrzegania:

- pełnowartościowy pod względem anatomicznym analizator wzrokowy

- funkcjonalnie sprawny analizator wzrokowy

- prawidłowy ogólny rozwój

(choć opóźnienia występują niekiedy mimo spełnienia powyższych warunków)

Zjawisko zaburzonej analizy i syntezy wzrokowej:

- opóźnienie rozwojowe funkcji (całościowe)

- nieprawidłowa percepcja tylko pod pewnym względem (np. nieprawidłowa kierunkowość)

Tabela 2. zaburzenia percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej (skan)

2.3. Metody badań percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej

• obserwacja dziecka (wykrycie symptomów przez: ocenę błędów, sposobu pracy, trudności dz)

• wywiad z rodzicami (inf np. o zabawach, orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni)

• analiza wytworów (głównie rysunków)

• próby eksperymentalne (ocena rozwoju percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruch)

- zadania polegające na odwzorowaniu figur, kształtów

- odpoznawaniu wzrokowym takiego samego układu elementów w szeregu, jaki ma obok w kółku

- rysowaniu obok figury identycznej do podanej

- wyszukaniu wśród wielu różnych, właściwych elementów, z których zbudowana jest gotowa figura (np. żaglówka)

- odwzorowaniu złożonych figur asymetrycznych oraz układów-ciągów takich samych figur, lecz różnie ułożonych w przestrzeni (badanie percepcja wzrokowo-przestrzenna)

- pokazywaniu przez dz np. swojego prawego/lewego oka, wskazaniu ściany po prawej/lewej, zakreśleniu prawego górnego rogu kartki, pokazaniu na obrazku zabawek nad/pod/obok stolika (orientacja w schemacie własnego ciała i przestrzeni)

- test składankowy Kohsa (seria17 wzorów mozaikowych, które należy odtworzyć z barwnych kostek)

- (psycholog) testy L. Bender - E. Koppitz i L. Bender - H. Santucci (reprodukowanie figur geometrycznych - określa wiek rozwoju spostrzegania wzrokowego)

2.4. Ćwiczenia doskonalące analizę i syntezę wzrokową oraz orientację przestrzenną

Operacje istotne w doborze ćwiczeń: identyfikacja, różnicowanie, odwzorowywanie układów przestrzennych różnej złożoności

Podstawowy zestaw pomocy:

różnego typu klocki, rozmaite układanki, loteryjki, gry dydaktyczne, domina obrazkowe, alfabet ruchomy, ABC - klocki literowe, zestaw pomocy terapeutycznych dla dzieci nerwicowych i dyslektycznych, diaskop oraz zestaw przezroczy służący do ćwiczeń w mówieniu, cymbałki, bębenki, magnetofon, duże, drewniane figury geometryczne, piłki, kółka różnej wielkości, skakanki, serso, gry zręcznościowe, serie kolorowych pocztówek o różnej tematyce, książeczki do kalkowania i malowania, kolorowy papier, drut do wyginania, farby, pędzle, plastelina, krzyżówki, rebusy, uzupełniani, wybieranki

2.4.1. Ćwiczenia na materiale bezliterowym

a) Rozpoznawanie obrazków i ich elementów:

- wyszukanie z kompletu obrazka do pary

- dobieranka - gra (jak Superpamięć tylko dz ma już jeden obrazek z pary i dobiera)

- dopasowanie obrazków na luźnych kartonikach do obrazków na lewej stronie planszy

- domino obrazkowe

b) Dobieranie części do całego obrazka

c) Składanie obrazków z części:

- dwa obrazki _ jeden pocięty na ¾ części, drugi cały jako wzór

- za pomocą klocków obrazkowych

d) Odpoznawanie braków na obrazku

e) Wyodrębnianie różnic między obrazkami pozornie identycznymi

- dwa obrazki podobne z kilkoma szczegółami

- seria obrazków różniących się kilkoma szczegółami, w serii dwa obrazki jednakowe - musi je odszukać

- wyodrębnianie z grupy przedmiotów tego, który „nie pasuje” do pozostałych

f) Różnicowanie przedmiotów i figur

- różniących się położeniem przestrzennym, wielkością, kolorem, kształtem itp.

- porównywanie figur geometrycznych różniących się pod względem pewnych cech

Zastosowanie „klocków logicznego myslenia” Dienesa (przykłady ćwiczeń):

• Ćwiczenia z rozpoznawaniem kształtów i kolorów (określenie cech pokazanego klocka, rozpoznanie na obrazku figur, podanie ich ilości i nazwy, wyszukanie klocka na pdst. opisu)

• Ćwiczenia w układaniu dowolnych kompozycji

• Układanie figur według podanego wzoru

• Odnajdywanie schowanego klocka (wśród leżących na stole, tego, który zniknął)

• Odgadywanie schowanego klocka (dz zadaje pytania, żeby odgadnąć)

• Abawy w „domino” (dokładanie klocków różniących się jedną/dwiema cechami)

• Transformacja cech (najpierw układają wg wzoru klocki na tabliczkach, potem zamieniają wg poleceń prowadzącego)

• Określanie położenia przestrzennego przedmiotów (na lewo, prawo, w górę; mniej, więcej)

• Określanie położenia przedmiotów względem siebie

• Chodzenie po dużych drewnianych figurach geometrycznych

• Porównywanie przedmiotów i obrazków różnej wielkości

• Zabawy w zapamiętywanie obrazków lub przedmiotów obserwowanych przez określony czas

• Gra rysunkowa „wyżej - niżej” (na papierze kratkowym dzieci robią punkt i dalej rysują wg poleceń reedukatora, np. dwie kratki w dół…)

• Zabawa w chowanego (podpowiedzi: pod, nad, za)

• Werbalizacja relacji przestrzennej

g) Odwzorowywanie układów wzrokowo-przestrzennych

• Odwzorowywanie manipulacyjne figur z gotowych elementów, zgodnie z podanym wzorem (układanie z zapałek, plasteliny, klocków, igielitu, słomy)

• Odwzorowywanie graficzne szlaków, ornamentów i kompozycji przy użyciu szablonów

(dziecko otrzymuje szablon z wyciętymi otworami w kształcie różnych figur geom.)

• Różnicowanie el graficznych i rysunków (np.zamalowanie prawych stóp, domino graficzne)

• Odtwarzanie kształtów złożonych przez łącznie punktów lub zamalowywanie specjalnie oznaczonych pól:

- Uzupełnianie rysunków, gdzie jakiś fragment ma linie wykropkowane

- Połączenie, pomalowanie fragmentów, które utworzą całość

• Malowanie rysunków konturowych (przez kalkę, kontury stempla, wyklejanie papierem)

• Różnicowanie znaków graficznych (tablice ze znakami - dz dostaje kartoniki i dopasowuje)

• Nakładanki o różnych układach przestrzennych

2.4.2. Ćwiczenia na materiale literowym

a) Wyszukiwanie takich samych liter i ich segregowanie (wśród liter na kartonikach, w tekście, kilka wypisanych liter na kartonikach)

b) Lepienie z plasteliny lub układanie liter z drutu

c) Utrwalanie kształtu i położenia liter („poprzewracane” litery należy wpisać prawidłowo do tabelki, segregowanie liter na kartonikach - duże, małe, drukowane, pisane, odgadywanie litery na podstawie ruchów patykiem)

d) Wyszukiwanie takich samych sylab i ich segregowanie (jak w pkt. a)

e) Krzyżówka sylabowa

f) Wyszukiwanie takich samych wyrazów i ich odpoznawanie w tekście

g) Odpoznawanie wyrazów (na tablicy) uprzednio eksponowanych

h) Loteryjka wyrazowa (dziecko otrzymuje tablice z wypisanymi wyrazami. Na jednej tablicy znajduje się 6 wyrazów - 3 i 4- sylabowe. Te same wyrazy otrzymuje na małych kartonikach, którymi przykrywa wyszukane wyrazy na tablicy.)

i) Podobieństwo między wyrazami (Dziecko otrzymuje kartoniki z wyrazami czteroliterowymi. Na każdym kartoniku dwa wyrazy są podobne i jeden różny. Wskazuje wyrazy podobne.)

j) Segregowanie wyrazów (Dziecko otrzymuje serie wyrazów ułożonych ze względu na podobieństwo graficzne liter. Każdy wyraz napisany jest na osobnym kartoniku. Pokazujemy dz literę np.. z alfabetu ruchomego lub narysowaną na tablicy i polecamy poszukać wyrazów z tą litera.)

Tabela 2. Zaburzenia percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej

Umiejętności, w których odzwierciedla się występowanie zaburzeń	Symptomy zaburzeń percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej
Pisanie	Trudności w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu. W początkach nauki trudności z zapamiętaniem kształtu liter mylenie liter podobnych (a-o, a-ą, e-c, s-ę, l-t, m-n, u-w). Mylenie liter różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej (p-g, b-d) lub poziomej (w-m, n-u, d-g). Pomijanie drobnych elementów graficznych (kreseczki, „ogonki” ę-ą). Odwracanie kolejności liter w wyrazach np. zamiast pan-nap, wór-rów. Litery wybiegające poza linie, nierówne, rozchwiane. Za duże lub za małe odstępy między literami. Tempo pisania wolne. Błędy typowo ortograficzne wynikające z gorszej pamięci wzrokowej, stąd nieraz w jednym zdaniu prawidłowa i błędna forma zapisu tego samego wyrazu. Pisanie w niewłaściwych liniach.
Czytanie	W początkach nauki trudności w kojarzeniu dźwięku z odpowiednim znakiem graficznym. Mylenie liter i wyrazów o podobieństwie graficznym (piłka-pałka). Odpoznawanie napisów po cechach przypadkowych (obrazki, układ strony), częste pisanie „na pamięć”, zgadywanie. Przestawianie i opuszczanie liter a nawet całych wyrazów. Bardzo wolne tempo czytania i niechęć do czytania zwłaszcza głośnego, czytanie nierytmiczne. Rozumienie przeczytanej treści utrudnione ze względu na koncentrowanie się na technicznej stronie czytania. „Gubienie się” w tekście przez opuszczanie lub powtarzanie całego tekstu. Jakość czytania zależna bardzo od wielkości i wyrazistości druku. Szybko występuje zmęczenie.
Rysowanie	Trudności w rysowaniu i odwzorowywaniu kształtów geometrycznych zwłaszcza z pamięci i wg wzoru. Rysunki ubogie o prymitywnych uproszczeniach. Mają uproszczoną, schematyczną formę, pozbawione są szczegółów. Zakłócone stosunki przestrzenne oraz proporcje elementów. Trudności w rozplanowywaniu, trudności w rozumieniu stosunków przestrzennych na obrazku. Kłopoty z poprawnym odtwarzaniem wzorów w układankach i mozaikach.
Trudności występujące w innych przedmiotach szkolnych	Trudności w nauce geografii (wzrokowe ujmowanie stosunków przestrzennych na mapie, orientacja w stronach świata itp.), geometrii (wynikające z kłopotów w różnicowaniu kształtów geometrycznych, zakłóconej orientacji i wyobraźni przestrzennej np. nad, pod, przed, obok, za przy, na lewo, na prawo). Trudności w nauce j. rosyjskiego - nowe znaki pisarskie, mylenie liter o podobnym kształcie i tych, które w j. polskim i języku rosyjskim mają ten sam obraz graficzny, a inne brzmienie (m, y, u, b). Zeszyty obfitujące w poprawy błędów, dużo skreśleń, poprawek.

Opóźnienie rozwoju analizy i syntezy wzrokowej może występować na tle ogólnie opóźnionego rozwoju psychoruchowego, albo jako fragmentaryczne zaburzenie procesów orientacyjnych, przy dobrym poziomie intelektualnym.

---