7. Rola administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa w stanach nadzwyczajnych i zbliżonych:

Stany nadzwyczajne to przewidziane w Konstytucji RP instytucje prawa wewnętrznego, wprowadzone na podstawie ustaw w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne okażą się niewystarczające. Ze względu na charakter zagrożeń może zostać wprowadzony stan wojny, stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klaski żywiołowej (Konstytucja RP rozdz. XI). Ich istota polega na odstąpieniu od konstytucyjnego systemu sprawowania władzy i nadaniu nadzwyczajnych uprawnień organom władzy wykonawczej w warunkach szczególnych zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych. Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.

Stan nadzwyczajny w państwie demokratycznym oznacza reżim prawny wprowadzony w razie wystąpienia szczególnego zagrożenia, którego usunięcie jest możliwe tylko przy pomocy środków o charakterze wyjątkowym. Reżim ten cechuje się przede wszystkim ograniczeniem (zawieszeniem) określonych praw i wolności jednostki. W takiej sytuacji może wystąpić również przesunięcie kompetencji między organami władzy publicznej lub nadanie im szczególnych uprawnień służących usunięciu powstałego zagrożenia.

ZASADY OGÓLNE STANÓW NADZWYCZAJNYCH

Pierwszą zasadą warunkującą wprowadzenie stanu nadzwyczajnego jest ZASADA WYJĄTKOWOŚCI (OSTATECZNOŚCI). Mówi o niej art. 228 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z tą zasadą w sytuacjach szczególnych zagrożeń, kiedy wszystkie zwykłe środki konstytucyjne są nie wystarczające Musi być stwierdzone bezradnością organów i instytucji. W takiej sytuacji wprowadzenie stanu nadzwyczajnego jest możliwe dla odwrócenia zagrożenia lub usunięcia skutków zakłócających normalne funkcjonowanie konstytucyjnych instytucji i organów w celu przestrzegania wszystkich wolności, praw człowieka i obywatela zagwarantowanych ustawami.

Art. 228 ust 2-4 Konstytucji odnosi się do ZASADY LEGALNOŚCI i stwierdza, że stan wojenny może być wprowadzony tylko na podstawie Ustawy, w drodze Rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości (przy czym stan klęski żywiołowej ogłasza się poprzez obwieszczenie). W takiej sytuacji Ustawa określa zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela. Ponadto Ustawa określa podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczeń stanu nadzwyczajnego.

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI zawarta jest w art. 228 ust. 5 Konstytucji. Według niej wprowadzenie stanu nadzwyczajnego musi odpowiadać stopniowi zagrożenia i wymogom zaistniałej sytuacji. Stan nadzwyczajny nie daje podstaw do działań nieodpowiednich, nadmiernie ingerujących w sytuację prawną obywateli. Na mocy zasady proporcjonalności stan nadzwyczajny nie daje państwu bezwarunkowego (bezgranicznego) przyzwolenia do działania i korzystania z dostępnych środków. Jest to zasada generalna i dotyczy wszystkich kroków związanych z rozpoczęciem, trwaniem i zakończeniem stanu nadzwyczajnego.

ZASADY CELOWOŚCI również znajduje się w art.228 ust 5 Konstytucji. Zasada ta nakazuje, aby środki podejmowane w ramach danego stanu nadzwyczajnego zmierzały do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa i realizacji przez obywateli swoich praw i wolności. Oznacza to, że stan nadzwyczajny ma charakter przejściowy, ograniczony czasem.

Z zasadą celowości związana jest zasada tymczasowości. Wymusza ona, aby stany nadzwyczajne nie obowiązywały ponad miarę konieczności, a tylko do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa

Art. 228 ust. 6 Konstytucji dotyczy zasady ochrony podstaw systemu prawnego. Oznacza to, że w czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione Konstytucja, Ordynacja Wyborcza do Sejmu i Senatu i organów Samorządu terytorialnego, Ustawa o wyborze Prezydenta oraz Ustawy o Stanach Nadzwyczajnych. Chodzi o to, aby nie wykorzystywać stanu do celów niezgodnych z prawem, aby zapobiec nielegalnej zmianie porządku prawnego. W ramach tego zawiera się zakaz nowelizacji prawa.

Ostatnia zasada dotyczy ochrony organów przedstawicielskich. Określa ją art. 228 ust. 7 Konstytucji. Zasada ta oznacza, że w czasie stanu nadzwyczajnego oraz dziewięćdziesięciu dni po jego zakończeniu nie wolno skracać kadencji Sejmu, przeprowadzać referendum ogólno krajowego, przeprowadzać wyborów do Sejmu i Senatu, organów Samorządu Terytorialnego oraz wyborów Prezydenta. Konsekwencją tych zakazów jest przedłużenie kadencji wymienionych organów.

ELEMENTY KONSTRUKCYJNE STANU NADZWYCZAJNEGO

Każdy stan nadzwyczajny posiada swoją konstrukcję. Niezależnie od jego kategorii stan nadzwyczajny zawiera siedem elementów konstrukcyjnych: tryb wprowadzenia, cel, przesłanki zastosowania, zakres terytorialny, czas obowiązywania, środki nadzwyczajne i tryb zniesienia.

TRYB WPROWADZENIA jest to procedura określająca podmioty uprawnione do wprowadzenia stanu nadzwyczajnego (w Polsce stan wojenny wprowadza Prezydent) oraz podmioty kontrolno - nadzorujące. Wynika z tego prawo do bycia poinformowanym o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego (na przykład Parlament) oraz wymóg związany z publikacją (na przykład poprzez obwieszczenie o stanie klęski żywiołowej) o wejściu w życie i formie prawnej.

CEL WPROWADZENIA z którego wynika , po co stan nadzwyczajny został wprowadzony, jaki efekt ma osiągnąć i jakie działania w trakcie jego obowiązywania mogą i powinny być podejmowane. Oznacza to, że stan nadzwyczajny ma zmierzać do przywrócenia naruszonego dobra lub należy przeciwdziałać jego naruszeniu, nie w odległej przyszłości, lecz w danym czasie, miejscu kiedy zajdzie taka potrzeba, czyli ze świadomością że wszystkie rygory wprowadza się na określony czas.

PRZESŁANKI ZASTOSOWANIA określają kiedy dany stan nadzwyczajny może zostać wprowadzony i jego istotę. Wskazują również warunki umożliwiające wprowadzenie stanu nadzwyczajnego, jego zastosowanie zgodnie z prawem i uzasadnienie. Przesłankę do wprowadzenia stanu nadzwyczajnego mogą stanowić poważne klęski żywiołowe, epidemie, zagrożenie instytucji, niepodległości państwa, integralności jego terytorium, zagrożenie regularnemu funkcjonowaniu władz publicznych, jak również ataku nieprzyjaciela, zamieszek zagrażających bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu lub ustrojowi państwa. Na przesłanki wpływają trzy rodzaje podstawowych zagrożeń; zewnętrzne zagrożenia bezpieczeństwa państwa będące wynikiem rozwoju i stosunków międzynarodowych, wewnętrzne zagrożenia bezpieczeństwa państwa będące wynikiem krajowych stosunków polityczno - społeczno - ekonomicznych oraz inne przyczyny wynikające z działań przyrody lub spowodowane przez człowieka- katastrofy i klęski żywiołowe.

ZAKRES TERYTORIALNY należy odnosić do obszaru: całości lub części państwa. Zakres terytorialny wskazuje nam zasięg bezpośredniego terytorialnego oddziaływania i stosowania środków nadzwyczajnych.

CZAS OBOWIĄZYWANIA określa okresy na jakie można wprowadzić stan nadzwyczajny. Chodzi o ograniczoną czasowość. W przypadku Polski stan wojenny nie posiada określonego czasu i pozostaje to sprawą otwartą. W przedłużeniu stanu nadzwyczajnego uczestniczy Parlament, a jego udział traktowany jest jako sposób kontroli i nadzoru nad władzą wykonawczą. Czas obowiązywania to także początek i koniec stanu nadzwyczajnego.

ŚRODKI NADZWYCZAJNE są to środki podejmowane nie z mocy prawa, przez sam fakt wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, lecz wprowadzone i stosowane do sytuacji oraz rozwijających się zagrożeń wedle uznania organu, na przykład poprzez wydawanie aktów normatywnych z mocą ustawy.

TRYB ZNIESIENIA to ostatni element konstrukcyjny stanu nadzwyczajnego. Jego rezultatem jest osiągnięcie celu wprowadzenia, przesłanek zastosowania i trybu wprowadzenia. Faktu trybu zniesienia dokonują uprawnione organy, które stan nadzwyczajny wprowadziły w formie dostępu do pełnej informacji wszystkim obywatelom o przywróceniu porządku prawnego.

STANY NADZWYCZAJNE: WOJNY, WOJENNY, WYJĄTKOWY I KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ

STAN WOJENNY

Artykuł 229 Konstytucji stanowi, że „w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium RP, lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa''. Aby mógł być wprowadzony stan wojenny muszą być spełnione trzy przesłanki: zewnętrzne zagrożenie państwa, zbrojna napaść i zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Oznacza to, że zagrożenie musi mieć charakter zewnętrzny, a więc powinno pochodzić od innego państwa pozostającego w konflikcie interesów z Rzeczypospolitą Polską lub pochodzić od organizacji państw złączonych sojuszem militarnym.

Zagrożenie musi mieć charakter militarny, a więc sytuacja powinna wskazywać na groźbę zbliżającego się konfliktu lub wskazywać na przygotowanie do wojny. Musi występować groźba konfliktu w stosunkach międzynarodowych polegająca na zerwaniu rozmów dyplomatycznych. Wtedy zgodnie z art. 136 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Prezydent na wniosek Prezesa Rady Ministrów w razie bezpośredniego i zewnętrznego zagrożenia państwa zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie sił zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej. W takiej sytuacji stan mobilizacji należy wprowadzić równocześnie ze stanem wojennym. Drugą przesłanką wprowadzenia stanu wojennego jest zbrojna napaść na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Trzecią przesłanką i ostatnią wprowadzenia stanu wojennego jest zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Odzwierciedlenie tego znajduje się w art. 51 Karty Organizacji Narodów Zjednoczonych, z którego wynika forma do samoobrony indywidualnej i zbiorowej w ramach tak zwanego „sojuszu obronnego”. Podstawą do wzajemnej pomocy przeciwko agresji jest art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego.

TRYB WPROWADZENIA STANU WOJENNEGO

Prawo wprowadzenia stanu wojennego przysługuje Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, który działa na wniosek Rady Ministrów. We wprowadzeniu stanu wojennego uczestniczy Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Jest to organ doradczy Prezydenta w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa. Faktycznie jej rolą jest wydawanie opinii wniosku dla Rady Ministrów o wprowadzeniu stanu wojennego sugerując Prezydentowi poparcie dla wprowadzenia. Zgodnie z Konstytucją Prezydent wprowadza stan wojenny w formie rozporządzenia, które wymaga kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów, który wraz z całą Radą Ministrów przejmuje i ponosi pełną odpowiedzialność polityczną przed Sejmem za wprowadzenie stanu wojennego. Następnie rozporządzenie wprowadzające stan wojenny Prezydent w ciągu 48 godzin od podpisania przedstawia Sejmowi, który rozpatruje je niezwłocznie, w jak najkrótszym terminie. Przyjęcie decyzji następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby głosów.

Fakt wprowadzenia przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej stanu wojennego jest publikowany w Dzienniku Ustaw, po czym podaje się go do publicznej wiadomości i obowiązuje od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Minister spraw zagranicznych notyfikuje sekretarzowi generalnemu ONZ i sekretarzowi generalnemu Rady Europy fakt i przyczyny wprowadzenia stanu wojennego, a także jego zniesienie. Nie ma obowiązku powiadamiania organów NATO, ale zgodnie z art. 4 Traktatu Północnoatlantyckiego należy wzajemnie konsultować się w razie ewentualnego zagrożenia integralności terytorialnej, niezależności politycznej lub bezpieczeństwa jakiejkolwiek ze stron. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o wprowadzeniu stanu wojennego oraz inne akty prawne dotyczące tego stanu podaje się do publicznej wiadomości, w drodze obwieszczenia właściwego wojewody, przez rozplakatowanie w miejscach publicznych, a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym obszarze. Redaktorzy naczelni dzienników oraz nadawcy programów radiowych i telewizyjnych są zobowiązani do niezwłocznego, nieodpłatnego podania do publicznej wiadomości rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o wprowadzeniu stanu wojennego i innych aktów prawnych dotyczących tego stanu przekazanych im przez wojewodę właściwego ze względu na siedzibę redakcji lub nadawcy. 

Zakończenie (zniesienie) stanu wojennego nie reguluje Konstytucja. Unormowanie takie zawiera Ustawa o stanie wojennym. W świetle Ustawy Rada Ministrów występuje z wnioskiem do Prezydenta i do niego należy ostateczna decyzja o zniesieniu stanu wojennego. Może on podjąć decyzje o odmowie w całości bądź części wniosku, ale tylko co do zakresu wniosku. Decyzja Prezydenta o zakończeniu stanu wojennego ma formę rozporządzenia i obowiązuje od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Ponadto podlega podaniu do publicznej wiadomości.

ZASADY DZIAŁANIA ORGANÓW WŁADZY PUBLICZNEJ W CZASIE STANIU WOJENNEGO

Jeżeli w czasie stanu wojennego wystąpi konieczność obrony państwa, obroną tą kieruje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej we współdziałaniu z Radą Ministrów. Jeżeli w czasie stanu wojennego Rada Ministrów nie może zebrać się na posiedzenie, konstytucyjne kompetencje Rady Ministrów wykonuje Prezes Rady Ministrów czasie stanu wojennego wojewoda kieruje realizacją zadań obronnych i obroną cywilną na terenie województwa zakresie działań wojewodzie są podporządkowane wszystkie jednostki organizacyjne administracji rządowej i samorządowej działające na obszarze województwa oraz inne siły i środki wydzielone do jego dyspozycji i skierowane do wykonywania zadań związanych z obroną państwa i województwa, a także związanych z obroną cywilną.

Jeżeli organy gminy, powiatu lub samorządu województwa nie wykazują dostatecznej skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych lub w realizacji działań wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu wojennego, Prezes Rady Ministrów, na wniosek właściwego wojewody, może zawiesić te organy do czasu zniesienia stanu wojennego lub na czas określony i ustanowić w ich miejsce zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza rządowego. Komisarza rządowego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody. Komisarz rządowy z dniem powołania przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji zawieszonych organów gminy, powiatu lub samorządu województwa. Stan zawieszenia organów gminy, powiatu lub samorządu województwa ustaje z upływem czasu określonego przez Prezesa Rady Ministrów oraz z mocy prawa z dniem zniesienia stanu wojennego. 

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w czasie stanu wojennego w szczególności: 

1. postanawia, na wniosek Rady Ministrów, o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania; 

2. postanawia, na wniosek Rady Ministrów, o stanach gotowości bojowej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, zwanych dalej "Siłami Zbrojnymi"; 

3. określa, na wniosek Rady Ministrów, zadania Sił Zbrojnych w czasie stanu wojennego; 

4. może mianować, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych; 

5. zatwierdza, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, plany operacyjnego użycia Sił Zbrojnych; 

6. uznaje, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, określone obszary Rzeczypospolitej Polskiej za strefy bezpośrednich działań wojennych. 

Rada Ministrów w czasie stanu wojennego w szczególności: 

1. zarządza uruchomienie systemu kierowania obroną państwa; 

2. zarządza przejście na wojenne, określone w odrębnych przepisach, zasady działania organów władzy publicznej;

3. określa, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, zasady działania organów władzy publicznej w strefie bezpośrednich działań wojennych; 

4. może zawiesić funkcjonowanie organów władzy publicznej w strefie bezpośrednich działań wojennych; 

5. może przekazać organom wojskowym określone kompetencje organów władzy publicznej w strefie bezpośrednich działań wojennych. 

Minister Obrony Narodowej w czasie stanu wojennego w szczególności: 

1. dokonuje oceny zagrożeń wojennych i możliwości obronnych oraz formułuje i przedstawia właściwym organom propozycje dotyczące obrony państwa; 

2. koordynuje realizację zadań organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego wynikających z zadań dotyczących obrony państwa; 

3. przedstawia właściwym organom potrzeby w zakresie świadczeń organów państwowych i jednostek samorządu terytorialnego, przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych, na rzecz Sił Zbrojnych i obrony państwa; 

4. sprawuje ogólny nadzór nad realizacją zadań obronnych wykonywanych przez organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego; 

5. organizuje mobilizacyjne rozwinięcie, uzupełnianie i wyposażanie Sił Zbrojnych; 

6. współdziała z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych w zakresie świadczeń,

7. koordynuje realizację zadań państwa-gospodarza wynikających z umów międzynarodowych. 

Wojewoda w czasie stanu wojennego w szczególności: 

1. ocenia zagrożenia; 

2. wprowadza, w zakresie nie należącym do właściwości innych organów, ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela oraz łagodzi i uchyla te ograniczenia; 

3. występuje z wnioskami do właściwych organów o wprowadzenie ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela, jak również o ich złagodzenie lub uchylenie; 

4. określa zadania wynikające z przepisów stanu wojennego; 

5. koordynuje i kontroluje działalność organów władzy publicznej, przedsiębiorców oraz innych jednostek organizacyjnych działających na obszarze województwa; 

6. może nakładać zadania i nakazywać jednostkom samorządu terytorialnego dokonywanie określonych wydatków, na zasadach określonych w odrębnych przepisach. 

STAN WYJĄTKOWY

Regulacja stanu wyjątkowego zawarta jest w art. 230 pkt. 1 Konstytucji, który stanowi, że „w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium państwa”. Natomiast pkt. 2 tegoż artykułu mówi, że „ przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni. Ponadto art. 231 Konstytucji, stanowi że „ Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego lub wojennego Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania Rozporządzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów”.

PRZESŁANKI WPROWADZENIA STANU WYJĄTKOWEGO

W świetle artykułu 230 Konstytucji można stwierdzić, że stan wyjątkowy chroni przed wewnętrznym zagrożeniem państwa, a ochroną objęte są tu trzy dobra: konstytucyjny ustrój państwa, bezpieczeństwo obywateli i porządek publiczny, które stanowią przesłanki wprowadzenia stanu wyjątkowego.

• Konstytucyjny ustrój państwa oznacza zagrożenie, które ostro uderza wprost w Konstytucję, w fundament ustroju państwa;

• Zagrożenie obywateli to stan, w którym zagrożone jest życie, zdrowie i mienie obywateli i to w takim stopniu i nasileniu, które uniemożliwia normalną egzystencję ogółu społeczeństwa;

• Porządek publiczny obejmuje trzy elementy: stan normalnego funkcjonowania państwa (instytucji i urządzeń), społeczeństwa oraz gospodarki narodowej.

Z przesłanek wynika, że stan wyjątkowy można wprowadzić z różnych przyczyn począwszy od prób zamachów stanu zagrażających konstytucyjnemu ustrojowi państwa, poprzez bandytyzm masowy zagrażający obywatelom, blokowanie dróg, zamieszki zagrażające porządkowi publicznemu, itd.

CECHY STANU WYJĄTKOWEGO

Stan Wyjątkowy jest wprowadzany w tym samym trybie co stan wojenny. Jest stanem ograniczony pod względem czasu obowiązywania, ponieważ we wniosku Rada Ministrów o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, jak i w rozporządzeniu Prezydenta określa się czas trwania. Podobnie zakres terytorialny stanu wyjątkowego jest tożsamy ze stanem wojennym. O zniesieniu stanu wyjątkowego decyduje Prezydent na wniosek Rady Ministrów oraz Sejm, gdy korzysta z prawa do uchylenia prezydenckiego rozporządzenia wprowadzającego stan wyjątkowy. Stan wyjątkowy kończy się z mocy prawa, z upływem czasu, na który był wprowadzony oraz w przypadku niewyrażenia przez Sejm zgody na jego przedłużenie.

ZASADY DZIAŁANIA ORGANÓW WŁADZY PUBLICZNEJ W CZASIE STANU WYJĄTKOWEGO

Działania przywracające konstytucyjny ustrój państwa, bezpieczeństwo obywateli lub porządek publiczny, a w szczególności koordynację i kontrolę funkcjonowania administracji rządowej i samorządowej wykonują:

1. Prezes Rady Ministrów - w przypadku wprowadzenia stanu wyjątkowego na obszarze większym niż obszar jednego województwa,

2. właściwy wojewoda - w przypadku wprowadzenia stanu wyjątkowego na obszarze lub części obszaru jednego województwa.

Prezes Rady Ministrów jest obowiązany do informowania na bieżąco Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o skutkach wprowadzenia stanu wyjątkowego oraz o rodzaju i rezultatach działań podejmowanych w celu przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. W czasie stanu wyjątkowego Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane. Użycie oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej nie może zagrozić ich zdolności do realizacji zadań wynikających z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i ratyfikowanych umów międzynarodowych. W przypadku oddziały i pododdziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej pozostają pod dowództwem przełożonych służbowych i wykonują zadania wyznaczone przez Ministra Obrony Narodowej w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych. Żołnierzom wyznaczonym do tych oddziałów i pododdziałów przysługują, w zakresie niezbędnym do wykonania ich zadań, uprawnienia policjantów. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, określi szczegółowe zasady użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w czasie stanu wyjątkowego.

Jeżeli organy gminy, powiatu lub samorządu województwa nie wykazują dostatecznej skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych lub w realizacji działań wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, Prezes Rady Ministrów, na wniosek właściwego wojewody, może zawiesić te organy do czasu zniesienia stanu wyjątkowego lub na czas określony i ustanowić w ich miejsce zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza rządowego. Komisarza rządowego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody. Komisarz rządowy z dniem powołania przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji zawieszonych organów gminy, powiatu lub samorządu województwa. Stan zawieszenia organów gminy, powiatu lub samorządu województwa ustaje z upływem czasu określonego przez Prezesa Rady Ministrów oraz z mocy prawa z dniem zniesienia stanu wyjątkowego.

STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ

Stan klęski żywiołowej jest ostatnim rodzajem stanu nadzwyczajnego. Swoje unormowanie posiada w art. 232 Konstytucji, który stanowi, że „ w celu zapobieżenia katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas określony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu”.

PRZESŁANKI WPROWADZENIA STANU KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ

Przesłanką do wprowadzenia stanu klęski żywiołowej jest katastrofa naturalna lub awaria techniczna noszące znamiona klęski żywiołowej. Istotnym jest, że nie ma tu znaczenia, czy dana katastrofa lub awaria już miała miejsce, czy nastąpi. Zatem zastosowanie stanu klęski żywiołowej może nastąpić zarówno przed, jak i po katastrofie naturalnej oraz awarii technicznej.

Zarówno katastrofa naturalna oraz awaria techniczna muszą mieć postać klęski żywiołowej, przez którą zgodnie z Ustawą rozumie się że ich skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu środków nadzwyczajnych, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem. Przede wszystkim do przyczyn klęsk żywiołowych zalicza się: silne wiatry, (huragany), intensywne opady (powodzie, zatopienia, gradobicia, oberwania chmury), pożary i zdarzenia związane z awarią techniczną

CECHY STANU KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ

Zgodnie z Konstytucją stan klęski żywiołowej może obowiązywać na części, albo na całym terytorium państwa, a więc tak samo jak w stanie wojennym i wyjątkowym. Czas obowiązywania stanu klęski żywiołowej jest określony i nie przekracza 30 dni, przy czym może być przedłużony za uprzednią zgodą Sejmu w zależności od okoliczności konkretnej klęski żywiołowej, dlatego długość przedłużenia może nastąpić na czas określony i nieokreślony. Stan klęski żywiołowej wprowadzany jest w celu zapobieżenia skutkom katastrof lub awarii technicznych mających. W stanie klęski żywiołowej środki nadzwyczajne ograniczone są tu do wolności oraz praw człowieka i obywatela, wolności działalności gospodarczej, osobistej itd.

ZASADY DZIAŁANIA ORGANÓW WŁADZY PUBLICZNEJ W CZASIE STANU KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ

W czasie stanu klęski żywiołowej działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia kierują:

1. wójt (burmistrz, prezydent miasta) - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono tylko na obszarze gminy,

2. starosta - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednej gminy wchodzącej w skład powiatu,

3. wojewoda - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednego powiatu wchodzącego w skład województwa,

4. minister właściwy do spraw wewnętrznych lub inny minister, do zakresu działania którego należy zapobieganie skutkom danej klęski żywiołowej lub ich usuwanie, a w przypadku wątpliwości co do właściwości ministra lub w przypadku gdy właściwych jest kilku ministrów - minister wyznaczony przez Prezesa Rady Ministrów - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednego województwa.

Działania w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta i wojewoda albo pełnomocnicy oraz ministrowie wykonują przy pomocy odpowiednio gminnego zespołu reagowania, powiatowego zespołu reagowania kryzysowego, wojewódzkiego zespołu reagowania kryzysowego oraz Rządowego Zespołu Koordynacji Kryzysowej, zwanych dalej "zespołami" ( Skład zespołów określają odpowiednio organy). Wojewodowie albo pełnomocnicy są obowiązani do współdziałania i wzajemnego przekazywania informacji w zakresie zapobiegania skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwania. Kierujący działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia współpracują ze społecznymi organizacjami ratowniczymi, charytatywnymi, stowarzyszeniami, fundacjami oraz innymi podmiotami działającymi na obszarze ich właściwości, a na wniosek lub za zgodą tych podmiotów koordynują ich działalność.

Do zadań zespołów należy w szczególności:

1. monitorowanie występujących klęsk żywiołowych i prognozowanie rozwoju sytuacji

2. realizowanie procedur i programów reagowania w czasie stanu klęski żywiołowej,

3. opracowywanie i aktualizowanie planów reagowania kryzysowego,

4. planowanie wsparcia organów kierujących działaniami na niższym szczeblu administracji publicznej,

5. przygotowywanie warunków umożliwiających koordynację pomocy humanitarnej,

6. realizowanie polityki informacyjnej związanej ze stanem klęski żywiołowej.

W zakresie działań prowadzonych w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia minister, może wydawać polecenia wiążące organom administracji rządowej, z wyjątkiem Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów i wiceprezesów Rady Ministrów, a także wydawać polecenia wiążące organom samorządu terytorialnego.

W razie odmowy wykonania polecenia, o którym mowa w ust. 1, lub niewłaściwego wykonywania polecenia przez:

1. organy administracji rządowej - minister niezwłocznie zawiadamia Prezesa Rady Ministrów,

2. organy samorządu terytorialnego - minister może zawiesić odpowiednie uprawnienia takiego organu oraz wyznaczyć pełnomocnika do wykonywania tych uprawnień, zawiadamiając o tym właściwego wojewodę i Prezesa Rady Ministrów.

W czasie stanu klęski żywiołowej, jeżeli użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub niewystarczające, Minister Obrony Narodowej może przekazać do dyspozycji wojewody, na którego obszarze działania występuje klęska żywiołowa, pododdziały lub oddziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań związanych z zapobieżeniem skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięciem. W przypadku pododdziały i oddziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej pozostają pod dowództwem przełożonych służbowych i wykonują zadania określone przez wojewodę.

Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, określi szczegółowe zasady udziału pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu, uwzględniając:

1. rodzaje działań ratowniczych lub prewencyjnych, w których pododdziały i oddziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej mogą brać udział,

2. sposób koordynowania i dowodzenia ich działaniami

3. sposób zapewnienia im zabezpieczenia logistycznego.

11.Administracyjna struktura funkcjonowania Sił Zbrojnych RP

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej określa miejsce i rolę wojska według reguł demokracji obywatelskiej. Idee ogólne, prawa i powinności obywatelskie związane z obronnością umiejscowione są w poszczególnych rozdziałach jako istotne elementy ustroju, funkcjonowania władz publicznych oraz prawnej i finansowej struktury państwa.

W art. 26 Konstytucji RP stwierdza się, że:
"1. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic.
2. Siły Zbrojne zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli".

Artykuł ten określa więc podstawowe zadania stojące przed Wojskiem Polskim, a także nadaje rangę konstytucyjną neutralności politycznej sit zbrojnych oraz zasadzie poddania ich cywilnej i demokratycznej kontroli, wpisując je w demokratyczne mechanizmy państwa.

Zwierzchnikiem armii konstytucja czyni prezydenta - wybranego w powszechnych wyborach. Dla sprawowania cywilnej i demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi ważne jest także, iż zgodnie z konstytucją podstawowe wykonawcze kompetencje związane z kierowaniem strukturami obronności znajdują się w gestii Rady Ministrów i ministra obrony narodowej. Jest on politykiem cywilnym i wraz z całym rządem ponosi odpowiedzialność przed parlamentem. Istotne jest również to, że zgodnie z porządkiem konstytucyjnym parlament ma pełna kontrolę nad finansami wojska objętymi budżetem państwa.

Z kolei artykuł 85 nadaje służbie wojskowej rangę konstytucyjnego obowiązku obywatelskiego. Ma to podstawowe znaczenie w utrzymaniu w państwie zasadniczej służby wojskowej z poboru, obejmującej wszystkich zdolnych do niej Polaków.

Konstytucja przyznaje obywatelowi prawo do kierowania się w wypełnieniu powinności obronnych swymi przekonaniami światopoglądowymi i etycznymi. Na obywateli, którym własne sumienie nie pozwala pełnić służby z bronią w ręku, nakłada się jednak obowiązek służby zastępczej, co jest zgodne ze standardami prawnymi państw demokracji zachodnich.

Zgodnie z konstytucja, decyzje o użyciu Wojska Polskiego na obcym terytorium i przebywaniu obcych wojsk w Polsce wymagają zgody parlamentu polskiego, wyrażonej w formie uchwalonej ustawy lub ratyfikowanej umowy międzynarodowej.

podsystem militarny - tworzą Siły Zbrojne RP. Są one podstawowym elementem systemu obronności państwa. Służą do ochrony niepodległości RP i niepodzielności jej terytorium oraz zapewnienia bezpieczeństwa i nienaruszalności jej granic. W czasie pokoju Siły Zbrojne utrzymują odpowiedni system mobilizacyjny, obejmujący zarządzanie zasobami osobowymi, materiałowymi i transportowymi oraz szkolenie rezerw. Jego zadaniem jest zapewnienie rozwinięcia sił zbrojnych do etatu czasu wojennego, a także ich uzupełniania w toku działań wojennych. W skład Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wchodzą Wojska Lądowe, Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej oraz Marynarka Wojenna. We wszystkich rodzajach sił zbrojnych występują wojska operacyjne i wojska obrony terytorialnej.
Wojska operacyjne są przygotowane do działania w wielonarodowych strukturach NATO, a ich skład i struktura dostosowane są przede wszystkim do wymagań wynikających z potrzeby wspólnego działania w ramach wielonarodowych formacji NATO.
Wojska obrony terytorialnej przeznaczone są do wspierania i zapewniania swobody działania wojsk operacyjnych oraz wykonywania lokalnych zadań obronnych w ścisłym współdziałaniu z pozamilitarnymi ogniwami struktury państwowej.

---