• Czym są stosunki międzynarodowe?

• Czy istnieją związki między naszym codziennym życiem a stosunkami międzynarodowymi?

• Dlaczego warto studiować teorię stosunków międzynarodowych?

• W jaki sposób filozofowie tłumaczą istotę stosunków międzynarodowych?

• Stosunki międzynarodowe to dziedzina badań relacji zachodzących między różnymi podmiotami uczestniczącymi w polityce międzynarodowej

• Stosunki międzynarodowe opisują interakcje między państwami, organizacjami międzynarodowymi oraz indywidualnymi obywatelami

• Ogólna teoria stosunków międzynarodowych to usystematyzowany treściowo i formalnie system warunkowo sformułowanych twierdzeń wyjaśniających, które odnoszą się do funkcjonowania i ewolucji systemów międzynarodowych

• Tak rozumiana teoria zawierać powinna trzy typy twierdzeń:

• wyjaśniające - rzeczywistość i prawa jej rozwoju,

• normatywne - określające jej pożądany kształt,

• socjotechniczne - definiujące warunki skutecznego działania międzynarodowego.

• Funkcje nauki o stosunkach międzynarodowych:

• deskryptywna (opisowa)

• eksplanacyjna (wyjaśniająca)

• predykatywna (prognostyczna)

• instrumentalna (ekspertyzowo - doradcza)

• aksjologiczna (popularyzatorska

• Teorie tworzone są po to, aby zrozumieć przyczyny zdarzeń zachodzących na co dzień w stosunkach międzynarodowych

• Wedle Stephena Walta nie jest możliwe uchwycenie całej złożoności współczesnej polityki międzynarodowej, musimy wiec oprzeć się na „wachlarzu konkurencyjnych idei”

• Istnieje wiele rywalizujących ze sobą teorii i spojrzeń na stosunki międzynarodowe, wśród nich m.in.:

• Liberalizm,

• Realizm,

• Postmodernizm,

• Konstruktywizm

• Wkład filozofów w teorię stosunków międzynarodowych:

• Platon - autor „Państwa” twierdził, że u władzy powinny być filozofowie, mędrcy; to on dał podwaliny idei analizy klasowej i rozumowania dialektycznego, doniosłych dla marksizmu,

• Arystoteles - twórca analizy porównawczej, poszukiwał idealnego systemu politycznego, badał przyczyny upadku państw

• Wkład filozofów w teorię stosunków międzynarodowych:

• Św. Tomasz z Akwinu - opracował zręby prawa naturalnego, autor Traktatu o prawach twierdził, że człowiek kierując się prawem naturalnym działa w kierunku dobra; zakładał też istnienie prawa narodów wyprowadzonego z prawa naturalnego

• Tomasz Hobbes - autor Lewiatana, twierdził, że państwa podobnie jak ludzie działają egoistycznie, okrutnie, walcząc o prymat, uznanie

• Jean Jacques Rousseau - w Rozprawie o pochodzeniu i podstawach nierówności opisał m.in. stan społeczności międzynarodowej - alegoria jelenia i zająca… tylko wspólnota pozwala realizować wspólne dobro,

• Immanuel Kant - twierdził, że federacja państw, w ramach której chroniono by suwerenność tworzących ją podmiotów, może zapewnić pokojowy ład międzynarodowy

• Które okresy historyczne wpłynęły najmocniej na rozwój stosunków międzynarodowych?

• Co jest istotą nowożytnego państwa?

• Jakie są historyczne źródła europejskiego systemu równowagi sił?

• Jakie najważniejsze wydarzenia ukształtowały współczesny świat?

• Okres przedwestfalski

• W starożytnej Grecji system miast-państw

• W czasach Rzymskich - budowa imperium, w czasach Tuliusa Cicero kształtowała się idea prawa narodów

• Średniowiecze - decentralizacja władzy, okres narodzin cywilizacji arabskiej, feudalizm, początki walki między władzą świecką a kościelną o prymat w Europie, w późnym średniowieczu - rozwój sieci transnarodowych

• System westfalski

• Traktat z 1648 r. kończący wojnę trzydziestoletnią oznacza koniec rządów religijnych w Europie i powstanie reżimów świeckich.

• Istota systemu westfalskiego

• Traktat westfalski odwoływał się do tak fundamentalnych zasad, jak niezależność, suwerenność i integralność terytorialna

• Rozwój idei suwerenności m.in. za sprawą Jeana Bodina

• Suwerenność oznacza absolutną i nieustającą władzę państwa, a jej warunkiem jest „aby ci, którzy są suwerenni, w żadnej mierze nie byli poddani rozkazom drugiego, a aby w sposób niezależny mogli tworzyć prawa dla ludu swego”.

• Suwerenność ma wymiar absolutny, ale nie bezgraniczny (ograniczeniem jest prawo naturalne, prawo stanowione, zobowiązania międzynarodowe)

• Istota systemu westfalskiego

• Doniosłość traktatu westfalskiego wynika z następujących przesłanek:

• Przyjęcia pojęcia suwerenności,

• Zapewnienia legitymacji zasadzie terytorializmu,

• Wzrostu znaczenia sił zbrojnych jako gwarancji bezpieczeństwa państwa,

• Ukształtowania się grupy państw dominujących

• Docelowy kształt europejskiemu systemowi państw nadała:

• Pluralistyczna polityczna organizacja suwerennych państw,

• System równowagi sił,

• Globalizm (prowadzący do ukształtowania się globalnej ekonomii i globalnego systemu politycznego)

• Wiek XIX poprzedziły

• Antykolonialna rewolucja amerykańska (1776)

• Antyabsolutystyczna rewolucja francuska (1789)

• Wedle Johna Locke'a państwo jest racjonalnym tworem ludzi w celu ochrony ich praw naturalnych oraz podstawowych interesów.

• Władza przynależy się ludowi, a nie monarsze

• W wieku XIX ukształtowała się idea nacjonalizmu - utożsamiania się ludu ze wspólną przeszłością, obyczajami, językiem

• 1815 - kongres wiedeński, pentarchiczny porządek międzynarodowy, względny okres pokoju w ramach tzw. koncertu europejskiego, aż do 1854 r., zadecydowały o tym:

• Solidarność europejskich państw chrześcijańskich,

• Obawa przed rewolucją społeczną

• W XIX w. zmiany gospodarcze, technologiczne, polityczne w Europie

• W XIX wieku pokój udało się zachować dzięki równowadze sił.

• Równowaga sił wyłoniła się na skutek obawy przed pojawieniem hegemona

• Przetrwała co najmniej do 1877 r. (a więc do rosyjskiej inwazji na Turcję).

• W 1882 r. wyłoniło się Trójprzymierze (Austria, Niemcy, Włochy), w 1893 r. ukształtował się sojusz Francji i Rosji.

• Koniec systemu równowagi sił wraz z wybuchem I wojny światowej.

• Okres międzywojenny to okres funkcjonowania nieefektywnej Ligi Narodów.

• Cechy charakterystyczne tego okresu:

• Rozkwit nacjonalizmów

• Pojawienie się reżimów totalitarnych w Europie

• Koniec II wojny światowej zapoczątkował nowy etap w historii świata - zimną wojnę

• Cechy zimnej wojny to:

• otwarta wrogość,

• nieufność

• rywalizacja

• Wśród przyczyn zimnej wojny wymienia się:

• imperialną politykę zagraniczną ZSRR (połączoną z osobowością Stalina)

• ekspansjonistyczną politykę neokolonialną USA

• nieunikniony efekt zderzenia interesów dwóch największych mocarstw reprezentujących sprzeczne ideologie

• Fazy zimnej wojny:

• 1945 - 1949 - faza wstępna,

• 1949 - 1955 - faza szczytowa,

• 1955 - 1962 - faza dużej zmienności stosunków,

• 1962 - 1979 - faza odprężenia,

• 1979 - 1985 - faza zaostrzenia się zimnej wojny,

• 1985 - 1990 - faza schyłku i zakończenia zimnej wojny

• Okres pozimnowojenny

• Umowna cezura końca zimnej wojny - rok 1990

• Upadek ZSRR w 1991 r.,

• Rozpad państw wielonarodowych,

• Powolne kształtowanie się nowego ładu międzynarodowego - narodziny systemu jednobiegunowego?

• Pojawienie się konfliktów asymetrycznych

• Kryterium przestrzenne - czynniki:

• narodowe (państwowe),

• międzynarodowe (ponadpaństwowe, lub pozanarodowe)

• Kryterium dynamiki i intensywności oddziaływań - czynniki:

• warunkujące procesy oddziaływań międzynarodowych:

• geograficzne,

• demograficzne,

• narodowe,

• ideologiczne,

• religijne.

• realizujące te procesy:

• ekonomiczno - techniczne,

• militarne,

• organizacyjno - społeczne,

• osobowościowe

• Uczestnikiem stosunków międzynarodowych, dzięki stale prowadzonym działaniom transgranicznym, jest świadomie zorganizowana grupa społeczna, zdolna do wywierania wpływu na stosunki międzynarodowe

• Zdaniem Jacka Z. Pietrasia używa się następujących synonimów terminu „uczestnik”:

• podmiot prawa międzynarodowego,

• podmiot stosunków międzynarodowych,

• aktor,

• uczestnik,

• partner,

• sprawca,

• czynnik,

• strona stosunków międzynarodowych

• Wyróżniamy dwie klasy uczestników:

• Państwa,

• Uczestnicy niepaństwowi:

• Organizacje międzynarodowe,

• Wielkie grupy społeczne i ich organizacje,

• Mały grupy społeczne i ich organizacje,

• Korporacje transnarodowe

• System międzynarodowy w szerokim ujęciu to: układ jednostek, obiektów lub części połączonych jakąś formą regularnych relacji.

• Istnieją różne wizje systemu międzynarodowego, zależne od przyjętego stanowiska teoretycznego

• System międzynarodowy według liberałów:

• To proces, w którym między różnymi stronami zachodzą wielorakie interakcje, a różne podmioty uczą się tych interakcji, uczestnikami w tym procesie oprócz państw są też organizacje międzynarodowe, korporacje, biurokracje międzynarodowe,

• Kluczową cechą systemu międzynarodowego jest anarchia, a jego uczestnicy kierują się własnymi interesami, działając pozytywnie.

• Istnieje społeczeństwo międzynarodowe, które jest czymś więcej niż system międzynarodowy. Posiada ono własną tożsamość

• System międzynarodowy według realistów:

• System międzynarodowy ma charakter anarchiczny,

• Państwo jest głównym aktorem na tej scenie,

• System międzynarodowy opisywany jest w oparciu o następujące pojęcia:

• Polaryzacja - (system jedno, dwu i wielobiegunowy),

• Stratyfikacja - pozycja państwa zależna od zasobów, którymi dysponuje

• Erhard Cziomer - polityka zagraniczna to proces formułowania i realizacji interesów narodowo-państwowych w stosunku do innych państw i uczestników systemu międzynarodowego

• Polityka zagraniczna jest wypadkową polityki wewnętrznej państwa

• Polityka zagraniczna pozostaje w ścisłym związku z interesem państwowym, racją stanu

• Czynniki wpływające na kształt polityki zagranicznej:

• wewnętrzne - dzielą się na :

• Obiektywne, w postaci:

• środowiska geograficznego,

• potencjału demograficznego,

• potencjału ekonomicznego i naukowo-technicznego,

• systemu społeczno - politycznego,

• czynnika militarnego

• Subiektywne, w postaci:

• percepcji środowiska militarnego przez elity,

• formułowania wizji, koncepcji, programów polityki zagranicznej,

• roli wybitnych jednostek,

• jakości służby zagranicznej.

• Czynniki wpływające na kształt polityki zagranicznej:

• międzynarodowe - wpływ środowiska zewnętrznego, dzielimy ja na:

• Obiektywne, w postaci:

• ewolucji otoczenia zewnętrznego,

• pozycji państwa w systemie międzynarodowym,

• charakteru umów i zobowiązań międzynarodowych,

• Subiektywne, w postaci:

• postrzegania międzynarodowego państwa,

• koncepcji polityki zagranicznej innych państw,

• aktywności dyplomatycznej innych państw

• Funkcje, środki i metody polityki zagranicznej:

• funkcja ochronna - np:

• zabezpieczenie podstawowych interesów państwa

• przezwyciężenie zagrożeń w polityce zewnętrznej,

• funkcja reprezentacyjno - informacyjna:

• reprezentowanie interesów zewnętrznych państwa (za pośrednictwem misji dyplomatycznych),

• systematyczne przekazywanie informacji

• Funkcje, środki i metody polityki zagranicznej:

• funkcja integrująco - adaptacyjna:

• oddziaływanie na struktury międzynarodowe w celu ich wykorzystania do wzmocnienia własnej pozycji,

• rozwój pokojowej współpracy z innymi uczestnikami

• funkcja negocjacyjno - organizatorska: a więc dostosowanie środków i instrumentów do celów i zadań. Najczęściej wykorzystywane są:

• środki polityczne,

• środki prawne,

• środki ekonomiczne,

• środki militarne,

• środki psychospołeczne (zagraniczna współpraca kulturalna, naukowa, informacyjna, itp.).

• Zainteresowanie problemami globalnymi w literaturze przedmiotu datuje się na koniec XIX wieku

• Istnieje bardzo wiele cech wspólnych pojęcia „problemy globalne”. Najbardziej szerokie ujęcie tej problematyki wskazuje na następujące elementy:

• problemy globalne są obiektywnym następstwem postępów ludzkości i istniejących w jej ramach dysproporcji,

• mogą one w sposób dysfunkcjonalny (zakłócający) działać na całą ludzką cywilizację, a nawet prowadzić do jej upadku,

• dotyczą całego świata,

• występują jednocześnie i są ze sobą powiązane,

• ich rozwiązanie wymaga interdyscyplinarnego podejścia i międzynarodowego zaangażowania.

• Katalog problemów globalnych - w ramach Klubu Rzymskiego wypracowano listę kilkudziesięciu współczesnych problemów globalnych. Zaliczono do nich m.in.:

• niekontrolowany przyrost liczby ludności,

• różnice i podziały społeczne,

• niesprawiedliwość społeczną,

• głód i niedożywienie,

• biedę i bezrobocie,

• zbyt szybki wzrost gospodarczy i inflację,

• kryzys energetyczny,

• deficyt zasobów naturalnych,

• (międzynarodowe) kryzysy gospodarcze, protekcjonizm,

• analfabetyzm,

• niekontrolowana urbanizacja,

• degradacja środowiska naturalnego,

• przestępczość i narkomania,

• brutalność policji i nadużycia władzy,

• terroryzm,

• korupcja i biurokracja,

• zagrożenie nuklearne,

• upadek wartości moralnych.

---